جری و تطبیق
جری و تطبیق؛ نوعی راهکار روایی در تفسیر قرآن است که حکم آیات دارای سبب نزول خاص را بر مصادیقی غیر از مورد نزول براساس قاعده جری، تطبیق می دهد و آن را از انحصار به شخص یا اشخاص خاص خارج می نماید. علاوه بر این، شرط جری و تطبیق این است که صفات و خصوصیات واقعه، حوادث و یا اشخاص در آینده باید با مورد نزول آیه شریک باشد.
جری و تطبیق در اصطلاح
جری و تطبیق نوعی راهکار روایی برگرفته از روایات معصومین (ع)[۱] است که طبق آن احکام و علوم قرآن را ثمر بخش و دارای کاربرد در همه زمان ها می داند؛ چرا که قرآن كريم مانند رودخانه ای كه در بستر خودش جاری است و وقتی در جامعه پديده‌های مختلفی پيش می‌آيد، می-توان حكم آن را از كتاب خدا استخراج كرد و قرآن كريم حكم و دستور خودش را در رابطه با آن مسائل بازگو می‌كند و احتياجات و نيازهای جامعه را پاسخ‌گو باشد.[۲] برای نمونه، آیاتی که در شرایط خاصی برای مؤمنان زمان نزول قرآن تکالیفی بار می‌کنند، مؤمنانی که پس از عصر نزول همان شرایط را داشتند، بی‌کم و کاست همان تکالیف را دارند و آیاتی که صاحبان صفاتی را ستایش یا سرزنش می‌کنند یا مژده می‌دهند یا می‌ترسانند، کسانی را که به آن صفات متصفند، در هر زمان و مکانی که باشند، شامل می‌شود. بنابراین، مورد نزول آیه‌ای مخصص آن آیه نخواهد بود؛ آیه‌ای که درباره شخص یا اشخاص معینی نازل شده است، درباره نزول خود منجمد نشده و به مصادیق مشترک با مورد نزول آیه در صفات و خصوصیات سرایت خواهد کرد و این در عرف روایات «جری» نامیده می‌شود؛ اما برای استخراج احکام مطابق با احکام نیز نیاز است تا حکم آیات دارای سبب نزول خاص بر مصادیقی غیر از مورد نزول تعمیم و تطبیق یابد.[۳] اینگونه اعتقاد به قرآن بر همگانی و همیشگی بودن قرآن حکایت دارد و احکام میتواند به آینده و گذشته مانند حال منطبق شود.[۴]
پیشینه تاریخی جری و تطبیق
پیشینه این اصطلاح را میتوان در روایات بویژه روایت امام باقر(ع) جستجو کرد که مفسران و دانشمندان علم اصول با دیدگاه عمومیت الفاظ بر سبب خاص نزول آیه و اندیشمندان تفسیری همانند علامه طباطبایی با استفاده از دیدگاه کاربرد متداول مَثَل‌ها، منطبق ساختن آیه بر بعضی از مصادیق خارج از مورد نزول آن را از روایات برداشت کردند.[۵]
مصادیق جری و تطبیق
در قرآن برای نمونه، مصداق سوره فجر[۶] اين آيات در زمان پيغمبر اكرم(ص) نازل شده است؛ اما در تفاسير روايی آمده است كه مصداق اتمّ اين آيات حضرت سيدالشهدا، امام حسين(ع) است كه با بذل جان خودشان و با طمأنينه كامل و با آرامش خاطر به دعوت الهی لبيك گفتند؛ مقصود اين است كه امام حسين(ع) در سال ۶۰ هجری، ۵۰ سال پس از رحلت پيامبراكرم(ص) به اتفاق مفسران بهترين مصداق آيات شريفه سوره فجر هستند. اين نشان‌دهنده اين حقيقت است كه قرآن میتواند با رخدادهای مختلف تطبيق داده شود؛ مصاديق كامل وتام داشته باشد.[۷] نمونه دیگر، آیه 111 توبه[۸] است که تفاسير روايی، مصدايق و نمونه‌های آن را بیان كرده اند و امروزه، هم اگر كسی برای اجرای عدالت و اجرای عدل و داد جهاد كند و كشته شود، مسلما، مشمول اين آيه قرآن خواهد بود.[۹]
