آموزش عمومی قرآن
آموزش عمومی قرآن؛ به مجموعه فعالیت های قرآنی گفته می شود که مربیان، معلمان و فعالان قرآنی در راستای حفظ و گسترش واژگان و مفاهیم و قرآنی در سطح عموم به فعالیت می پردازند. این فعالیت¬ها، صرفا، بر سطوح پایه و ابتدایی تلاوت و حفظ آیات متکی نیست؛ بلکه شامل سطوح بالاتر حوزه های تخصصی قرآن همانند تفسیر و تدبر در قرآن با توجه به علاقه و ظرفیت مخاطبان می¬شود. ضرورت آموزش عمومی قرآن برای اولین بار توسط خداوند متعال به حضرت محمد(ص) ابلاغ شده است و سپس قاریان و حافظان قرآن به تدریج با گسترش اسلام و نیاز افراد به یادگیری قرآن شروع به فعالیت کردند.
آموزش عمومی قرآن
آموزش عمومی قرآن به تمامی آموزش های مربوط به قرآن گفته می شود که توسط مربیان و اساتید قرآنی برگزار می شود و با توجه به استعداد و علاقه مخاطبان تمامی سطوح متعدد اعم از قرائت یا خواندن قرآن از روخوانی[۱] تا ترتیل خوانی[۲] (از روی مصحف یا از حفظ) آموزش های مربوط به درک معنا و ترجمه آیات، آموزش معارف عمومی(تفسیر ساده) را در برمی گیرد.[۳] این آموزش با هدف تقویت ایمان و گرایش به قرآن و عترت، توانایی خواندن، درک معنای آیات، تدبر،[۴] حفظ، انس با قرآن کریم،[۵] آشنایی با علوم و معارف قرآن کریم انجام می-گیرد.[۶] البته، لازم به یادآوری است که هدف آموزش عمومی قرآن، نمی‌تواند صرفا، دستيابی به دانش و مهارت خاصی در ارتباط با قرآن كريم باشد، بلكه بايد توانايی و قابليتی فراهم آورد كه فرد بتواند ضمن انس و ارتباط دائمی با قرآن كريم، پيوسته خود را در معرض تزكيه[۷] و تعليم الهی قرار دهد.
اگر اطلاعات قرآنی کسب شده توسط افراد نتواند زمینه و تعالی آنها را فراهم کند، ضمانتی برای دوام ارتباط فرد با قرآن و انس همیشگی آن وجود ندارد.[۸] برای دائمی شدن این آموزش ها و استمرار آن می توان مجالس و کلاس های دائمی را در مکان های آموزشی همانند مدارس و دانشگاه ها، مجالس سنتی قرآن، هیئت‌ها، مجالس خانگی برگزار کرد که اکثریت مردم حضور دارند[۹]
گستره آموزش عمومی قرآن در آیات
آموزش عمومی قرآن[۱۰] در سوره های مختلف با هدف آموزش اکثر مردم جامعه فرستاده شده است؛ چرا که حضرت محمد(ص)[۱۱] قرآن را از حفظ[۱۲] بوده است و نیازی نداشته است که دوباره برای خود بازگو نماید. از این رو، ابلاغ و تعلیم قرآن به مردم از سوی وی به دلیل ضرورت آموزش عمومی قرآن بوده است. از این رو، آموزش قرآن در وهله اول عمومی است. چنانچه، در سوره «الرحمن»[۱۳] به عنوان یکی از نعمت های خداوند[۱۴] در سوره «علق»[۱۵] آموزش و یادگیری به صورت گفتاری، سوره «قلم»[۱۶] به صورت نوشتاری و شنیداری[۱۷] در برخی آیات تأکید بر آموزش قرآن بر اکثر افراد جامعه دارد.[۱۸]
آموزش قرآن به هر صورت چه نوشتاری، چه گفتاری و چه شنیداری، با این هدف صورت می گیرد که مردم از قرآن استفاده کنند و در زندگی خود کاربردی و عملی[۱۹] نمایند تا بیشتر با آن مأنوس شوند و گفتار و اعمال خود را پاک[۲۰] نمایند. از آنجا که مخاطب آموزش عمومی قرآن آحاد جامعه هستند، از این رو، رویکرد حاکم بر آموزش عمومی قرآن نیز باید بر پایه نیاز، سلیقه و استعداد عموم مخاطبان برنامه‌ریزی شود تا قرآن از سطح خواندن و نوشتن[۲۱] تا مراحل تدبر[۲۲] و بهره گیری از بطن قرآن[۲۳] در زندگی مردم قابلیت کاربرد پیدا کند. [۲۴]دارا بودن مهارت قاریان و حافظان قرآن[۲۵] در کاربردی کردن قرآن و کیفیت آموزش عمومی قرآن [۲۶]در جذب اکثریت مردم مهم تلقی می-شود.[۲۷] درواقع، قاريان و حافظان قرآن باید با اصول و مبانی تلاوت و حفظ قرآن آشنایی[۲۸] داشته باشند و در ارتباط با سورههاى مكّى و مدنى، اطلاعات تاریخی در مورد سوره ها و شأن نزول اطلاع کافی کسب نمایند تا در فهم و عمل به قرآن مهارت پيدا كنند.
