فقر

فقر؛ فقر یا تهی دستی به معنای نبود توان مالی و نداشتن درآمد برای رفع نیازهای روزانه مانند تامین پوشاک و غذا و... می‌باشد.

مفهوم شناسی فقر

نداشتن دارایی مادی یا درآمد کافی برای رفع نیازهای اساسی فرد، فقر نامیده می‌شود. مراد از فقر در اصطلاح عبارت است از نداشتن خرجی سال به قدر کفایت خود و کسانی که نفقه آنان بر عهده او است، مانند فرزندان، پدر و مادر و همسر. برخی فقر را به نداشتن مقدار یکی از نصاب‌‌‌های زکات یا قیمت آن تعریف کرده‌اند.

فقر در قرآن

در قرآن کریم فقر به عنوان عامل منفی در زندگی انسان معرفی شده است و به منظور مرتفع شدن آن راهکارهای مختلفی تبین شده است، خداوند به پیامبر اکرم(ص) میفرماید: «وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَى» خداوند تو را فقیر یافت، سپس توانگر نمود لذا اگر فقر ارزش بود، غنی کردن پیامبر نمی‌توانست به عنوان یک ارزش باشد که خداوند بر او منت گذارد. دراین راستا پیرامون لزوم تامین نیاز فقرا در سوره مبارکه توبه آمده است: «إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» همچنین در رابطه با لزوم انفاق به فقیران آبرومند بیان شده: «لِلْفُقَرَاء الَّذِینَ أُحصِرُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ لاَ یَسْتَطِیعُونَ ضَرْبًا فِی الأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیَاء مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُم بِسِیمَاهُمْ لاَ یَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَمَا تُنفِقُواْ مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِیمٌ»

اقسام فقر

فقر مطلق و فقر نسبی

فقر مطلق که درآمد را با مقدار مورد نیاز برای رفع نیازهای اولیه شخصی مانند غذا، پوشاک و سرپناه مقایسه می‌کند. فقر نسبی زمانی اندازه گیری می شود که یک فرد نتواند حداقل سطح استانداردهای زندگی را در مقایسه با دیگران و در همان زمان و مکان خود فرد برآورده کند. تعریف فقر نسبی از کشوری به کشور دیگر یا از جامعه ای به جامعه دیگر متفاوت است.

فقر طبیعی و فقر جسمی

عده ای دیگر فقر را در دسته ای دیگر چون: فقر طبیعی (فقری که از کمبود یا فقدان عوامل طبیعی و یا تغییراتی در مرزهای جغرافیایی حاصل می‌شود)، فقر جسمی (ضعف جسمی درجهت عدم انجام امور روزمره)،

فقر مادی و فقر معنوی

فقر مادی (نوعی كمبود داشتن، يا دسترسی نداشتن به وسايل معاش مادى و افزارهاى عمل براى اين زندگى)، فقر معنوی (به معنای عدم رغبت به مال و مقتضیات دنیوی است. فقر دراین باب صفتی قلبی به معنای احساس نیاز و وابستگی به خداوند) تقسیم نموده‌اند. برخی محققان فقر را در سطح فرهنگی نیز بررسی نموده اند دراین راستا توجه در تولید محتوای رسانه های اجتماعی را عاملی اثرگزار در فقر فرهنگی دانسته اند.

درمان فقر در قرآن

کار و تلاش

از مهارت‌های رفتاری ارائه شده در قرآن برای غلبه بر فقر و نیاز، کار و تلاش است. چه آنکه به قدر تلاش و کوشش به انسان‌ها بهره داده می‌شود. «وَأَنْ لَیْسَ لِلإنْسَانِ إِلا مَا سَعَى» خداوند در سوره جمعه به طور صریح و آشکار، دعوت به تلاش و کوشش برای طلب روزی نموده و فرموده است: «فَإِذَا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الأرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّه»و هنگامی که نماز (جمعه) پایان گرفت (شما آزادید) در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا بطلبید.

انفاق و زکات

یکی از راه‌های درمان فقر و ریشه‌کن شدن فقر مطلق توجه به فریضه الهی زکات است. نفاق به مفهوم وسیع خود شامل انفاق‌های مالی و غیرمالی می‌شود. در قرآن مجید بیش از 190 آیه به این موضوع اختصاص یافته است. مطابق آیات کسی که انفاق می‌کند عوضش را از خدا دریافت می‌کند و بلکه فزونتر از آنچه که در راه خدا داده است پس می‌گیرد؛«وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِین»

مصرف بهینه

اسراف مفهوم گسترده دارد. از موارد اسراف، ریخت و پاش و مصرف نادرست است که قرآن کریم از آن نهی فرموده است: «کُلُوا وَاشْرَبُوا وَلا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِین» از حکمت‌های منع اسراف، ایجاد توانایی بر تحمل فقر و نیازهایی است که آدمی با آن روبروست. چه آنکه اگر شخصی با وجود فقر مالی، مصرف درست نداشته باشد، احتیاج او بیشتر شده و راه فرار از فشار روانی آن تنگ‌تر می‌شود، در حالی که مصرف درست باعث ثروت و بی‌نیازی می‌شود.