نمونه دیگر، آیه 5 قصص[۱۰] است که مربوط به قوم بنی‌اسرائيل و حضرت موسی(ع) است كه بر فرعونيان غالب شدند و وراث تحت و تاج فرعون شدند؛ اما از ائمه(ع) روايات متفاوتی نقل شده كه اين موضوع مربوط به زمان حضرت مهدی(عج) است.[۱۱] البته، نمونه های دیگری نیز از آیات قرآن[۱۲] نیز بر حکومت حضرت مهدی (عج) دلالت دارد.[۱۳] نمونه دیگر، آیه[۱۴] است که به نقل از تفسیر قمی از امام صادق(ع) مصداق جری و انطباق[۱۵] آن آورده شده است. این روایت جری می-باشد.[۱۶] علاوه بر این، آياتی كه مربوط به زكات است، اگر امروزه با يك روش دقيقی، بحث ماليات را از اين آيات استخراج كنند، بحث ماليات به‌نوعی میتواند جری و تطبيقی برای آيات زكات باشد. در نتيجه، جری و تطبيق همان مصاديق پنهانی است كه در آياتی از قرآن وجود دارد. برای نمونه، زكات در زمان صدر اسلام، برای مواردی از جمله جنگ و ابزارهای جنگی هزينه می‌شد و مسلمانان در آن زمان، ابزار جنگی از جمله نيزه، شمشير و اسب و آذوقه را به همراه خود می‌بردند. در اين زمان میتوان موظف کردن مردم برای تأمين ابزارهای جنگی را از باب جری و تطبیق دانست.[۱۷]
منابع
فیض کاشانی، محسن، (1415)،تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران: مکتبة الصدر. مجلسی، محمد باقر، (1403)؛
بحار الانوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
ارجاعات
- ↑ . از جمله روايت معروفی از امام باقر(ع) كه می‌فرمايد: «هر آيه ظهر و بطنی دارد؛ ظهر همان مورد نزول آيه و بطن تأويل آن است. در اين ميان برخى در گذشته اتفاق افتاده و برخى هنوز نيامده است، قرآن نيز مانند آفتاب و ماه در جريان است» (مجلسی،1403، ج92، ص97)
- ↑ . جری و تطبيق؛ راهی برای تجديد و تكامل تفسير مأثور؛تفسیر همگام با وحی؛ نقطه آغازین مطالعات مهندسی فرهنگی اسلامی؛ مبانی و روش تفسيری شيخ صدوق بررسی شد؛تفسیر قرآن کشف نظامات اجتماعی و پاسخگویی به مسائل مستحدثه است + فیلم؛ «تأويله مع تنزيله»، بر اهميت روايات تفسيری تأكيد می‌كند؛ راه‌های نهادینه‌سازی باور به رزاقیت الهی در قرآن؛ بررسی رویکردهای تفسیری در پژوهش‌های قرآنی تونس / تحکیم روابط دانشگاهی با ایران نیاز تونس است؛ تفسیر المیزان خالی از یکنواختی و تقلید است / نظریه «جری و انطباق» علامه(ره)؛ حلّال اختلاف آرای تفسیری؛ واکنش نویسنده «همگام با وحی» به سخنان ایازی؛ فواید متعددی از تفسیر تنزیلی بیان شده است؛ استفاده از منهج تفسیر آیات طباطبایی، خویی و صدر برای تحول در علوم انسانی؛نگاهی به «باطن و تاؤيل قرآن»
- ↑ . پذیرش تناسب سوره‌های قرآن در تفسیر تنزیلی قابل دفاع است / تفسیر نباید سبب دوری مردم از قرآن شود؛ روايات تفسيری شيعه از آسيب‌های بسيار كمتری برخوردار است؛ «روش تفسیر قرآن به قرآن علامه طباطبایی» بررسی می‌شود؛ همایش «دیدگاه‌های علامه طباطبایی در المیزان» آغاز به کار کرد؛ حضرت خدیجه(س) ناجی رسول خدا(ص) بود / تناسب حضرت خدیجه(س) و آسیه؛ تحلیل گونه‌شناسی آیات و روایات مرتبط با عصر جاهلیت در فصلنامه «قرآن، فرهنگ و تمدن»