علاوه بر این، معلمان و اساتید قرآنی باید در آموزش اخلاص[۲۹] و خشوع[۳۰] کافی و وافی داشته باشند و از فخر فروشى[۳۱] بپرهیزند و تا آنجا که شایسته است برای آموزش قرآنی قدم بردارند و حتی در صورت نیاز مربیان و معلمان می¬توانند برای تعلیم قرآن به مناطق و شهرهای دیگر مهاجرت[۳۲] کنند و به افراد مختلف آموزش دهند.[۳۳] همچنین، بر اهل قرآن و مخاطبان قرآنی نیز ضرورت دارد که هر گونه پرسش یا اطلاعاتی در ارتباط با قرآن را را از مربیان و معلمان کارآمد قرآنی بپرسند[۳۴] و خود فعالانه در آموزش قرآن شرکت نمایند.[۳۵]
منابع
خسروی مراد، لیلا، فیضی، زهرا، نقی زاده موقاری، زهرا، فیض، مهدی، (1398)، تعیین راهبردهای ارتقاء بهره وری آموزش عمومی قرآن، فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، سال چهارم، ش2، صص36-7.
رضايى اصفهانى، محمدعلى، (1387)، تفسير قرآن مهر، قم: پژوهشهاى تفسير و علوم قرآن.
سعدى، محمدجواد، (1384)، پرسمان قرائت قرآن، قم: بوستان كتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم).
طباطبايى، محمدحسين، (1374)، تفسير الميزان، قم: جامعه مدرسين حوزه علميه قم.
فریدونی، محمد حسین، فرجی، محمد حسین، (1393)، آشنایی با برنامه های آموزش عمومی قرآن کریم، تهران: مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی.
قرضاوى، يوسف، (1382)، قرآن منشور زندگى، تهران: احسان.
ارجاعات
- ↑ . آماده همکاری با مؤسسات برای بهبود وضعیت آموزش عمومی قرآنی هستیم؛ آموزش و پرورش خط مقدم آموزش قرآن است؛ از ضرورت توجه به رویکرد «زمینه‌محور» در سواد قرآنی تا تعمیق تربیت در آموزش عمومی قرآن.
- ↑ . آموزش ساده‌خوانی قرآن در میان عموم مردم؛ آری یا خیر.
- ↑ . فریدونی و فرجی، 1393، ص40.
- ↑ . جدیت به آموزش قرآن در دوران دانش‌آموزی / کمک به تحقق اهداف آموزش‌های رسمی عمومی.
- ↑ . تدبر در آموزش عمومی قرآن از چه جهاتی «مسئله» است؟؛ سطح‌بندی اهداف ۹گانه آموزش عمومی قرآن ابلاغ شد؛ شیوه انس رهبر انقلاب با قرآن محور آموزش عمومی قرار گیرد؛ برگزاری کلاس آشنایی با قرآن به جای آموزش روخوانی در دانشگاه؛ جدیت به آموزش قرآن در دوران دانش‌آموزی / کمک به تحقق اهداف آموزش‌های رسمی عمومی.
