معماری اسلامی

معماری اسلامی؛ تجلی کامل آموزه‌ها و هویت اسلامی در معماری. معماری اسلامی برگرفته از زبان قرآن است و عمق و غنای تمدن اسلام را با بهره‌گیری از روح معنویت نشان می‌دهد. این امر به گونه‌ای است که اعتقاد به توحید و ایمان به تعالیم اسلام به عنوان اندیشه زیبایی‌شناسی دین اسلام در معماری اسلامی تجلی می‌یابد. هویت معماری اسلامی در همه جهان با وجود تنوعات زبانی و تمدنی یکسان است و این تنوعات با وجود تعدد فرهنگ‌ها دیده می‌شود. اگر چه رومی‌ها و دیگر اقوام نیز دارای معماری بودند، اما معماری اسلامی ویژگی خاص خود را دارد و به عنوان یکی از بزرگترین جلوه‌های ظهور حقیقت هنری در کالبد مادی تلقی می¬شود. فهرست

تعریف معماری اسلامی

بحث از معماری اسلامی بحث درباره‌ی حوزه¬ی فرهنگی متصل به یک بازه‌ی تاریخی است؛ به این معنا که یک روند معماری در یک جغرافیای طبیعی وجود داشته است که بعد از ظهور اسلام، متأثر از مفاهیم محتوایی اسلامی، خود را با آن هماهنگ کرده و در قالب الگوهای معماری اسلامی تا امروز تداوم پیدا کرده است. مورخین تاریخ هنر و معماری، معماری کشورهای مختلفی را که بعدها تحت سیطره¬ی دین اسلام قرار گرفتند، معماری اسلامی نامیده-اند. این سبک که تحت تأثیر فرهنگ اسلامی به وجود آمده، فرامکانی و فرازمانی بوده و شامل تمام سبک‌های مذهبی و غیر مذهبی معماری از زمان صدر اسلام تا به امروز می‌شود.

پیشینه‌ی معماری اسلامی

رابطه انسان، طبیعت و معماری مقوله‌ای بسیار گسترده و قدمت‌دار است که بستر آن، تمام علوم نظری، فلسفی، تحقیقاتی و روحانی را در بر می‌گیرد و از هر یک از آن‌ها از زوایای خاص برای حصول هدفی خاص بهره گرفته می‌شود. معماری اسلامی به‌عنوان یکی از موفق‌ترین شیوه‌های معماری در تاریخ معماری جهان قابل بازشناسی است به¬طوری¬که یکی از بزرگترین جلوه‌های ظهور حقیقت هنری در کالبد مادی تلقی می-شود. در یک نگاه جامع‌نگر می‌توان پیوستاری ارزشمند و پویا را در بناهای اسلامی بازشناسی کرد که موجب شده تمامی آن‌ها در قالبی واحد با عنوان معماری اسلامی در کنار یکدیگر قرار گیرند. همان‌طور که از نام این سبک معماری پیداست پیدایش این سبک با ظهور اسلام و تأثیر آن بر معماری رواج یافت و نمودهای آن را می‌توان در مساجد، آرامگاه‌ها، قصرها و دژها مشاهده کرد. گسترش اسلام و رویارویی آن با سایر تمدن‌ها همچون تمدن یونانیان، رومیان، شام و ایرانیان، موجب شد که دو فرهنگ متفاوت در مقابل یکدیگر قرار بگیرند و سؤالات متفاوت در مورد ضرورت اسلام و تلفیق تمدن‌ها با اصول دین اسلام و نص قرآن و کلام خدا ایجاد شود. یکی از مکان‌هایی که برای عرضه هنر مورد توجه قرار ‌گرفت معابد است؛ در این مکان‌ خدای مسیحیان و یا خدایان غیر الهی مورد پرسش قرار می‌گرفت. با ورود اسلام این مکان‌ها یا از بین رفتند و یا به مساجد تبدیل شدند و این سرآغازی برای عرضه معماری اسلامی بود. نمونه‌های موفقی از معماری اسلامی در مساجد در شام و دمشق وجود دارد و گسترش اسلام در اسپانیا و حواشی آن موجب افزایش این نمونه‌ها شد. گرچه این سبک از مساجد و زیارتگاه‌ها آغاز شده، اما سبک معماری اسلامی با تحولات زمان و دگرگونی‌های زمانه، تفاوت‌هايی در سبك و كاركرد بناهای ديگری چون مدارس، مقابر، كاخ‌ها و كاروانسراها را ايجاب می‌كرد، اما مسجد، بنا به الزام مذهبی در تمامی جغرافيايی اسلامی، مهم‌ترين و اصيل‌ترين بنا محسوب می‌شد. هنر معماری اسلامی به واسطه وجود معماران زبردست که فعالیت‌های ابداعی انجام می‌دادند با رعایت یکسری اصول خاص بسط و گسترش یافت. این مسئله منجر به تنوع در معماری اسلامی شد و با توجه به اینکه این معماری از زبان قرآن نشأت می‌گرفت، عمق و غنای تمدن اسلام را با بهره‌گیری از روح معنویت نشان می‌داد.

