سوره تحریم

سوره تحریم؛ شصت و ششمین سوره قرآن کریم، سوره‌ای مدنی در جزء 28 ام و دارای 12 آیه. نام سوره از نخستین آیه آن گرفته شده است که به سوگند پیامبر(ص) برای تحریم حلالی برای خود به خاطر رضایت همسرانش اشاره دارد.

معرفی سوره

سوره تحریم، شصت و ششمین سورۀ قرآن کریم، بیست و یکمین سورۀ نازل شده در مدینه، صد و پنج یا صد و ششمین سورۀ نازل شده بر پیامبر(ص) و دربردارندۀ ۱۲ آیه است. این سوره را با نام‌های دیگری چون «نَبی» و «مُتَحَرِّم» نیز خوانده‌اند.

شأن نزول سوره

در شأن نزول آیات 1 تا 5، روایات زیادی در کتب تفسیر و حدیث و تاریخ شیعه و اهل سنت نقل شده است که با هم تعارضاتی نیز ندارند:

برخی روایات شأن نزول، مخاطبان این گله‌ها را عایشه و حفصه می‌دانند. بر پایۀ این روایات، پیامبر(ص) برای دلجویی این دو، در مقابل اعتراض آنان در توجه به کنیزش ماریه، از امر مباحی چشم پوشید. گفته‌اند این امر مباح، نوشیدن شربت عسل یا رابطه با ماریه بود. نیز اعتراض قرآن کریم را به افشای راز پیامبر(ص)، مربوط به آگاهی یافتن حفصه از توجه وی به ماریه و در میان نهادن این راز با عایشه دانسته‌اند.

مطابق روایت شأن نزول، پیامبر(ص) گاه نزد زینب بنت جحش (یکی از همسرانش) می‌رفت. زینب او را نگه می‌داشت و از عسلی که تهیه کرده بود، خدمت پیامبر می‌آورد. این سخن به گوش عایشه رسید و بر او گران آمد. عایشه می‌گوید «من با حفصه(یکی دیگر از همسران پیامبر) قرار گذاشتیم که هرگاه پیامبر نزد یکی از ما آمد بگوییم آیا «صمغ مغافیر» خورده ای؟» (مغافیر صمغی بود که یکی از درختان حجاز به نام عُرفُط تراوش می‌کردو بوی نامناسبی داشت) در حالیکه پیامبر(ص) مقید بود که هرگز بوی نامناسبی از دهان یا لباسش شنیده نشود، بلکه به عکس خوشبو و مرتب باشد.

به همین ترتیب روزی پیامبر نزد حفصه رفت. او این سخن را به پیامبر(ص) گفت. حضرت فرمود «من مغافیر نخورده‌ام بلکه عسلی نزد زینب بنت جحش نوشیده ام و سوگند یاد می‌کنم که دیگر از آن عسل ننوشم، اما این سخن را به کسی مگو، سرانجام آن زن این راز را افشا کرد و بعدها معلوم شد اصل این قضیه توطئه‌ای بوده است. پیامبر(ص) سخت ناراحت شد و این آیات نازل گشت و این ماجرا را چنان پایان داد که دیگر این گونه کارها در درون خانه پیامبرتکرار نشود.

در بعضی از روایات آمده است که پیامبر بعد از این ماجرا یک ماه از همسران خود کناره گیری کرد و حتی شایعه تصمیم آن حضرت در مورد طلاق آنها منشر شد، بطوری که سخت به وحشت افتادند و ازکار خود پشیمان شدند.

نقد روایت ماریه قبطیه

ماریه قبطیه یکی از کنیزان اهدایی پیامبر بود که پادشاه مصر آن را به ایشان هدیه داد. وقتی پیامبر برای پادشاهان مختلف نامه نوشت و برخی مانند خسروپرویز با رفتار زشتی با این نامه برخورد کردند برخی مانند پادشاه مصر و نجاشی رفتار خوبی با نامه پیامبر داشتند و از آن جمله که پادشاه مصر جواب نامه پیامبر را به صورت محترمانه داد و همراه آن نیز یک کنیز به نام ماریه قبطیه فرستاد و پیامبر نیز برای آنکه احترام برای برخورد پادشاه مصر قایل شود این کنیز را که فاقد جایگاه اجتماعی در آن دوره بود به همسری برگزید.

برخی نواندیشان معاصر مطرح کرده‌اند که پیامبر در میان زنان متعددی که داشت، ماریه را به دلیل زیبایی به آنان ترجیح می‌داد و روزی که حفصه در منزل نبود، با ماریه در بستر حفصه جمع شد و این نشانه ظلم و بی عدالتی ایشان است و کسی که نمی‌تواند عدالت را در میان زنانش رعایت کند، نمی‌تواند نبی و پیامبر باشد.

اما واقعیت آن است که روایتی که ماجرای ماریه قبطیه را شأن نزول این سوره می‌‌داند، قابل دفاع نیست. اگر همه منابع روایی معتبر اهل سنت از جمله صحیحین و مسانید و ... را ببینیم، روایتی دال بر اینکه ماجرای آیات تحریم مربوط به ماریه است را نخواهیم یافت؛ بلکه در این کتب آمده است که حفصه و عایشه می‌خواستند پیامبر را به دلیل حسادتی که به ماریه داشتند اذیت کنند به همین دلیل پیامبر وقتی به خانه ماریه می‌رفت و از عسلی می‌خورد که در آن مغافیر وجود داشت او را متهم به بدبو بودن دهان مبارکشان می‌کردند و پیامبر هم به این دلیل این عسل را بر خود تحریم کرد و آیه نازل شد که چرا چیزی را که خدا بر تو حلال کرده بر خود حرام می‌کنی.

