ایگناتس گلدزیهر

ایگناتس گلدزیهر (Goldziher Ignác) (زاده 1850- درگذشت 1912)؛ یکی از خاورشناسان تبشیری و قرآن پژوهان یهودی الاصل است که در مورد متن قرآن، تفسیر و پیامبر(ص) پژوهش های بسیاری داشته است و در این پژوهش ها درصدد اثبات ادعاهای خود در ارتباط با عدم اصالت قرآن و پیامبری حضرت محمد(ص) بوده است. وی با تأثیر پذیری از تورات و عقاید یهودیت گمان کرده که قرآن از عهدین تأثیر پذیرفته است و همانند عهدین یا دیگر کتاب های پیشین دچار تحریف شده است و برای این ادعاهای خود، پیش فرض های ساختگی و غیر مستند در نظر می گیرد که برخی از آنها عبارتنداز: نقش دین یهود و مسیحیت در شکل گیری دستورات اسلامی، برپایی اسلام باسنت های یهود و مسیحیت، تأثیر افکار پیامبر(ص) از افکار ورقه، فراگیری پیامبر(ص) از تعالیم ورقه، تأثیر پیامبر(ص) از یهودیان در مورد خداشناسی، مشوش بودن قرآن، روحیه تسامح در قرائات قرآن، مأخذیت عهد عتیق برای قرآن، آزادی قاریان در تغییر و تفسیر قرآن و استناد به حدیث سبعة‌الاحرف.

آشنایی با ایگناتس گلدزیهر

ایگناتس گلدزیهِر (Goldziher Ignác) یکی از خاورشناسان تبشیری بود که در ۲۲ ژوئن ۱۸۵۰ در خانواده‌ای با اصالت یهودی در سکش‌فهروار مجارستان بدنیا آمد. وی در ۱۲ سالگی مقاله‌ای را درباره دعا و نماز منتشر کرد و در ۲۰ سالگی دکتری گرفت و به چند زبان تسلط یافت.رشتۀ تحصیلی وی در دانشگاه، «مطالعات شرق‌شناسی» بود و در این باره از فلایشر به ویژه در زبانشناسی، درس آموخت. گلدزیهر در سال 1870 رسالۀ دکترای خود را تحت نظر فلایشر به پایان رساند. موضوع رسالۀ وی پژوهش دربارۀ «تنخوم اورشلیمی» بود که از مفسّران یهودی تورات در قرون وسطی به شمار می‌رفت .وی پس از دریافت درجۀ دکترا، به بوداپست بازگشت و در سال 1872 به سمت دانشیار دانشگاه بوداپست انتخاب شد. اندکی بعد، در پی مأموریتی به وین و لایدن رفت و یک سال در آن دو شهر بماند. آنگاه سفر خود را به شرق آغاز کرد.

با حمایت دولت مجارستان، به کشورهای سوریه، فلسطین و مصر سفر کرده بود. بدین ترتیب، فرصت شرکت در سخنرانی‌های روحانیون مسلمان در دانشگاه الازهر را بدست آورد. در سوریه با شیخ طاهر جزایری عضو مجموعه علمی دمشق و مدیر کتابخانۀ ظاهریّه، طرح دوستی ریخت و از او بهره‌های فراوان گرفت؛ ولی متأسّفانه پژوهش‌های خویش را با فرضیه‌سازی و خیال‌پردازی قرین ساخته و از مخالفت با اسلام خودداری نورزیده است. وی در مصر نیز گاهی به دانشگاه الأزهر رفت و آمد می‌کرد و از دروس استادان و علمای مصر بهره‌مند می‌شد. پس از یکسال و نیم اقامت در شرق اسلامی (از سپتامبر 1873 تا آوریل سال بعد) به مجارستان بازگشت. در آنجا ابتدا او را به عنوان عضو مکاتبه‌ای آکادمی مجارستان برگزیدند و سپس، در سال 1892 به عنوان عضو فعال آکادمی انتخاب گشت و سرانجام، در سال 1894 به سمت استاد زبان‌های سامی در دانشگاه بوداپست پذیرفته شد.

وی در ۱۸۹۰ مطالعات اسلامی را منتشر کرد که زیر عنوان «العقیده و الشریعه فی الاسلام» به عربی ترجمه شده ‌است تا سن ۴۴ سالگی به دلیل تمایلات ضدیهود، اجازه تدریس در دانشگاه‌های مجارستان از او دریغ شد. پس از آن، او به اولین دانشمند یهودی تبدیل شد که به چنین مقامی دست یافته‌است. وی به عنوان نماینده دولت مجارستان و فرهنگستان علوم آن در نشست‌های بین‌المللی زیادی شرکت کرد و نشان زرین نشست خاوری استکهلم را دریافت نمود. همچنین، وی به عضویت چندین جامعه دانش آموختگان مجار و دیگر کشورها درآمد.