رابطه هنر ایرانی با معماری اسلامی

ازنظر تاریخی، معماری اولین هنری به‌شمار می‌آید که توانست خود را با مفاهیم اسلامی سازگار کرده و از طرف مسلمانان مورد استقبال قرار گیرد. بسیاری از معماران و پژوهشگران معماری معتقدند فتح ایران توسط اسلام در قرن هفتم باعث شد تا معماران اولیه اسلامی به قرض گرفتن و اتخاذ بسیاری از سنت‌ها و روش‌های امپراتوری فارسی روی آورند، بنابراین معماری اسلامی از اتخاذ هنر معماری ایرانی تشکیل شده و باعث گسترش این هنر شده است. گستره زمانی معماری جهان اسلام را می‌توان از سال‌های اولیه ظهور اسلام تا پیش از گستردگی عام معماری دانست با این حال نمی‌توان این گسترگی و نقش اثرگذار در معماری را در همه مناطق یکسان دانست؛ هنراسلامی تقریباً با روی کارآمدن سلسله امویان در سال ۴۱ هـ. ق و انتقال مرکز خلافت امویان از مدینه به دمشق، پدید آمد. با این انتقال، هنر اسلامی ترکیبی از هنر سرزمین‌های همسایه به ویژه ایران شد. گفته می‌شود، معماری و هنر در ایران و آسیای مرکزی در قرن دهم هجری، یک عنصر حیاتی حکومت‌ها به شمار می‌رفت و این هنر در شهرهای بزرگ مانند نیشابور، غزنی (افغانستان) و اصفهان در این قرن آغاز شد. معماری اسلامی در بخش‌های مختلفی از جمله کاخ‌ها، کاروانسراها، حمام‌ها، قلعه‌ها، آب انبارها، بازارها، بادگیرها، پله‌ها، سردابه‌ها جلوه‌گاه بیشتری دارد. در این میان رابطه انسان با طبیعت نیز محصول نگاه معماران اسلامی در طراحی باغ‌ها و بستان‌های سرسبز است.

