صدقه

صدقه؛ پرداخت بخشی از مال به فرد مستحق به قصد قربت خداوند. صدقه به انواع واجب و مستحب تقسیم می‌شود و آثار مادی و معنوی فراوانی در حوزه فردی و اجتماعی به همراه دارد. صدقه در مصارف خاصی صرف می‌شود و پرداخت صدقه همراه با رعایت آداب آن موجب برتری عمل گشته و تأثیر آن را بیشتر می‌کند.

تعریف صدقه

صدقه مالی است که انسان از دارایی خود در راه رضای خدا برای کمک به نیازمندان اعطا می‌کند.

انواع صدقه

صدقات به دو دسته تقسیم می‌شوند: ۱- صدقه واجب: یعنی بخشی از اموال شخصی که با شرایطی خاص به افرادی مخصوصی داده می‌شود؛ از جمله زکات، خمس و فطریه. ۲- صدقه مستحب: اندازه خاصی ندارد و انسان می‌تواند هر مقدار از مالش را که بخواهد در راه خدا به فقرا و نیازمندان ببخشد.

مصارف صدقه: با توجه به آیه 60 سوره توبه (إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ) مصارف واقعی صدقه به روشنی بیان شده است: ۱- فقرا ۲- مساکین ۳- عاملان و جمع آوری کنندگان زکات که آن‌چه به آن‌ها داده می‌شود در حقیقت به منزله مزد و اُجرت آن‌ها است. ۴- «مُؤلِفَة قلوبُهُم» یعنی کسانی که انگیزۀ معنوی نیرومندی برای پیشبرد اهداف اسلامی ندارند و با تشویق مالی می‌توان تألیف قلب و جلب محبت آنان را نمود. ۵- برای آزاد ساختن بردگان. ۶- برای اداء دِین بدهکاران و آنها که بدون جُرم و تقصیر زیر بار بدهکاری‌ مانده و از ادای آن عاجز شده‌اند. ۷- مصرف در راه خدا و منظور آن، تمام راه‌هایی است که بر گسترش و تقویت آئین الهی منتهی شود. ۸- «وَ ابنِ سبیل» و کمک به واماندگان در راه، مسافرانی که بخاطر علتی در راه مانده و زاد و توشه کافی برای رسیدن به مقصد ندارند.

آداب صدقه

صدقه دادن آدابی دارد که رعایت آن موجب کامل تر شدن عمل است، از جمله؛ 1- خداوند در آيه ۲۶۴ سوره بقره، ايمان به خدا و آخرت را شرط ارزشمندی صدقه می‌شمارد و اگر صدقه به قصد تقرب الی الله باشد، آن را از بهترين كارها و ارزشمندترين امور می‌داند. 2- بنابر آيات قرآن، بهتر است صدقه از پاك ترين و محبوب ترين اموال باشد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ‌ طَيِّبَاتِ‌ مَا کَسَبْتُمْ‌ وَ مِمَّا أَخْرَجْنَا لَکُمْ‌ مِنَ‌ الْأَرْضِ‌ وَ لاَ تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ‌ مِنْهُ‌ تُنْفِقُونَ‌ وَ لَسْتُمْ‌ بِآخِذِيهِ‌ إِلاَّ أَنْ‌ تُغْمِضُوا فِيهِ‌ وَ اعْلَمُوا أَنَ‌ اللَّهَ‌ غَنِيٌ‌ حَمِيدٌ؛ اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از قسمت‌هاى پاكيزه اموالى كه [از طريق تجارت] به دست آورده‌ايد و از آنچه از زمين براى شما خارج ساخته ايم؛ انفاق كنيد» «هرگز به [حقيقت] نيكوكارى نمي‌رسيد مگر اينكه از آنچه دوست مي‌داريد، [در راه خدا] انفاق كنيد و آنچه انفاق مي‌كنيد، خداوند از آن آگاه است»(البقره/267) 3- اولويت صدقه دادن به خويشاوندان نزديك است. رسول خدا (ص) در سخناني فرمودند: «در حالي كه اقوام نزديك انسان محتاج باشند؛ جاى صدقه دادن به ديگران نيست». 4- صدقه و انفاق به طور مخفی بهتر است ؛ (وَاِنْ تُخْفُوها وَ تُؤتُوها الفُقَراءَ فَهُوَ خَرٌ لَکمْ؛ «و اگر آن را پنهان داريد و به مستمندان بدهيد، اين براى شما بهتر است» (بقره/271)) 5- صدقه و انفاق با آزار و منّت همراه نباشد؛ (یا أیها الَّذینَ آمَنُوا لاتُبْطِلُوا صَدَقاتِکمْ بِالمَنِّ و .. ؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، صدقه‌هاى خود را با منّت و آزار، باطل مكنيد» (بقره/264)) ۶- و انفاق کننده می‌داند که تنها واسطه بین خدا و خلق اوست و مالک حقیقی خداست ( وَأنْفِقُوا مما جَعَلَکمْ مَسْتَخْلِفْین فِیهِ؛ «و از آنچه شما را در [استفاده از] آن، جانشين [ديگران‌] كرده، انفاق كنيد.» (حدید/7)