به عنوان دبیرکل جامعه یهود بوداپست برگزیده شد. شهرت وی در میان یهودیان به ‌خاطر کار روی تفسیر باطنی کتاب مقدس یهودیان بنام «اسطوره‌شناسی در میان عبرانیان» است. وی در این اثر از اتهامات نژادپرستان به اینکه اساطیر یهودی «دزدی» از اساطیر یونانی و رومی است دفاع کرد و توضیح داد که شباهت ها نتیجه خاستگاه مشترک الهیات اختری است. در ۱۹۰۴ دکتری ادبیات کمبریج و در ۱۹۰۶ دکتری حقوق ابردین به او اهدا شد. برجستگی او در دنیای علم به دلیل تحقیقات دقیق او در قوانین پیش از اسلام و اسلام سنت و شعر است که در این ارتباط او تعداد زیادی مقاله و نظریه به مجموعه‌های دانشگاهی مجارستان افزود. سرانجام، وی در ۱۳ نوامبر ۱۹۱۲ درگذشت.

آثار اسلامی ایگناتس گلدزیهر

گلدزیهر ۵۹۲ اثر علمی دارد. وی در زمینه تفسیر به روش های تفسیر قرآن پرداخته است. كتاب «مذاهب التفسير الإسلامی» يا «گرايش‌های تفسيری در ميان مسلمانان» يكی از نوشته‌های وی درباره قرآن است. این کتاب در ایران، توسط سیدناصر طباطبائی ترجمه و از طرف انتشارات ققنوس به چاپ رسیده و شامل شش فصل است که به ترتیب عبارتند از: «دوره نخست تفسیر»، «تفسیر روایی»، «تفسیر در پرتو عقیده»، «تفسیر در پرتو تصوف اسلامی»، «تفسیر در پرتو فرقه‌های دینی» و در نهایت «تفسیر در پرتو تمدن اسلامی» علاوه بر این، کتاب های دیگری دارد که برخی از آنها عبارتند از: ترجمه کتاب المؤمنین اثر ابوحاتم سهل بن محمد سجستانی (1896) خاطرات، ویرایش الکساندر، درباره تاریخ ادبیات شیعه (1874)، تاریخ یادگیری زبان در میان اعراب. وین، 1871-1873.اساطیر عبرانی و تحول تاریخی آن. لایپزیگ، 1876محمد شناسی. هال، 1889-1890، 2 جلد، مطالعات اسلامی، 2 جلد. آلبانی، 1977.رسائل فی اللغه العربی، 2 ج. لیدن، 1896-1899.کتاب طبیعت روح. برلین 1907، سخنرانی در مورد اسلام، 1910، مقدمه ای بر الهیات و حقوق اسلامی. سخنرانی‌هایی دربارۀ اسلام، ظاهریّه، مذهب و تاریخ ایشان، پژوهش‌های اسلامی در دو جلد، منتخبات قرآن، پژوهش‌های محمدی(ص) و كلام و شريعت.

دیدگاه قرآنی ایگناتس گلدزیهر

گلدزیهر از پایه‌ گذاران اسلام ‌شناسی نوین در اروپا است که مطالب و تحلیل‌هایی مغرضانه و ادعاهای سستی نسبت به اسلام و مذهب تشیع مطرح می‌کرد. گلدزيهر در فرآيند شيوه‌های تفسير نزد مسلمانان و در كتاب «كلام و شريعت» تمركز ويژه‌ای بر روی شيعيان ۱۲ امامی دارد. وی در مطالعات قرآنی، اسلام‌پژوهی و شرق‌شناسی نگاه انتقادی داشت و در جریان تشکیکی و یا تجدید نظر‌طلب قرار داشت که هرگونه جریان سنتی را مورد انتقاد و طعنه قرار می داد. در واقع، پیش‌فرض‌های رایج و سنتی در مطالعات اسلامی را به گونه ای نقد می کرد تا دوره صدر اسلام را برای امروز ناکارآمد جلوه دهد.

برای این کار، ادعاها و پیش فرض-هایی را برای وارد کردن خدشه به اصالت قرآن، پیامبر(ص) و وحیانی بودن قرآن وارد می کرد و با دیدی مغرضانه و با ديده تحقير قرآن را تحريف شده می -دانست. برای ادعا سازی به دنبال مطالعات عهدین و تطبیق آن با قرآن بود و تاریخی بودن قرآن و خوانش چندگونه( جریان هرمنوتیک قرآنی) نیز از همین مباحث وی آغاز شده بود.

وی بر این باور بود که صرف مشابهت میان ادیان، دلیل اقتباس و یا عدم اصالت و وحیانی نبودن آن دین است؛ درصورتی که در اعتقاد مسلمانان، همه ادیان یهودیت، مسیحیت و اسلام، منشأ توحیدی داشته و از ادیان ابراهیمی به شمار می روند. وی در اولین کتاب خود به نام مطالعات اسلامی اظهار می‌دارد که احادیث بیش از سخنان خود پیامبر اسلام باعث ایجاد مجادلات بر سر شرع و قوانین به فاصله دو قرن پس از او شدند. وی به شدت بر این عقیده بود که قوانین اسلام منشأ خود را از منبع دیگر همانند قوانین رومی گرفته‌اند.