تقوا

تقوا یک حالت روحی و ملکه اخلاقی است که هرگاه این ملکه در انسان پیدا شد، قدرتی پیدا می‌کند که می‌تواند از گناه بپرهیزد، اگرچه گناه بر او عرضه شود. تقوا اولیاء حق را نگه‌داری می‌کند و معنویت می‌دهد. ملکه و حقیقت تقوا در روح انسان اثر می‌گذارد و او را از ارتکاب لغزش‌ها و گناه‌ها بازمی‌دارد» یکی دیگر از مهارت‌های قرآنی غلبه نمودن بر فقر مالی، تقوا مداری است، چه آنکه قرآن به این خاصیت تقوا تصریح نموده است:‌ «وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا» هرکس که تقوای الهی پیشه کند، خدا برای او راه بیرون رفتن از مضایق و مشکلات را قرار می‌دهد، یعنی برای او راه باز می‌کند برای خروج از بن ‌بست‌ها و بیرون آمدن از مشکلات.

شکرگزاری

در آیات متعددی از قرآن کریم توصیه شده است که ‌نسبت به آنچه از نعمت‌ها (اعم از مادی و معنوی) که در اختیارش قرار داده شده است، سپاسگزار باشد. و در بعضی از آیات هم ثمره و سود سپاسگزاری را عائد انسان‌ها دانسته و فرموده است: «َمَنْ یَشْکُرْ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِه» «هرکس شکرگزاری کند، تنها به سود خویش کرده است.»

پیامدهای منفی فقر

کفر

فقرمایه کفر است اما اگر درکنار صبر قرار گیرد از عبادات بوده و مایه زینت است، اگر انسان تقوا پیشه نباشد و اهل عبادات نباشد و به خداوند توکل نکند، فقر میتواند عاملی باشد تا وی به هرکاری برای رهایی ازفقر دست بزند لذا در این حال میتواند مرتکب غضب، سرقت، حیله گری و دیگر محرمات شده و گمراه گردد تا جایی که به کفر کشیده شود.

افزایش جرم و جنایت

با گسترش فقر در ابعاد مادی افراد برای امرار معاش دست به جرایمی چون سرقت، کلاهبردای و.. میزنند.

ارتباط فقر و رزاقیت الهی

خدا روزی تمام جنبندگان را در جهان آفرینش تضمین کرده است، ولی «کسب» آن با «تدبیر و تلاش» به عهده خود «انسان» است و همچنین باید مانعی به نام «استثمار» و خود خواهی در میان نباشد؛ اگر کسی با تنبلی و بی‌تدبیری باعث هدر رفتن رزق شود یا اینکه مستکبرین، با استثمار مردم، آنان را در فقر نگه دارند، مربوط به عملکرد انسان‌ها است و منافی رزاقیت و عدالت الهی نمی‌باشد. خداوند علاوه بر تضمین تکوینی و طبعی رزق، احکامی را در حمایت از فقرا تشریع نموده است که اگر دقیقاً اجرا شود، نه تنها شاهد مرگ میلیون‌ها انسان گرسنه نخواهیم بود، بلکه فقیری نیز برای صدقه دادن یافت نخواهد شد.

فقر و ازدواج

خداوند در قرآن، به ازدواج امر کرده و بشارت داده که اگر به دلیل فقر ازدواج نمی‌کنید، ترسی به خود راه ندهید، چون من از فضل خودم شما را بی‌نیاز می‌کنم: «وَ أَنْکِحُوا الْأَيامي‏ مِنْکُمْ وَ الصَّالِحينَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ يَکُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ» خداوند در این آیه به مؤمنان دستور می‌دهد که جوانان را که صلاحیت ازدواج دارند، برده باشند یا آزاد، مقدمات ازدواج آنها را فراهم کنند و آنگاه وعده نیکویی داده به اینکه از فقر نترسند و مطمئن باشند که خداوند آنها را بی نیاز می‌کند و وسعت رزق می‌دهد و در مقام تأکید می‌فرماید: خداوند وسعت دهنده و داناست، چون رزق تابع صلاحیت مرزوق است و خداوند بر طبق علم و آگاهی خودروزی بندگان را تقدیر می‌نماید.

منابع

ایکنا

ویکی پدیا