آدم

آدم؛ از پیامبران اولوالعزم که نام وی در قرآن آمده.

شناسه اسمی حضرت آدم

آدم نخستین پیامبر الهی و پدر بشر است که قرآن 25 بار از او یاد کرده و داستان خلقت و زندگانی وی را باز گفته است. حضرت آدم(ع) به القابی چون ابوالبشر، خلیفة الله، صفی الله، ابوالوری، ابومحمد و معلم الاسماء خوانده شده است. در مورد علت نام گذاری آدم گفته اند: چون از خاک روی زویمن آفریده شد، آدم نام گرفته است. برخی نویسندگان چهار دلیل برای نام گذاری آدم ذکر کرده اند:

1. چون از خاک روی زمین آفریده شده

2. به دلیل گندم گون بودن رنگ چهره

3. از عناصر و نیروهای گوناگون آفریده شد

4. چون روح خداوند در او دمیده شده، نیکو گردیده است.

برخی آورده اند که آدم ابتدا به اعتبار معنای وصفی درباره حضرت آدم به کار رفته و سپس به صورت علم درآمده است.

شناسه رفتاری و روانی آدم

الف) دمیده شدن روح خدایی در او: این ویژگی از مهم ترین فضایل آدم است که دلیل کرامت و شرافت او به شمار می آید. همین امر سبب شده است او که ملائکه به او سجده کنند، چون این روح حامل تمام فضیلت ها بوده است. «فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ»(ص/72)

ب) برگزیده خدا بودن: «إنَّ اللهَ اصْطَفى آدم ...» (آل عمران/ ۳۳)

ج) برخوردار بودن از استعدادهای فراوان برای یادگیری اسما و حقایق غیبی: قرآن می فرماید: «وَ عَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاءَ كُلَّها» (بقره/ ۳۱). در ماهیت اسما که به برتری آدم انجامید و چگونگی آموزش آن گفته اند: خداوند معانی نام ها را به آدم آموخت؛ زیرا آموختن نامها بدون معنا سودی ندارد و فضیلتی به شمار نمی آید؛ همچنین گفته شده خداوند نامهای آفریدگار و آفریدگان را به آدم آموخت و آدم با دانستن نامهای آفریدگان، بر فرشتگان برتری یافت؛

د) موجودی برتر از ملائکه بودن: برخی گفته اند آدم ها در سه مرحله به فرشتگان برتری یافت:

یک) قدرت فکری و عقلی برای یادگیری اسما؛

دو) قدرت تصرف و تدبیر برای آشکار کردن خواص در طبیعت؛

سه) احاطه علمی بر اسما و صفات ملائکه

ه) برخوردار شدن از مقام عصمت پس از هبوط به زمین و انتخابش به نبوت (آل عمران/۳۳): هبوط در لغت به معنای فرود اجباری است و برخی آن را پایین آمدن سریع معنا کرده اند. همچنین گفته شده منظور از هبوط و نزول آدم به زمین پایین آمدن از مقام ارجمند و بهشت به زمین است.

و) لغزش و نافرمانی آدم: در مورد لغزش و نافرمانی آدم گفته اند آدم هنگام ارتکاب به این لغزش تکلیف نداشته، بلکه در حال آماده کردن خود برای استقرار در زمین بوده است. پس این نهی فقط آزمایشی بوده و آنچه آدم مرتکب شده ترک اولی بوده نه گناه همچنین گفته شده آدم هنگام ارتکاب آن نهی هنوز به مقام نبوت نرسیده بود. از دیگر رفتارهای آدم، سرپیچی از فرمان خداوند بود که او را از نزدیک شدن به درخت ممنوعه بازداشت (طه /۱۲۱) به فرموده امام رضا(ع) عصیان آدم پیش از نبوت او بوده است.

آثار عصیان آدم

اول) نمایان شدن زشتی ها (اعراف / ۱۹ - ۲۲)؛

دوم) دوری از مقام قرب الهی (اعراف/ ۲۲)؛

سوم) ستم به خود «فَتَكُونَ مِنَ الظَّالِمِينَ» (بقره/ ۳۵).

عوامل نفوذ شیطان و انجام دادن عصیان

اول) حرص و طمع (اعراف/۲۰) و (طه/ 121-122)؛

دوم) وسوسه و فریب شیطان (بقره/ ۳۵ - ۳۶)؛

سوم) ضعف اراده (طه/ ۱۱۵ - ۱۲۱)؛

چهارم) فراموش کردن پیمان با خدا (طه/ ۱۱۵ - ۱۲۰ و ۱۲۱)؛

پنجم) گرایش به زندگی جاوید دنیوی (اعراف/ ۲۰)

شناسه تبلیغی حضرت آدم

حضرت آدم نخستین پیامبر الهی است که خداوند او را جانشین خود در زمین قرار داد. چنان که قرآن می فرماید: «إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً» (بقره/ ٣٠). در جای دیگری نیز فرمود: «إِنَّ اللهَ اصْطَفَى آدَم .... (آل عمران/۳۳).

