فراموشی

فراموشی؛ محوشدن اطلاعات و داده‌های ذهن. فراموشی و نسیان (ضعف حافظه) حالتی است که بر اثر ضایعۀ مغزی و یا بر اثر آسیب روانی شدید برای انسان بوجود می‌آید. گرچه نشانه بیماری و یک آفت است، اما موجب فعال شدن مغز و اخذ تصمیمات بهتر نیز می‌شود. نسیان مورد توجه آیات و روایات قرار گرفته و به دو دسته کلی ممدوح و مذموم تقسیم می‌گردد. افزایش سن، تأثیرداروها، وسوسه‌های شیطان، دنیاپرستی و ارتکاب گناهان از جمله مهمترین علل فراموشی است که خدا فراموشی و خود فرموشی از تبعات مهم آن است. از جمله راهکارهای جلوگیری از فراموشی می‌توان به داشتن نظم و انضباط در زندگی، و به کارگیری نیروی حافظه اشاره کرد.

تعریف فراموشی

فراموشی (Forgetting) در عربی معادل نسیان و به معنای از یاد بردن و محو شدن چیزی است که قبلا در ذهن بوده است. به عبارت دیگر حالتی است که داده‌ها یا اطلاعات ذخیره شده در حافظه بلند مدت از بین می‌روند یا تغییر می‌یابند؛ و نیز به معنای غفلت انسان از چيزى است كه قبلاً آن را به ياد داشته است

اهمیت فراموشی

فراموشی تنها یک عدم موفقیت در یادآوری اطلاعات نیست، بلکه یک فرایند مغزی فعال است که به مغز کمک می‌کند تا تصمیمات موثرتری بگیرد. پس وقتی صحبت از حافظه می‌شود، فراموشی نیز به اندازه یادآوری مهم است. زیرا فراموش کردن جزییات نامربوط و تمرکز روی مسایلی که به مغز کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری بگیرد، از خصوصیات مفید فراموشی است. در زندگی خانوادگی نیز فراموشی مهم است زیرا برای ایجاد سبک زندگی اسلامی لازم است که بخش‌هایی از زندگی را فراموش کنیم.

فراموشی از منظر آیات و روایات

واژه‌ «نسیان» در قرآن کریم ۴۵ بار با اشکال مختلف به کار رفته که ۳۷ مورد آن درباره انسان بوده است. فراموشی در اصطلاح قرآنی غالباً به معنای بی‌اعنتایی به خدا و اوامر او اطلاق می‌شود. خداوند در قرآن انسان را به خاطر فراموش کردن برخی مسائل مذمّت نموده، که نسیان هر یک از آنها به تناسب اهمیت آن، اثرات متفاوتی دارد. امام علی(ع) می‌فرماید: «هرکسی بازخوانی دانش را زیاد انجام دهد، آن‌چه آموخته، فراموشش نمی‌شود و آن‌چه را ندانسته، بهره بگیرد». امام صادق(ع) نیز فرموده است: خدا به موسی (ص) وحی کرد: ای موسی! به زیادی ثروت شاد مشو در هیچ حالی مرا فراموش مکن زیرا با زیادی ثروت گناهان فراموش و از یاد بردن من قساوت قلب می‌آورد.

انواع فراموشی

فراموشی از جهات مختلف انواع متعددی دارد؛ فراموشی عضوی (ضعف حافظه بر اثر ضایعۀ مغزی) فراموشی کاربردی (ضعف حافظه بر اثرآسیب روانی شدید) از دست رفتن و آسیب دیدن تواناییِ به‌خاطر‌سپردن مطالب جدید (فراموشی پیش‌گستر)، از یاد رفتن وقایع و تجارب گذشته (فراموشی پس‌گستر). در فرهنگ قرآن، فراموشی (نسیان) به دو قسم ممدوح و مذموم تقسیم می‌شود؛ فراموشی ممدوح عبارت از فراموشی است که در مورد غصه‌ها، دردها، مصیبت‌ها، خاطرات تلخ، کارهای نیکی که برای سایرین انجام داده‌ایم، بدی‌ها و خطاهای دیگران باشد. فراموشی مذموم نیز عبارت است از فراموش کردن خدا، خود، آخرت، اوامر خدا، اعمال گذشته، بهره‌مندی از نعمات دنیا، فراموشی اشتغال به امور زیان‌آور فراموشی در عرصه علوم و معارف، فراموش کردن کارهای نیکی که دیگران در حق ما کردند. علل فراموشی فراموشی علل مختلفی دارد. برخی از آنها عبارتند از؛ افزایش سن، تأثیر داروها وسوسه‌های شیطان، تعلق به دنیا و گناه، زیاد بودن نعمت‌های مادی و غرق شدن در آنها وقفه طولانی و فاصله انداختن میان علم و کارهای دیگر، تکرار نکردن دانسته‌ها، بی‌صبری و تعجیل، گناه و دور شدن از شئون علمی اشاره کرد. پیامدهای فراموشی فراموشی اگر منجر به از دست دادن غرور شود، مطلوب اما اگر غرور را به همراه داشته باشد مایه بدبختی خواهد شد. فراموش کردن خداوند نیز آثار جبران ناپذیری دارد، از جمله بحران هویت یا همان خود فراموشی، که بدترین و خطرناک‌ترین عاقبت فراموشی خدا در زندگی است، زندگی سخت، گرفتار شدن در عذاب سخت دنیا و آخرت (طه/ 124) انجام گناه و پیدا کردن استحقاق عذاب الهی

راهکارهای درمان فراموشی

برای درمان فراموشی راهکارهایی وجود دارد از جمله، جاسازی و منظم کردن وسایل شخصی، مرور کردن افراد در ذهن خود به مدت شصت ثانیه، ربط دادن سریع موضوعات به ‌هم، ساختن یک قصه خوب، انجام دادن بازی‌های معمایی، به کارگیری نیروی حافظه نوشتن و یادداشت‌برداری، استمرار علمی، آموختن مطالب یادگیری به‌صورت معنی‌دار، سامان دادن محتوای حافظه خود، استفاده از واسطه‌ها، توجه به الگوی یادگیری فعال یادگیری بخش بخش، و با روش پُرآموزی و تکرار، ساختن تصویر ذهنی از مطالب برای خود، تقسیم‌بندی اطلاعات به واحدهای کوچک با روش تقطیع.

منابع

سایت ایکنا

ویکی پدیا

ویکی جو

دانشنامه اسلامی

ویکی فقه

پورتال جامع علوم و معارف قرآن