ویژگی‌های معماری اسلامی

با وجود تفاوت ميان معماری و هنر معماری، معماری اسلامی دارای شاخصه‌های متفاوتی است كه آن را از ديگر سبك‌ها جدا می‌سازد. اين مؤلفه‌ها شامل هندسه علمی و هنرهای ابداعی برگرفته از انديشه‌های معنوی شخص می‌شود. ابداعی كه معمار از آن بهره‌مند می‌شد، شيوه‌ای است كه در هنر معماری پيش از اين سابقه نداشته است و اين به علت ويژگي‌های دينی در انديشه زيبايی‌شناسی اسلام است كه در هنر معماری اسلامی متجلی شده است. معماری اسلامی چون بر اساس اعتقادات مسلمانان است دارای شاخص‌هایی است. این الگو‌ها بر مبنای اندازه‌ها و ابعادی که در بنا مطرح می‌شود، دارای مفاهیمی است که بیشترین نمود خود را در اماکن مذهبی همچون مساجد و بازار نشان می‌دهد. برای نمونه اعداد ۱۲و ۵ معمولا در معماری اسلامی مورد توجه قرار می‌گیرد، چون این اعداد در تفکر شیعی دارای ارزش هستند. این نوع معماری نگاه را از پایین (زمین) به سمت بالا (آسمان) هدایت می‌کند. برای رسیدن به این خواسته از رنگ استفاده ویژه می‌شود. برای مثال استفاده از رنگ فیروزه‌ای، در گنبد مساجد یک نماد از آسمان است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. در معماری اسلامی حتی برای دیوار کوچه‌‌ها و درب منازل که کلون‌های مشخص داشت، قواعدی خاص مدنظر بود. در ضمن باید اضافه کرد که در معماری اسلامی حتی برای چهار فصل هم تدابیر خاص استفاده شده بود تا بتوانند از نور آفتاب بهره کافی را بگیرد. معماری اسلامی متمرکز بر مسجد است؛ مسجد تمامی كاركردهای معماری را در خود می تواند جای دهد؛ به مرور زمان معماری اسلامی فراتر رفته و در ضریح‌ها، مدارس، قصرها، خانه‌ها و حمام‌ها نیز نمود یافت. وجود میان‌سرا، حیاط یا صحن از ویژگی‌های معماری اسلامی است؛ این اماکن معمولاً به شکل مربع و مستطیل هستند. تفاوت معماری اسلامی با تفاوت عمده میان فضاهای مذهبی در ادیان مختلف در تفاوت نگاه آنان به مقوله پرستش و عبادت است. انديشه توحيدی مبنی بر اعتقاد به خدای واحد سبكی بود كه در اكثر هنرهای اسلامی به عنوان موضوعی بكر به كار می‌رفت. مقياس‌های رياضيات و هندسه در معماری اسلامی بسيار مورد توجه بود. دورانی كه معماری اسلامی در اوج رشد و شكوفايی خود بود، ارتباط معنوی شايسته‌ای با نيازهای انسان، شرايط زندگی و اجتماعی زمان خود برقرار ‌كرد. بنابراين می‌توان گفت كه معماری اسلامی با روح تمدن اسلام تطبيق داشت. وحدت و تنوع در معماری اسلامی از برجسته‌ترین ویژگی‌های آن است. این وحدت عامل اساسی توسعه و تکوین هویت معماری اسلامی و تأسیسات دینی به شمار می‌رود‌؛ به طوری که شیوه‌های معماری اسلامی در هر یک از کشورهای اسلامی متفاوت است، اما وحدت در آنها به خوبی مشاهده می‌شود هویت اسلامی کاملاً مشخص است. از دیگر ویژگی‌های هنر معماری اسلامی، غير شخصی بودن آن است و فرديت در آن راهی ندارد؛ محوريت معماری اسلامی از ساختاری همراه با معنويت برخوردار است و به‌عنوان عرصه‌ای برای اظهار شاخص‌های معنويت از جمله عبوديت و وحدانيت خداوند شناخته می‌شده است. آيات قرآن به عنوان برجسته‌ترين معيار و الگوی هنر اسلامی مورد توجه معماران مسلمان قرار می‌گرفته است. نگارش آیات قرآن با خط كوفی بر روی سقف‌ها، ديوارها و يا ستون‌های به‌كار رفته در مساجد و بناهای دوره اسلامی جلوه هایی از به کارگیری قرآن در معماری اسلامی است. از برجسته‌ترين و قديمی‌ترين خطوط زيبايی كه با هنر معماری اسلامی تزئين شده داخل قبه الصخره است كه آيات قرآن با خط كوفی نوشته و با موزاييك تزئين شده است. معماری اسلامی در طراحی باغ‌ها، بناها و زیباسازی محیط زندگی با توجه به دیدگاه‌ها و برداشت‌هایی که از بهشت دارد تمایز خاصی با معماری‌های دیگر دارد. علاوه بر این «طراحی‌های خاص هندسی» و «المان آب»، اماکن سرپوشیده و سرباز، خط و کتیبه‌های قرآنی در سازه‌های معماری اسلامی از نقاط متمایز این سبک معماری است. تأثیرپذیری از دین، پایبندی به اصول و سفارشات مذهبی، استفاده فراوان از عناصر تزئینی همچون خوش‌نویسی، نقوش اسلیمی و هندسی از مشخصات و ویژگی‌های معماری اسلامی است. همچنین داشتن مقیاس انسانی، پرهیز از بیهودگی، خودبسندگی یا همان استفاده از مصالح بوم آورد، درون‌گرایی یعنی احترام به حرمت و تفکیک بخش خصوصی از بخش عمومی مخصوصاً در معماری مسکونی، همه‌جانبه‌نگری، تزئینات، نفی هرگونه نماد شرک و معصیت خدا، آرامش بخشی به خانواده، انطباق با اقلیم، از دیگر اصول مهم معماری اسلامی است.

