شجره خبیثه

شجره خبیثه؛ اصطلاحی به کاربرده شده در قرآن.

معنا در قرآن

شجره خبیثه ، ترکیب وصفی در مقابل (شجره طیبه). شجره طیبه یعنی درخت و بوته ای که میوه پاکیزه ای نداشته باشد و در قرآن کریم فرموده است «و مثل كلمة خبيثة كشجرة خبيثة اجتثت من فوق الارض مالها من قرار».

در نوع این گیاه اختلاف نموده اند. بعضی گفته اند مقصود از آن حنظله (هندوانه ابوجهل)است و بعضی گفته اند سریش که گیاهی است بدون ریشه و به بوته های خار و یا گندم و سایر زراعتها می پیچد و از ساقه آنها ارتزاق می کند. با توجه به معنای کلمه طیبه و مثالی که قرآن کریم برای آن آورده می توان فهمید که کلمه خبیثه، شرک به خدا است و به درخت خبیثی تشبیه شده که از جایی کنده شده باشد و در نتیجه اصل ثابت و قرار و آرامی در جای معینی نداشته و چون خبیث است جز شر و ضرر اثر دیگر بیار نیاورد.

خدای تعالی شجره نامبرده را به وصف ملعونه در قرآن توصیف و لعن فرموده «و ما جعلنا الرؤيا التي اربناك الافتنة للناس و الشجرة الملعونة في القرآن» و آن رویایی را که به تو نمایاندیم و (نیز) آن درخت لعنت شده در قرآن را جز برای آزمایش مردم قرار ندادیم (اسراء، ۶۰) یکی از وجوه معانی این آیه حسب نقل مفسرین آن که رسول خدا (ص) به خواب دید بوزینگانی بر منبرش بالا می روند. سخت از این منظره وحشت نمود و سر آن را تسلط بنی امیه بر مسلمانان پس از رحلت خود و حکومت نمودن آنها تحت عنوان خليفة رسول الله بر مردم بیان داشت و گویند آن حضرت پس از آن خواب لب به خنده نگشود تا دار فانی را وداع گفت. در تفسیر آیه اول (مثل کلمه خبیثه) آمده است که شجره خبیثه دو طایفه از قریشند که از همه طوائف فاجرترند بنی مغیره و بنی امیه بنی مغیره را خداوند در جنگ بدر کارشان را ساخت اما به بنی امیه یک چند مهلت داده شد تا آنچه میخواهند بکنند.

از امام باقر و امام صادق (ع) روایت شده است که منظور از «شجره ملعونه در قرآن» بنی امیه است. خداوند به پیامبر خبر داد که آنها بر مقامش تسلط می یابند و ذریه اش را می کشند: منهال بن عمرو روایت کرده است که بر علی بن حسین (ع) وارد شده پرسیدم چگونه صبح کردی؟ فرمود: به خدا صبح کردم مثل بنی اسرائیل که در دست فرعونیان اسیر بودند و پسرانشان را می کشتند و زنانشان را زنده میگذاشتند کسی که بعد از پیامبر بهترین مردم است بر منبرها لعن میشود که ما را دوست بدارد حقش را کم می دهند.

ابن مردویه از عایشه روایت کرده که او به مروان بن حکم گفت: من از رسول خدا (ص) شنیدم که به پدرت و جدت می فرمود: شما شجره ملعونه در قرآنید ابن عباس گوید شجره ملعونه درخت زقوم است. شیخ طوسی بر آن است که شجره ملعونه یعنی خورنده اش ملعون است. میبدی بر آن است که عرب بر هر طعام مکروه زیانباری «ملعون» گوید. مفسران شیعه شیخ طوسی، شیخ طبرسی، ابوالفتوح رازی و فیض کاشانی و از مفسران اهل سنت امام فخررازی و قرطبی و بیضاوی و آلوسی لاقل یکی از اقوالشان شجره ملعونه را «بنی امیه» دانسته‌اند.

منابع

این مدخل برگرفته از دایرة المعارف تشیع است و مقاله آن هنوز به طور کامل تدوین نیافته است.