آثار مادی و معنوی صدقه

در بسياری از روايات، صدقه با دو اثر جذب منفعت و دفع بلا مورد تاكيد قرار گرفته است. برخی دیگر از آثار صدقه در ادامه معرفی می‌گردد: افزایش روزی: امام علی(ع) در قسمتی از نهج‌البلاغه می‌فرمايد: «استنزلوا الرزق بالصدقة»؛ رسيدن روزى را با صدقه دادن بخواهيد. صدقه عامل دفع بلا: پیامبر (ص) فرمودند: «انَّ الصَّدَقَةَ تَدْفَعُ میتَةَ السُّوءِ عَنِ الانْسان؛ صدقه و انفاق، مرگ‌های سیاه و بد را از انسان دفع می‌کند» همچنین می‌فرمایند: این آیه (يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ) بشارت به شیعیان است، دعایتان مستجاب می‌شود و با صدقه بلا از شما دفع می‌گردد. حفظ ایمان: خداوند متعال با سه چیز انسان را در برابر هجوم شیطان محافظت کرده است؛ نماز و زکات و روزه. بنابراین صدقه از عواملی است که ایمان آدمی را حفظ می‌کند.

آثار اجتماعی صدقه در جامعه

دين مبين اسلام برای كاهش فاصله طبقاتی در جامعه راهكارهای عملی بسياری پيشنهاد كرده است و دادن صدقه يكی از اين راهكارهایی است كه زمينه ايجاد ثبات مادی ميان اقشار مختلف جامعه را فراهم می‌كند. اول به ثروتمندان اعلام کرده که در مال شما حقی برای مستضعفان است دوم این‌که تشویق به صدقه و انفاق بلاعوض کرده است.

صدقه به عنوان مسئولیت اجتماعی

صدقه دادن به نیازمندان حس مسئولیت‌پذیری را در جامعه بالا می‌برد. آیه ۲۷۴ سوره بقره «الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلاَنِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ؛ کسانى که اموال خود را شب و روز، و نهان و آشکارا، انفاق مى‌‏کنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان براى آنان خواهد بود؛ و نه بیمى بر آنان است و نه اندوهگین مى‌‏شوند» که در شأن حضرت علی(ع) نازل شده است به خصوصیت بارز ایشان در توجه به فقرا اشاره دارد و نشان می‌دهد که ایشان به این مسئولیت اجتماعی پیوسته اهتمام داشته اند.

وقف به مثابه صدقه جاریه

یکى از بارزترین مصادیق تزکیه، صدقه و کامل‌ترین صدقات، وقف است که به واسطه آن، اصل مال انسان ثابت مى‌ماند و منافع آن نیز با دوام و ثبات آن اصل، جریان خواهد داشت و هیچ صدقه‌اى چون وقف چنین مزیتى جاودانه ندارد.

صدقه علامت صدق ایمان

صدقه از ماده «صدق» به معنی راستی است. شايد از آن جهت به اين گونه پرداخت های مالی صدقه گفته می‌شود كه راستی ادعای مدعی ايمان را مورد آزمون قرار می‌دهد. یکی از ویژگی های مؤمن بنابر روایات دادن صدقه در هنگام تنگدستی است. کسانی که مکنت و ثروت فراوان دارند اگر مبلغی را به عنوان صدقه بدهند کار خیلی خوبی کرده‌اند ولی چندان مهم نیست؛ صدقه در فقر یعنی اینکه فرد به اندازه مخارج خود پول ندارد ولی باز صدقه می‌دهد چون به خدا و پاداش خدا اعتقاد دارد.

منابع

ایکنا

ویکی سبک زندگی