دیدگاه‌ها در مورد معماری اسلامی

در خصوص معماری اسلامی، مورخین نظرات مختلفی دارند؛ عده‌ای معتقدند معماری اسلامی، معماری مسلمانان است و اسلام سخن صریح و مستقیمی در خصوص اینکه بنای شما به چه شکلی باشد و شهرسازی چه خصوصیاتی داشته باشد ندارد. عمده مباحثی که اسلام در مورد معماری دارد کلی است و وارد جزئیات نشده. عده‌ای دیگر معتقدند که معماری اسلامی معماری ایران بعد از اسلام است و همان استمراری که قبل اسلام داریم در بعد اسلام وجود دارد و خود را با موقعیت جدید وفق می‌دهد و ادامه پیدا می‌کند. این دسته مورخین، معماری اسلامی را معماری بعد اسلام می‌دانند همان‌طور که معماری مصر بعد از اسلام و معماری شام بعد از اسلام را مطرح می‌کنند. عده‌ای هم معماری اسلامی را ملهم از اسلام می‌دانند. البته تمام دیدگاه‌های مطرح شده در خصوص معماری اسلامی قابل جمع است چراکه هر کدام از این دیدگاه‌ها لایه‌هایی از هنر معماری اسلامی را در دل خود نهفته دارد؛ در اصطلاح معماری اسلامی یا معماری مسلمانان یا معماری ایران بعد از اسلام بعد از فروپاشی حکومت ساسانیان شروع می‌شود و تا تاریخ معاصر امتداد پیدا می‌کند.