- ↑ . خسروی مراد، 1398، ص10؛ آموزش و پرورش خط مقدم آموزش قرآن است
- ↑ . راهبرد ملی سند توسعه آموزش عمومی قرآن عرضه‌محور است
- ↑ . مروری بر گام‌های مؤثر در ارتقای آموزش قرآن دانش‌آموزان دوره ابتدايی؛جامعه قرآنی تصور و تبیین دقیقی از اهداف آموزش عمومی قرآن نداشته‌‌اند؛ ضرورت تغییر استراتژیك در آموزش عمومی قرآن کشور
- ↑ . ضرورت ایجاد تحول جدی در حوزه آموزش عمومی قرآن / رویکرد‌های تعلیم‌محور و کمی‌محور را کنار بگذاریم؛ کمبود نیروی انسانی توانمند قرآنی مهم‌ترین ضعف آموزش و پرورش است؛ حافظ و قاری بودن از فرد نخبه قرآنی نمی‌سازد؛ بهره‌مندی از فضای مدارس برای مؤسسات قرآنی نیازمند اولویت‌گذاری است.
- ↑ . كَما أَرْسَلْنا فِيكُمْ رَسُولاً مِنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِنا وَ يُزَكِّيكُمْ وَ يُعَلِّمُكُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُعَلِّمُكُمْ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ؛ «همان طور كه در ميان شما، فرستادهاى از خودتان روانه كرديم، [كه] آيات ما را بر شما مىخواند، و شما را پاك مىگرداند، و به شما كتاب و حكمت مىآموزد، و آنچه را نمىدانستيد به شما ياد مىدهد» (بقره/151).
- ↑ . ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ قالُوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ؛ «پس، از او روى برتافتند و گفتند: «تعليميافتهاى ديوانه است.»
- ↑ . سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى؛ «ما بزودى [آيات خود را به وسيله سروش غيبى] بر تو خواهيم خواند، تا فراموش نكنى» (أعلی/6).
- ↑ . الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ؛ «[خداى] رحمان، (1)قرآن را ياد داد»(الرحمن/2-1)
- ↑ . رضایی اصفهانی، 1387، ج20، ص123.
- ↑ . اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَخَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛ «بخوان به نام پروردگارت كه آفريد. انسان را از عَلَق آفريد. بخوان، و پروردگار تو كريمترين [كريمان] است. (3)همان كس كه به وسيله قلم آموخت».(علق/4-1)
- ↑ . ن وَ الْقَلَمِ وَ ما يَسْطُرُونَ أَمْ لَكُمْ كِتابٌ فِيهِ تَدْرُسُونَ؛ «يا شما را كتابى هست كه در آن فرا مىگيريد» (قلم/37).
- ↑ . وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ؛ «و چون قرآن خوانده شود، گوش بدان فرا داريد و خاموش مانيد، اميد كه بر شما رحمت آيد» (أعراف/204).
- ↑ رضایی اصفهانی، 1387، ج3، ص325؛ راهکارهای رونق آموزش عمومی قرآن کریم؛ کمبود نیروی انسانی توانمند قرآنی مهم‌ترین ضعف آموزش و پرورش است؛ ناتوانی در ترویج آموزش عمومی قرآن را در طرح‌های نخبه‌گزینی پنهان نکنیم.
- ↑ . آموزش عمومی قرآن؛ قربانی نخبه‌گزینی و نخبه‌گرایی؛ محمدحسین طباطبایی: آموزش عمومی قرآن میان انبوه مسابقات گم شده است.
- ↑ . رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ؛ «پروردگارا و در ميانه آنان رسولى از خودشان برانگيز تا آيات تو را بر آنان تلاوت كند و كتاب و حكمتشان بيا موزد و تزكيه شان كند كه تو آرى تنها تو عزيز حكيمى» (بقره/129). هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ؛ «اوست آن كس¬ كه در ميان بىسوادان فرستادهاى از خودشان برانگيخت تا آيات او را بر آنان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت بديشان بياموزد، و [آنان] قطعا، پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند» (جمعه/2).
