نظم قرآن

نظم قرآن: نحوه چینش کلمات قرآن در کنار هم. نظم قرآن از مهمترین وجوه اعجاز بیانی است. بر طبق اعجاز بیانی کلمات به کار رفته در آیه‌های قرآن براساس دقیق‌ترین معنا انتخاب شده‌اند. به گونه ای که نمی‌توان کلمه ای را جایگزین کلمه ای مترادفش کرد. زیرا معنای آیه تغییر می‌کند. قرآن هم از جهت نظم اهنگ بیرونی واژگانی و هم از جهت نظم اهنگ و موسیقی درونی چنان زیباست که دال بر الهی و غیر بشری بودن آن دارد.

تعریف نظم قرآن

نظم قرآن به معنی چینش و نحوه قرارگیری کلمات در کنار هم است و عالمان علوم قرآن آن را نوعی از اعجاز بیانی قرآن می‌دانند؛ ایشان اعجاز نظم قرآن را به معنای، معجزه بودن قرآن از جهت نظم الفاظ و اسلوب لغوی دانسته اند.

نظم آهنگ درونی و بیرونی قرآن

«موسیقی بیرونی» دست آورد صنایعی مانند قافیه، سجع و تجزیه یا تقسیم سخن منظوم به مصراع‌های مساوی و اوزان و بحور قراردادی است که همگی قالب‌های مجرد لفظی و پیوسته به شمار می‌آیند. در شكل ظاهری قرآن كريم نيز نظم و انسجام خاصی حاكم است به‌طوری‌كه در آيات مكی حرفی از احكام و شرايع نيست و حتی آيات كوتاه و كوبنده هستند، ولی در آيات مدنی قرآن، آيات معمولاً طولانی و به حالات انبياء پرداخته‌است و احكام شرعی را بازگو می‌كند. اين نظم و مديريت در نزول آيات بيانگر اين است كه قرآن مطابق طبع بشر نازل شده است، چون در ايام حضور پيامبر(ص) در مكه طبق شرايط، بايد كلمات موجز بيان می‌شد و ذهن مسلمانان را با اوليات دين يعنی همان اعتقاد به توحيد و نفی شرك آشنا و مانوس كند و بعد از آن به ساير مسائل بپردازد.

«نظم آهنگ درونی» دست آورد جلالت تعبیر و ابهت بیان پدید آمده از مغز کلام و کنه آن است که زیبایی لفظ و شکوه‌مندی معنا در آن، پیوندی ناگسستنی دارند. به عنوان مثال در قرآن کریم مسئله تعدد زوجات زمانی مطرح می‌‌شود كه آيات جهاد نازل شده و مجاهدين بسياری شهيد شده‌اند و زنان بسياری بدون سرپرست و همسر باقی مانده‌اند. در اين زمان است كه آيه تعدد زوجات البته با ضوابطی خاص نازل می‌شود.

ویژگی نظم ظاهری و درونی قرآن

از نظم و يكپارچگی قرآن باید برای جامعه‌ای منظم و يكپارچه و تمدن سازی برای تمامی بشریت الگو گرفت. چراکه نظم خاص بین واژه‌ها شاهدی بر الهی بودن آن بوده است الفاظ قرآن به قدری درست و دقيق تنظيم شده است كه اين نظم غير قابل درك بشری است و هيچ نقصی را نمی‌توان در آن پيدا كرد و همچنین دقت و نظم موجود در هر سوره قرآن كه از اعداد و ارقام مشخصی پيروی می‌‌كنند، دال بر منطق الهی و آسمانی اين كتاب است؛ به طوری كه از هرگونه دخل و تصرف در آن جلوگيری می‌كند. نکته دیگر اینکه نظم در قرآن اشاره به تناسب و منشاء جمال دارد چون خداوند زیباست و زیبایی ها را دوست دارد قرآن نیز زیباست يعنی بين آواها و جمله‌های آن رعايت تناسب به زيبايی قرار داده شده است.

ارتباط نظم قرآن و موسیقی درونی آن

موسیقی درونی، موسیقی روح است نه موسیقی لفظ، یکى از مهم‌ترین جنبه‌هاى موسیقی درونی قرآن، نظماهنگ واژگانى است. این نظم با آهنگ خاصی از نحوه چینش حروف و کلمات قرآنی پدید می‌‏آید. همچنن ارتباط بسیار دقیق با معانی و مقاصد آیات و سوره‏ها دارد. نظماهنگ‌ها برگرفته از ویژگی‌های خاص حروف الفبا است، همانگونه که وزن و حروف الفاظ از مفاهیم آیات تأثیر می‌پذیرد، آوا و آهنگ آیات بویژه نظماهنگ پایانی آیات نیز تحت تأثیر معانی است. برخی مواقع در قرآن کریم برای ایجاد این نوع تناسب‌های زبانی و موسیقایی، تغییراتی مانند تقدیم و تأخیر در جمله، غیر منصرف شدن واژه‌ای که منصرف است، انتخاب جنبه مذکر یا مونث بودن اسم جنسی که هم می‌تواند مذکر باشد و هم مونث و... در آن انجام می‌شود. بنابراین نظم آيه‌های قرآن زمينی نيست و قواعد ادبی نمي‌پذيرد .

ارتباط نظم آیات و توقیفی بودن

نظم دقيق آيات دركنار هم دليل بر توقيفی بودن آيات است و اين چينش نمی‌تواند اجتهادی باشد؛ زيرا اين نظم در حد توان انسان نيست و مافوق فهم بشری است.

نحوه گزینش واژه‌های قرآنی

گزينش واژه‌های قرآنی به گونه‌ای انجام شده كه اولاً تناسب آوای حروف كلمات هم رديف آن رعايت شده و آخرين حرف از هر كلمه پيشين با اولين حرف از كلمه پسين هم‌آوا و هم‌آهنگ شده است تا بدين سبب تلاوت قرآن روان و آسان صورت گيرد. ثانياً تناسب معنوی كلمات با يكديگر رعايت شده تا از لحاظ مفهومی نيز بافت منسجمی به وجود آيد.

ارتباط حروف مقطعه و نظم قران

حروف مقطعه بيانگر وجود نظم و انسجام در آيات قرآن كريم است. برای مثال نسبت حرف«قاف» در سوره«ق» و همچنين نسبت حروف«كهعيص»در سوره مباركه «كهف» از تمام حروف قرآن بدون استثنا بيشتر است و اينها همه نشان می‌دهد كه نه تنها سوره ها و آيات قرآن كريم بلكه حروف آن نيز بر روی نظام و حساب خاصی است كه فقط خداوند قادر بر حفظ آن می‌باشد.

منابع

ایکنا

ویکی پدیا

ویکی فقه

دانشنامه اسلامی