معماری از منظر قرآن و حدیث

در آیات ۸۷ سوره یونس، ۲۷ تا ۲۹ سوره نور، ۸۰ و ۸۱ سوره نحل به خانه و سکونت و پناهگاه اشاره شده است. همچنین خداوند متعال در آیات ۳۳ و ۳۴ سوره احزاب لفظ بیوت به‌‌معنای خانه را به‌کار برده است. برخی از آیات قرآن‌کریم به خانه‌سازی برخی موجودات مثل زنبور عسل اشاره دارند. چنان‌که در آیه ۶۸ سوره نحل می‎فرماید: «وَأَوْحَى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ؛ و پروردگار تو به زنبور عسل وحى [=الهام غریزى] کرد که از پاره‌‏اى کوه‌ها و از برخى درختان و از آن‌چه داربست [و چفته‏‌سازى] مى‏‌کنند خانه‏‌هایى براى خود درست کن». همچنین در آیات ۱۰۰ سوره نساء، ۵۱ فرقان، ۳۶ مؤمن، ۳۸ قصص، ۴۹ آل‌‌عمران، ۲۳ یوسف، ۹۳ بنی‌اسرائیل نیز به‌‌نوعی به مسکن و خانه اشاره شده است. در کتب فقهی بابی به نام «باب السکنی» که اصول ساخت منزل و خانه در آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته وجود دارد. به عناون مثال پیشینه توجه دین به مهندسی‎ شهرسازی در حدیثی از پیامبراسلام(ص) چنین آمده است «شهرهایتان را به لحاظ مکان و نمای زیبا به گونه‎ای بسازید که چشم‎نواز بوده و چشم‎انداز داشته باشند». امام علي(ع) در نامه‌اي به حارث همداني مي‌فرمايد: «وَ اسْكُنِ الْأَمْصَارَ الْعِظَامَ فَإِنَّهَا جِمَاعُ الْمُسْلِمِينَ وَ احْذَرْ مَنَازِلَ الْغَفْلَةِ وَ الْجَفَاءِ فَإِنَّهَا جِمَاعُ الْمُسْلِمِينَ وَ احْذَرْ مَنَازِلَ الْغَفْلَةِ وَ الْجَفَاءِ؛ يعني جاي پرت خانه نساز و در كنار مردم باش كه همانا محل تجمع مسلمين است و از محله‌هاي كه بويي از اسلام و خيرات جامعه نبرده‌اند دوري كن». رعایت هندسه معقول در فضاهای خانه متناسب با مقیاس انسانی که مهم‌ترین آن در رعایت ارتفاع مناسب در خانه است در حدیثی از امام صادق (ع) تاکید شده است: «ارتفاع و سقف خانه، هفت یا هشت ذراع باشد. بالاتر از آن محل حضور شیاطین است». داشتن حریم، ایجاد مرز می‌کند و به معنای جدایی نیست، بلکه در تمام شئون زندگی و روابط اجتماعی و به تبع آن در معماری تأثیرگذار است و در عین آن‌که حجابی ایجاد می‌کند، مانع از تجاوز دیگران می‌شود. این مسئله از سوی معصوم (ع) سفارش شده است؛ «از امام صادق (ع) پرسیدم: در پشت ‏بامی که دیوار ندارد می‌توان خوابید؟ فرمودند: جدم رسول خدا (ص) از خوابیدن در پشت‏بام بی‏دیوار نهی فرمود. گفتم: اگر از سه جانب دیوار و حفاظ داشته باشد کافی است؟ فرمودند: نه، باید از چهار طرف به صورت حصار باشد. گفتم: ارتفاع دیوار تا چه حد کافی است؟ فرمودند: کم‌ترین حد ارتفاع سه وجب (80 سانت) خواهد بود«. روایات متعددی موجود است که به اصل وسعت خانه اشاره دارد. از امام صادق (ع) روایت شده است که: «از سعادت مرد مسلمان، خانه‌ی وسیع است». بنابراین باید بین توده و فضای باز خانه تعادل مناسبی برقرار باشد و داشتن خانه‌ای تنگ و بدون حیاط به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. ویژگی‌های فضای داخلی یک خانه در معماری به سبک اسلامی باید به گونه‌ای باشد که با ورود به آن حس آرامش و امنیت القا شود. به عنوان مثال جایگاه سرویس بهداشتی باید طوری باشد که دور از دید عموم باشد. امام صادق (ع) می‌فرماید: «آیا نمی‏بینی که از نیکویی تقدیر خانه‏ که آدمی بنا می‌کند آن است که بیت‌الخلاء در پنهان‏ترین جاهای خانه‏ باشد».