- ↑ . وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلى مُكْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِيلًا؛ «و قرآنى [با عظمت را] بخش بخش [بر تو] نازل كرديم تا آن را به آرامى بر مردم بخوانى، و آن را به تدريج نازل كرديم». (أسراء/106)
- ↑ . أ َ فَلَمْ يَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ أَمْ جاءَهُمْ ما لَمْ يَأْتِ آباءَهُمُ الْأَوَّلِينَ؛ «آيا در [عظمت] اين سخن نينديشيدهاند، يا چيزى براى آنان آمده كه براى پدران پيشين آنها نيامده است؟« (مؤمنون/68)
- ↑ . هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِيلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُوا الْأَلْبابِ؛ «اوست كسى كه اين كتاب [قرآن] را بر تو فرو فرستاد. پارهاى از آن، آيات محكم [صريح و روشن] است. آنها اساس كتابند؛ و [پارهاى] ديگر متشابهاتند [كه تأويلپذيرند]. اما كسانى كه در دلهايشان انحراف است براى فتنهجويى و طلب تأويل آن [به دلخواه خود،] از متشابه آن پيروى مىكنند، با آنكه تأويلش را جز خدا و ريشهداران در دانش كسى نمىداند. [آنان كه] مىگويند: «ما بدان ايمان آورديم، همه [چه محكم و چه متشابه] از جانب پروردگار ماست»، و جز خردمندان كسى متذكر نمىشود». (آل عمران/7)
- ↑ شورای عالی قرآن؛ چرا باید آموزش روخوانی و روا‌ن‌خوانی قرآن معنادار باشد؟
- ↑ . حفظ سوره‌های کوچک، اولین گام در آموزش عمومی قرآن است/
- ↑ . آموزش قرآن مساجد مکمل آموزش قرآن مدارس باشد؛
- ↑ . فیلم | آموزش عمومی قرآن با تربیت قله‌های تلاوت محقق می‌شود؛ از ضرورت توجه به رویکرد «زمینه‌محور» در سواد قرآنی تا تعمیق تربیت در آموزش عمومی قرآن
- ↑ . لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِين؛ به يقين، خدا بر مؤمنان منت نهاد [كه] پيامبرى از خودشان در ميان آنان برانگيخت، تا آيات خود را بر ايشان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت به آنان بياموزد، قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند» (آل عمران/164)
- ↑ . وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً؛ «تنها خداوند را عبادت كنيد و (كسى يا) چيزى را با او شريك نگردانيد»(نساء/ 36). فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً؛ «هر كسى كه به ديدار و ملاقات خداوند خود اميدوار است، عمل نيك و شايسته انجام دهد و كسى و چيزى را در عبادت با پروردگارش شريك ننمايد» (كهف/ 110).
- ↑ . ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی إِلَّا تَذْكِرَةً لِمَنْ يَخْشى؛ «قرآن را بر تو نازل نكرديم تا به رنج افتى،جز اينكه براى هر كه مىترسد، پندى باشد». (طه/3-2)
- ↑ . قرضاوی، 1382، ص247؛ جدیت به آموزش قرآن در دوران دانش‌آموزی / کمک به تحقق اهداف آموزش‌های رسمی عمومی
- ↑ . وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ؛ «و شايسته نيست مؤمنان همگى [براى جهاد] كوچ كنند. پس چرا از هر فرقهاى از آنان، دستهاى كوچ نمىكنند تا [دستهاى بمانند و] در دين آگاهى پيدا كنند و قوم خود را- وقتى به سوى آنان بازگشتند بيم دهند- باشد كه آنان [از كيفر الهى] بترسند؟»(توبه/ 122)
- ↑ . راهبردها و راهکارهای توسعه آموزش عمومی قرآن در منظر اساتید؛ شیوه انس رهبر انقلاب با قرآن محور آموزش عمومی قرار گیرد؛ گزارش تصویری جلسه کمیسیون آموزش عمومی قرآن کشور.
- ↑ . وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ «و پيش از تو [هم] جز مردانى كه بديشان وحى مىكرديم گسيل نداشتيم. پس اگر نمىدانيد، از پژوهندگان كتابهاى آسمانى جويا شويد» (نحل/43) وَ ما أَرْسَلْنا قَبْلَكَ إِلَّا رِجالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ «و پيش از تو [نيز] جز مردانى را كه به آنان وحى مىكرديم گسيل نداشتيم. اگر نمىدانيد از پژوهندگان كتابهاى آسمانى بپرسيد». (أنبیاء/7)
- ↑ پنجاه و هفتمین جلسه کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآن برگزار شد؛ آماده همکاری با مؤسسات برای بهبود وضعیت آموزش عمومی قرآنی هستیم؛ دوگانگی در آموزش و پرورش و معضل آموزش عمومی قرآن؛ ضرورت تغییر استراتژیك در آموزش عمومی قرآن کشور