دیدگاه های مغرضانه وی تنها به مسائل اقتباس قرآن از عهدین ختم نمی شود؛ بلکه وی نسبت‌های ناروایی به پیامبر(ص) داشته است. یکی از این نسبت ها، تأثیر پذیری پیامبر(ص) از یهودیان و مسیحیان بوده است و به دلیل همین دلیل، همین تأثیرپذیری وحی را به یک الهام سطح پایین تنزل داده است و برداشت‌هايی كه پيامبر از معارف دينی داشته را نوعی الهام گیری از كتب پيشينيان مطرح كرده است. علاوه بر این، تأثیر پذیری از اساتید مسیحی، نقش دین یهود و مسیحیت در شکل گیری دستورات اسلامی، برپایی اسلام با سنت های یهود و مسیحیت، تمایل پیامبر(ص)، تأثیر افکار پیامبر(ص) از افکار ورقه، فراگیری پیامبر(ص) از تعالیم ورقه، تأثیر پیامبر(ص) از یهودیان در مورد خداشناسی، مشوش بودن قرآن، روحیه تسامح در قرائات قرآن، مأخذیت عهد عتیق برای قرآن، آزادی قاریان در تغییر و تفسیر قرآن و قرار دادن حدیث سبعة‌الاحرف به عنوان حدیث معتبر و استفاده از آن در ادعاها از دیگر ادعاهای وی برای اثبات غیروحیانی بودن قرآن و اصالت نداشتن قرآن است. وی بسیار تحت تأثیرآموزه های تملود و یهودیت بوده تا آنجا که وی شباهتی را بین روایت سبعه احرف و روایت تلمود تصور کرده‌است . وی با استفاده از این روایت، که نه به لحاظ سندی اعتبار دارد و نه به لحاظ دلالی شبهه عدم اصالت قرآن را مطرح می کند. در واقع، هدف او از پرداختن به اختلافات قرائات، پیش‌زمینه فکری او درباره تعدد اناجیل است.

با این نگاه، وی اصل و مصدر الهی قرآن را قبول نداشته و معتقد بود که پیامبر(ص) از جمع آیین‌های هندی، فارسی، یهودیت و مسیحیت و به دلیل دلسوزی نسبت به مردم جزیرة‌العرب به جایی رسیده که احساس کرده مفاهیمی به قلبش القا می‌شود و به این یقین رسیده که با خدا در ارتباط است. از این رو، با این گرایشات فکری، وی اصل رسالت را هم قبول نداشته است و درصددبوده تا با غیر اصیل بودن دین اسلام دین یهود را برتر از اسلام جلو‌ه دهد و بدین طریق تحریف‌هایی که در کتاب تورات صورت گرفته را به قرآن هم نسبت دهد. ادعاهای وی علاوه بر اینکه با توجه به شواهد عقلی، نقلی و تاریخی قابل رد است، به دلیل استفاده از منابع فرعی و غیر معتبر نیز رد شده است؛ چرا که وی علاوه بر استفاده از منابع غیر معتبر یا مشکوک، عمدتا ادعاهای خود را به منابع خاصی از شیعه یا اهل تسنن محدود کرده است و مطالبش با تأثیرپذیری از مطالعه آنها صورت گرفته است. برخی از این منابع شيعی همانند «تفسير قمی» تأليف «شيخ ابوالحسن علی بن ابراهيم قمی» به‌عنوان نمونه‌ای از تفسير پيشرفته شيعی، «تفسير الصافی» اثر «محمد بن مرتضى» مشهور به «ملامحسن فيض كاشانى» و تفسير منسوب به امام حسن عسكری(ع) بوده است. منابع کتاب‌های اهل تسننی که وی از آن استفاده کرده، در اغلب موارد، کتاب‌های شش‌گانه اهل سنت، صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن نسائی، سنن ابوداود، سنن ترمذی، سنن ابن‌ماجه بوده است.

منابع

ایکنا

پرتال جامع علوم و معارف قرآن

دانشنامه حوزه؛ خاورشناسان و پژوهش های قرآنی ;استشراق و مستشرق

دائره المعارف اسلامی؛ قرآن به زبان غربی / د. عبدالكريم الشبلی

سعدی، احمد، قضایی، محمد، (1398)، نقد دیدگاه گلدزیهردر مورد اقتباس آموزه های اسلام از یهود، دو فصلنامه علمی پژوهی خاورشناسان، ش26، صص83-63.

ویکی پدیا

ویکی شیعه؛ اصالت قرآن

ویکی فقه؛ شخصیت پیامبر (دیدگاه گلدزیهر و وات)

ویکی فقه؛ قرآن و استشراق

ویکی نور