معماری ایرانی-اسلامی

معماری اسلامی به‌گونه‌ای است که با معماری پیش از اسلام هر منطقه ترکیب‌ شده و در عین یکسان‌سازی هویت اسلامی، بافت بومی منطقه را حفظ می‌کند. اگر بخواهیم نگاهی به پیشینه معماری‎ ایرانی داشته باشیم، باید گفت هنر معماری در ایران از سابقه کهنی برخوردار بوده و در هر زمان، دست‎های توانا و ذهن‎خلاق مردم هنر دوست این سرزمین، آثار شگرفی به‎وجود آورده. با نفوذ اسلام به ایران و گرایش ایرانیان به دین‎ مبین‎ اسلام و عقاید مذهبی، شکل بناهای مسکونی از حالت‎های باز به‌سوی بناها و فضای راحت و به‎دور از چشم افراد نامحرم معطوف شد. پاره‎ای از این بناهای زیبای قدیمی در شهرهایی چون کرمان، یزد، شیراز، اصفهان و شهرهای دیگر تا به امروز به یادگار مانده است. گنبد، طاق، قوس، آجر و کاشی از مظاهر معماری ایرانی است. پدیده معماری ایرانی ـ اسلامی یک تئوری پوست پیازی یا چند لایه است که در هسته اولیه خودش یک معماری انسانی است. فرق معماری ایرانی-اسلامی با معماری اسلامی جاهای دیگر این است که نگاه ملی همواره در آن وجود داشته که علت آن فلسفه پیشااسلامی است. توجه به‌تمامی نیاز‌های مادی و معنوی افراد در کنار توجه به تاب‌آوری شهر و توجه به نیاز‌ها و خواسته‌های شهروندان یکی از الزامات معماری ایرانی ـ اسلامی است. معماری اسلامی مطابق با فطرت و فرهنگ ایرانیان در ساختمان‌سازی اعمال می‌شود و همین مسئله باعث ایجاد حس آرامش می‌شود و باید گفت که معماران در فراهم کردن آرامش اعضای خانواده نقش مهمی را ایفا می‌کنند. دو واژه آرامش و آسایش با هم تفاوت دارند، درست است که ابزار و لوازم خانگی، موجبات آسایش اهالی خانه را فراهم می‌کند، اما نوع طراحی در ورودی‌ها، ابعاد فضا، رعایت نکات معماری ایرانی ـ اسلامی در آرامش خانواده‌ها نیز نقش کلیدی دارد. معماری ایرانی _ اسلامی به لحاظ کاربردی از یک الگو تبعیت می‌کند و خلاقیت فردی در آن معنی ندارد. یک الگوی معماری وجود دارد که خلاقیت هرکس در قالب آن الگو معنا پیدا می‌کند و نمی‌تواند یک سبک پیدا کند. برای مثال آتشکده چهارطاقی به چهارصفه و چهار ایوانی تبدیل می‌شود؛ دو محور‌های متعامد در باغ‌های ایرانی به فردوس و پردیس تبدیل می‌شوند و این موضوع منطق زیبایی‌شناسی می‌شود. تبلور نگاه ملی در شکل و کالبد، تکنیک ساخت می‌شود. پلان مسجد، مدرسه، کاروانسرا همه از یک الگو تبعیت می‌کنند و مفهوم زیبایی‌شناسی آن تابع هندسه افلاطونی یعنی ریتم، تکرار و تقارن است. همچنین تکنیک ساخت بناها متاثر از مصالح بومی است که معمار با هندسه به ساخت آن رسیده است. تزئینات و تناسبات فضایی جنبه حسی و رمانتیسیسم است. برای همین در دوره سلجوقی می‌بینیم رنگ نیست و تزئینات آجری است ولی در دوره صفویه که جنبه‌های متعالی و حسی دینی مذهبی قوی‌تر می‌شود جزئیات وارد می‌شود مثل معماری دوره باروک می‌شود و جزئیات تزئیناتی برجسته می‌شود. حتی پرندگان و حیوانات نیز در معماری ایرانی ـ اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارند و توجه به حقوق حیوانات چندین قرن پیش مورد توجه معماری ایرانی و اسلامی بوده است. این معماری، منزلگاه و سکونتگاه‌هایی برای پرندگان و حیوانات تعبیه کرده است که این موجودات می‌توانند به‌راحتی در آن سکنی کنند.