برخی مفسران، سخن گفتن خداوند با حضرت آدم را نشانه پیامبری او دانسته اند. از آنجا که حضرت آدم مانند دیگر پیامبران دارای مقام نبوت و رسالت بود خداوند با این مسئولیت او را به سوی فرزندانش یا فرشتگان یا همسرش برانگیخت.

همچنین گفته شده آدم صاحب شریعت بوده است که در این شریعت، عبادت خدا مطرح بود و قرآن از وجود حلال و حرام و آموختن آنها به بندگان خدا و فرزندان خویش مانند قربانی کردن برای خدا خبر داده است. شریعت آدم تا زمان نوح (نزدیک به ۱۰ قرن پس از آدم) ادامه داشته و آنگاه اختلاف شرایع مطرح شده است.

شناسه خانوادگی حضرت آدم

الف) نام همسر آدم

نام او به صورت صریح در قرآن نیامده ولی در تفاسیر و روایات او را «حوا» نامیده اند؛ چون از موجود زنده و حی خلق شده است. برخی معتقدند که خداوند حوا را از جنس آدم یا از باقی مانده گلی که آدم را از آن پدید آورد، آفرید تا با او انس بگیرد. قرآن در این باره می فرماید: «خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا... همه شما را از یک انسان آفرید؛ و همسر او را از جنس او خلق کرد...... (نساء/1)

ب) فرزندان آدم

بنابر روایات حوا در بیست بار چهل فرزند به دنیا آورد. هر بار یک پسر و یک دختر فرزندان اول «قابیل» و «اقلیها» و فرزندان دوم «هابیل» و «لوذا» بودند. پروردگار نسل آدم را با برکت و شمار آنان را فراوان کرد و به او عمر طولانی داد آدم هابیل را جانشین خود کرد و این امر سبب کینه توزی و حسدورزی قابیل شد. در نتیجه برادرش هابیل را کشت. خداوند، پسر دیگری به نام «هبة ال...» به آدم عطا کرد. آدم به طور محرمانه او را جانشین خود قرار داد و اسرار نبوت را به وی سپرد.

ج) چگونگی ازدواج فرزندان آدم

قرآن درباره ازدواج فرزندان آدم میفرماید: ... وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا ونساء ... و از آن دو مردان و زنان فراوانی در روی زمین) منتشر ساخت.» (نساء/۱)

علامه طباطبایی در این باره می گوید فرزندان آدم و حوا با یکدیگر ازدواج کرده اند. او در مورد حرام بودن ازدواج محارم نیز گفته است: این حکم شرعی و تابع مفاسد و مصالح است نه یک حکم تکوینی و تغییر ناپذیر که در آن زمان مانعی برای انجام دادن آن وجود نداشته بلکه مصالح و ضرورت اقتضا می کرده است. علامه مجلسی نیز این نظر را می پذیرد و می گوید: «این کار در آن زمان مشروع و مباح بوده و پس از آن حرام گشته است.

ه) شناسه جغرافیایی آدم

باستان شناسان معتقدند انسان اولیه در شهرهای معروف بين النهرين ظهور کرده است. در شهر نیپ بور که در شمال شرقی بین النهرین واقع شده، سفالی کشف کرده اند که صورت آدم و حوا بر آن نقاشی شده است. خرابه های این شهر، نشان دهنده تمدن پیشرفته است. در وسط شهر، میدان وسیع بوده که معبد بزرگ و قلعه محکمی داشته است و شکل هندسی ساختمانها و معابد از ذوق و هنر سرشار آن عصر خبر میدهد.

برخی کوه سراندیپ (سیلان یا سریلانکا) در جنوب هندوستان را به عنوان هبوط و اقامتگاه اولیه آدم و جدّه را محل هبوط حوا می دانند. بنابر روایتی از امام صادق آدم به کوه صفا فرود آمده و علت نام گذاری این کوه به صفا فرود آمدن صفی الله بر آن است. حوا بر کوه مروة فرود آمد و چون زن بر آن فرود آمد، آن را «مره» نامیدند. امام علی(ع) در پاسخ مرد شامی که پرسید با ارزش ترین مکان روی زمین کجاست؟ فرمود: مکانی به نام سراندیپ که آدم از آسمان به آنجا هبوط کرده است.

بر اساس برخی روایات آدم در سرزمین مکه فرود آمده است. به نظر علامه طباطبایی با جمع این روایات میتوان نتیجه گرفت که نزول آدم اول به کوه سراندیپ و بعد هبوط او به مکه بوده است.

شناسه زبانی آدم

زبان حضرت آدم ، سریانی بوده است.

منابع

این مدخل برگرفته از کتاب اشخاص و گروه ها در قرآن است و مقاله آن هنوز به طور کامل تدوین نیافته است.