بافت قرآن

بافت قرآن؛ به شرایط متنی و یا غیرمتنی گفته می شود که حاکم بر متن قرآن است و مخاطب باید با لحاظ کردن این شرایط به فهم و درک درخور از متن قرآن دست یابد. این شرایط می تواند در داخل متن و با تحقیق در مورد ساختار زبانی و یا به صورت خارج متن و با تحقیق به صورت خارج از متن به صورت موقعیتی صورت بگیرد. بررسی شرایط فضای نزول، شرایط تاریخی، سیاسی، اجتماعی از نمونه های بافت خارج از متن است. مفاهیم قرآن بدون بررسی بافت آن قابل فهم نیست و از هر واژه و مفهوم در بافت زبانی و موقعیتی مختلف، برداشت های متفاوتی می-شود کرد.

ماهیت بافت قرآن

بافت قرآن به عناصر زبانی و غیرزبانی متن گفته می شود که شرایط مفاهیم و معانی کلمات و عبارات در داخل متن را تعیین می کند؛ به نحوی که در بافت‌های متفاوت، مفهوم متفاوتی متصور خواهد بود. به بیان دیگر، فهم معنای متن بستگی به بررسی بافت دارد. مخاطب برای فهم بهتر معانی نیاز است تا کلمات قرآن را در خارج یا داخل بافت قرآن مورد ارزیابی قرار دهد. بازنمایی بافت نزول قرآن یکی از موضوعاتی است که در فهم قرآن از اهمیت برخوردار است. تلاش برای فهم معانی منوط به درک صحیح از فضای نزول نیاز است. ضرورت بررسی بافت نزول قرآن این است که ارتباط میان قرآن و فرهنگ رایج شبه جزیره بررسی شود. برای نمونه، جامعه‌شناسی دین را می-توان در بازسازی بافت دینی عصر نزول قرآن بدست آورد که سه کارکرد امنیتی، میثاقی و هنجاری در بررسی جامعه بت‌پرستی در جزیرةالعرب دارد. علاوه بر این، در عصر نزول، برخی پدیده های فرهنگی مانند شتر، شرابخواری، فخرفروشی، کهانت، شعر، جادو نقش برجسته ای در تکوین فرهنگ مخاطبان قرآن داشته است، همین امر ایجاب می کند تا در ترجمه آیات قرآن به شناخت فرهنگ زمان نزول آیات توجه خاصی شود.

بافت دیگر، بافت زبانی است که بافت درون محدوده داخل متن است که با استفاده از بررسی واژه ها، نشانه‌شناسی فواصل آیات با بررسی نشانه‌های زبانی، کشف شبکه‌های معانی نهفته در درون ساختار، بررسی سیاق متن و معناشناسی و واکاوی دقیق واج ها و معانی، استفاده از معناشناسی درزمانی و همزمانی، معناشناسی تاریخی، معناشناسی قومیمی توان بدان دست یافت. برای نمونه، در سوره‏ «الضحی» ریتم آیات آرام و نرم است؛ ولی در سوره‏ «العاديات» تند و سريع و كوبنده می شود. بافت دیگر، بافت خارج از محدود متن است که به آن بافت موقعیتی قرآن گفته می شود. براساس بافت موقعیتی، هر مفهومی باید مبتنی بر رویکرد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی یا اقتصادی و یا رویکردهای مشابه آن به مفهوم متن دست یافت. ضرورت استفاده از این بافت این است که اگر مفهوم یا معنایی در درون متن یا ساختار زبانی برداشت نشد، بتوان از طرق بافت خارج از متن و بافت موقعیتی دست یافت.

منابع

ایکنا

پرتال جامع علوم و معارف قرآن

دانشنامه حوزه

دائره المعارف اسلامی

روستایی، علیرضا، روان شاد، علی اصغر، (1400)، تأثیر بافت زبانی در گزینش باهم‌آیی واژگان قرآن کریم «مطالعۀ موردی سوره ابراهیم(ع)»، دوره10، ش1، پژوهش های زبان شناختی قرآن، صص 60-43.

لطفی، مهدی، علمایی، نسیبه، (1393)، بررسی بافت‌های تأثیرگذار در ارتباط میان ‌فردی از دیدگاه قرآن، کتاب قیم، دوره 4، ش 10، صص94-61.