آسیب شناسی

به‌نظر می‌رسد در میان صاحب‌نظران معماری، اتفاق نظر و همچنین تعبیر درستی از معماری اسلامی ـ ایرانی وجود ندارد. همچنین سرفصل دروس معماری اسلامی که در دانشگاه‌ تدریس می‌شود، نیاز به بازنگری دارد و در حال حاضر عمدتاً رویکرد تاریخی کالبدی در معماری ایران به عنوان معماری اسلامی تدریس می‌شود. بیشتر توجهات پیرامون معماری کاربردی بوده و پیرامون آن کتاب نوشته شده است ولی به لحاظ محتوایی کمتر کسی به این موضوع پرداخته است. حتی بعد معنوی اسلامی به معماری از سوی دانشگاهیان به فراموشی سپرده شده است و شاهد فقدان حکمرانی شهر ایرانی ـ اسلامی هستیم. حکمرانی سه رکن دارد: اول سیاست‌گذاری، دوم تنظیم‌گری و سوم خدمات عمومی و متاسفانه در این زمینه سه گروه تأثیرگذار دانشمندان علوم دینی، دانشمندان علوم شهری و مجریان شهری کمتر در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. استفاده از معماری اسلامی در خانه‌های مسکونی در ۱۰۰ سال پیش قابل انجام بود، اما در زمان حال به دلیل کوچک شدن خانه‌ها و نوع معماری رایج، دیگر داشتن چنین الگویی دور از ذهن به نظر می‌رسد. این نقصان در شرایطی است که در معماری اسلامی حتی برای دیوار کوچه‌‌ها و درب منازل که کلون‌های مشخص داشت، قواعدی خاص مدنظر بود. حال آنکه باید در نظر داشت فراموشی معماری اسلامی تنها از دست دادن یک سبک نیست، بلکه از یاد بردن هویت فرهنگی و اجتماعی است. در واقع آن‌چه به‌وجود آورنده این شرایط بغرنج فرهنگی است در درجه اول فقدان قوانین مشخص و علمی در این زمینه و عدم وجود متولیان متخصص در شهرداری‌هاست. امروزه متأسفانه بستر ذهن بشر بر چیستی پدیده‌ها توقف کرده است و این امر پرسش از نوع معرفتِ شکل‌گیری اثر معماری به دلیل تمرکز بر فرم معماری از صحنه دانش رنگ می‌بازد و زمینه را برای ورود نامحسوس معرفت‌شناسی غربی فراهم می‌کند. جامعه دینی وقتی خواستار تحقق دیانت در تمام بخش‌های جامعه است، باید معرفتی را مبتنی بر مؤلفه‌های قرآنی و سنّت با تکیه بر عقلانیت در علوم آن جامعه جاری کند. معرفت‌شناسی پایه و اساس شناخت‌هاست و تا زمانی که تبیین نشود، شناخت سایر علوم در حوزه هستی‌شناسی و انسان را به گمراهی خواهد کشاند. در تحقق معماری اسلامی علاوه بر معرفت‌شناسی، اراده اوصاف بیرونی و شرایط اجتماعی، سیاسی، فرهنگ، اقتصاد و تربیت نفس معمار مبتنی بر معرفت‌شناسیِ جهت‌مدار الهی نیز تأثیرگذار است.

ملاحظاتی در باب معماری اسلامی

معماری اسلامی به عنوان یک فصل مشترک می تواند گفتگو مسلمانان در اقصی نقاط جهان را تقویت کند و به افزایش دوستی‌ها و مودت کمک کند. همچنین معماری اسلامی با داشتن هویت دینی و مذهبی و الهام از تمدن اسلامی دارای معنویت و عواطفی است که می‌تواند آرامش زندگی انسانها را تضمین کند. اگر امروز از مهارت و دانش معماری سنتی اسلامی و ایرانی، رمزگشایی شود می‌توان درس‌های ناگفته‌ای از رمز و راز این نوع معماری به‌منظور کاهش مصرف انرژی به نسل امروزی و آیندگان انتقال داد. این الگوبرداری می‌تواند شیوه زندگی جوامع امروز را به سمت آسایش بیشتر هدایت کند.

منابع

خبرگزاری ایکنا

ویکی پدیا

تفاوت معماری با هنر

معرفت‌شناسی معماری اسلامی

شاخصه‌های کاربردی معماری ایرانی- اسلامی