- ↑ . تفسیر المیزان خالی از یکنواختی و تقلید است / نظریه «جری و انطباق» علامه(ره)؛ حلّال اختلاف آرای تفسیری؛ امام علی(ع) با تقسيم‌بندی تأويل، روش تفسيری قرآن را ارائه دادند؛ علامه طباطبايی اجتهاد صحابه در روايات شأن نزول را حجت نمی‌داند؛ بررسی روايات امام جعفر صادق (ع) در تفسير قرآن بر اساس مسند الامام الصادق (ع)؛ رویکردهای نوین در فهم و تفسیر قرآن
- ↑ . ویکی پاسخ؛ دانشنامه جهان اسلام؛ ویکی فقه؛ ویکی شیعه؛ دانشنامه علوم اسلامی؛ دائره المعارف اسلامی
- ↑ . یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلَى رَبِّكِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبَادِی وَادْخُلِی جَنَّتِی؛ «اى نفس مطمئنه به سوى پروردگارت بازگرد و در ميان بندگان من درآى و در بهشت من داخل شو»(فجر/ ۲۷ -۳۰).
- ↑ . فراری‌بودن علامه طباطبایی از خودنمایی و هیاهو
- ↑ . إِنَّ اللّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ؛ «در حقيقت، خدا از مؤمنان جان و مالشان را به [بهاى] اين‌كه بهشت براى آنان باشد خريده است» (توبه/۱۱۱)
- ↑ . جری و تطبيق؛ راهی برای تجديد و تكامل تفسير مأثور
- ↑ . وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ؛ «و خواستيم بر كسانى كه در آن سرزمين فرو دستشده بودند منت نهيم و آنان را پيشوايان [مردم] گردانيم و ايشان را وارث [زمين] كنيم» (قصص/۵)
- ↑ . جری و تطبيق، استخراج قوانين كلی آيات و تعميم آن به موارد مشابه است
- ↑ . الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ؛ «همان كسانى كه چون در زمين به آنان توانايى دهيم، نماز برپا مىدارند و زكات مىدهند و به كارهاى پسنديده وامىدارند، و از كارهاى ناپسند باز مىدارند، و فرجام همه كارها از آنِ خداست» (حج/41).
- ↑ . تأثیر اعتقاد به مهدویت بر تکامل اجتماعى در مجله «موعودپژوهی»؛ مرکز مطالعات راهبردی علوم و معارف قرآن تأسیس شود.
- ↑ . صِراطَ الَّذينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لاَ الضَّالِّين؛ « (فاتحة/ ۷)
- ↑ . أنّ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ النُّصَّابُ وَ الضَّالِّينَ هُم أهلُ الشُّكوكُ الَّذِينَ لَا يَعْرِفُونَ الْإِمَامَ (فیض کاشانی، 1415، ج1، ص87).
- ↑ . نگاهی دوباره به تفسیر «البیان»؛ اثری ناشناخته از علامه طباطبایی؛المیزان علامه طباطبایی؛ معیار علوم انسانی قرآن‌بنیان؛ «ابعاد مسئله استفاده از روايات در تفسير الميزان» بررسی شد؛ ضابطه‌مندی مهم‌ترین ویژگی روش علامه در تفسیر است/تبیین هندسه تفسیر قرآن به قرآن؛علامه طباطبايی تفصيل مجملات قرآن را مختص معصومين(ع) می‌دانست
- ↑ . جری و تطبيق، استخراج قوانين كلی آيات و تعميم آن به موارد مشابه است؛تبیین ۴ گام در تربیت فرهنگی جامعه