شجره طیبه

شجره طیبه؛ تعبیری به کار برده شده در قرآن.

معنا در قرآن

شجره طیبه یعنی درخت پاک و زیبا، کلمه شجره و طیبه هر یک به تنهایی در قرآن کریم بسیار تکرار شده است. شجره طیبه ترکیب وصفی است که در آیه شریفه «الم تر كيف ضرب الله مثلا كلمة طيبة كشجرة طيبة اصلها ثابت وفرعها في السماء» (ابراهيم، ۲۴) آیا ندیدی چگونه خداوند «کلمه طیبه» و گفتار پاکیزه را به درخت پاکیزه ای تشبیه کرده که ریشه آن در زمین استوار و شاخه آن در آسمان است؟ در اینجا شجره به درختی اطلاق میگردد که دارای ریشه ساقه و شاخه است که میتوان آن را به مذهب و شاخه های فرعی اعتقادی آن تشبیه کرد. در لسان العرب آمده وقتی میگویند فلانی از شجره مبارکه ای است معنایش این است که ریشه در دودمان مبارکی دارد و این دودمان مبارک انساب و خاندان علی بن ابی طالب (ع) است.

معنا در روایات

از حضرت رسول اکرم (ص) روایت شده است که فرمود خداوند پیامبران را از درختان گوناگون آفرید ولی من و علی را از یک درخت که من ریشه آنم و علی شاخه آن حسن و حسین میوه های آن و پیروان ما برگهای آن هر که به شاخه ای از آن بیاویخت نجات یافت و هر که از آن دوری نموده هلاک شد. آنگاه حضرت این آیه را تلاوت نمود: «قل لا اسئلكم عليه الا المودة في القربی» بگو من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمیکنم جز دوست داشتن نزدیکانم (شوری، ۲۳) ابن عقده از امام باقر (ع) روایت کرده است که شجره طیبه درخت پاکیزه پیامبر و شاخه أن علی (ع) و میوه آن اولاد فاطمه و شاخه ها و برگهای آن شیعیان ما هستند. سپس فرمود: هنگامی که یکی از شیعه ها می میرد، برگی از آن درخت ساقط میشود و چون طفل شیعه ای متولد می شود برگی به جای آن برگ سبز میشود. از امام صادق (ع) در تأویل شجره طیبه (ابراهیم، ۲۴) سؤال شد فرمود: ریشه آن رسول خدا (ص) و تنه آن امیر المومنین (ع) و شاخه هایش امامان از نسل او و بروبار آن علم ائمه و برگ آن پیروان آنها می باشد. از این عباس روایت شده است که جبرییل به پیامبر عرض کرد: تویی آن درخت و علی است شاخه آن و فاطمه است برگ آن و حسن و حسین میوه آن هستند مفسرین در معنای کلمه طیبه در آیه شریفه (ابراهیم، ۲۴) از چند جهت اختلاف کرده اند ابن عباس گفته است: كلمه طیبه شهادت به وحدانیت خدا است و ابو علی گوید: مقصود طاعاتی است که خداوند به آنها امر کرده است و علت این که طاعات را «طیب» نامیده این است که برای صاحب خود خیر و برکت به همراه می آورد و کلمه طیب همچون درختی پاک و رشد کننده است که ریشه های آن در زمین و شاخه ها و هر میوه آن در آسمان است بدین ترتیب میخواهد در رفعت و عظمت درخت مبالغه کند. درست است که اصل آن در زمین و فرع آن در آسمان است لکن همیشه فرع از اصل مایه میگیرد و تغذیه می کند. برخی نیز گویند لازم نیست چنین درختی در روی زمین وجود داشته باشد مقصود این است که کلمه طیب (توحید) همچون درختی است که دارای چنین صفتی باشد. برخی گویند مقصود از کلمه طیبه ایمان و درخت طیب مؤمن است.

ارجاعات

قاموس قرآن، ٢٦٠/٤ دائرة المعارف تشیع ، ٥٤٧/٢؛ بحار الانوار، ۲۳۰/۲۳ ، ۱۳۷/۶۷ ; مجمع البیان ، ١٢٦/١٣ : ترجمة الميزان،١٠٠/٢٣

منابع

این مدخل برگرفته از دایرة المعارف تشیع است و مقاله آن هنوز به طور کامل تدوین نیافته است.