غرض و محتوای سوره

سوره تحریم با داستانی که بین رسول خدا و بعضی از همسرانش اتفاق افتاد، آغاز می‌شود؛ آن این است که بخاطر حادثه‌ای، پیامبر پاره ای از حلال‌ها را بر خود حرام کرد و بدین سبب در این آیات آن جناب را مورد عتاب قرار می‌دهد که چرا بخاطر رضایت بعضی از همسرانت، حلال خدا را بر خود حرام کردی؟ و در حقیقت و بطوریکه از سیاق بر می‌آید عتاب متوجه همان همسر است و می‌خواهد رسول گرامی را علیه آن همسر یاری کند.

این سوره شامل ۴ بخش است؛ ۱- اشاره به توطئه برخی از همسران پیامبر(ص) علیه او ۲- خطابی به همه مومنان در مورد مراقبت در امر تعلیم و تربیت خانواده و لزوم توبه از گناهان ۳- اشاره به جهاد با کفار و منافقان ۴- شرح حال دو نفر از زنان صالح و دونفر از زنان ناصالح بعنوان مثال برای مومنان.

به نظر می‌رسد کل سوره یک مجموعۀ معنایی پیوسته است. از شواهد این مدعا، ارتباط معنایی میان نهیب بر زنان پیامبر(ص) در آغاز آن، با مثال‌هایی از رفتار همسران پیامبران گذشته در پایان سوره است. گویی نهیب بر همسران در آغاز و هم در نمونه‌های پایانی سوره، برای تبیین این نکته است که هیچ ارتباط زوجیت و نسبت اعتباری و قراردادی، نمی‌تواند باعث تضمین رستگاری گردد، یا مایۀ آزاد بودن انسان در برآوردن خواسته‌هایش باشد، چنان‌که همسر نوح و لوط(ع)، هرچند با دو تن از بندگان صالح خدا می‌زیستند، ناصالح بودند (آیۀ ۱۰) و در مقابل، همسر فرعون بی‌آنکه نسبتی با بندۀ صالحی داشته باشد (آیۀ ۱۱)، یا مریم که همسری نداشت (آیۀ ۱۲)، به سبب شخصیت خود نمونۀ اهل ایمان و رستگارند.

فضیلت سوره

از رسول خدا صلي الله عليه و آله سلم روايت شده است: هر کس سوره تحريم را قرائت نمايد موفق به توبه نصوح و بدون بازگشت به گناه مي شود.

در روايتي از امام صادق عليه السلام نيز آمده است: هر کس سوره هاي طلاق و تحريم را در نماز واجب خود بخواند، خداوند در روز قيامت او را از ترس و خوف و حزن و اندوه در امن مي دارد و در آفتادن آتش معاف مي دارد و او را به خاطر تلاوت اين دو سوره وارد بهشت مي کند و اين دو سوره او را حفظ مي کند زيرا متعلق به پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله وسلم مي باشد.

تفسیر سوره

مسئله تعلیم و تربیت خانواده در سوره تحریم

از آیه ۶ این سوره به خوبی استفاده می‌شود که انسان در قبال همسر و فرزندان خویش مسئولیت سنگینی دارد و موظف است تا آنجا که می‎تواند در تعلیم و تربیت آنها بکوشد، آنها را از گناه بازدارد و به نیکی دعوت کند نه اینکه تنها به تغذیه جسم آنها قناعت کند.

همسر نوح و همسر لوط؛ دو زن ناصالح

آیه ۱۰به دو همسر پیامبر(ص) که در ماجرای افشای اسرار و آزار آن حضرت دخالت داشتند، هشدار می‌دهد که گمان نکنند همسری پیامبر به تنهایی می‌تواند مانع کیفر آنها باشد؛ همانگونه که رابطه همسران نوح و لوط به خاطر خیانت، از خاندان وحی و نبوت قطع شد و گرفتار عذاب الهی شدند .

همچنین هشداری است به همه مومنان در تمام قشرها که پیوندهای خود با اولیای الهی را در صورت گناه و عصیان، مانع عذاب الهی نپندارند.

خیانت همسران لوط و نوح این بود که با دشمنان همسرانشان همکاری می‌کردند و اسرار خانه ایشان را به دشمن می‌سپردند. البته این دو زن هرگز آلوده به بی عفتی نشدند.

همسر فرعون، یکی از برترین زنان بهشت

معروف این است که نام همسر فرعون آسیه و نام پدرش مزاحم بوده است. گفته اند آسیه هنگامی که او معجزه موسی را در مقابل ساحران مشاهده کرد، اعماق قلبش به نور ایمان روشن شد و از همان لحظه به پیامبر خدا ایمان آورد، اما ایمان خود را مکتوم می‌داشت.

هنگامی که فرعون از ایمان او با خبر شد بارها او را نهی کرد ولی این زن با استقامت هرگز تسلیم خواسته فرعون نشد. سرانجام فرعون دستور داد دست و پاهایش را با میخ ها بسته، در زیر آفتاب سوزان قرار دهند و سنگ عظیمی را بر سینه او بیفکنند. هنگامی که آسیه آخرین لحظات خود را می گذراند دعایش این بود: پروردگارا برای من در نزد خود در بهشت خانه ای بسازو مرا از فرون و عمل وی رهایی بخش و از گروه ظالمان (دربار و ملتش) نجات ده.»

منابع

ایکنا

ویکی شیعه