سید علی اکبر قرشی

آیت‌الله سید علی‌اکبر قرشی (زاده ۱۳۰۷)؛ از علما و روحانیون معاصر و از اعضای مجلس خبرگان رهبری. ایشان ضمن فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و حضور فعال در جامعه دارای تألیفات متعددی هستند که تفسیر احسن الحدیث و لغت‌نامه‌ی قاموس قرآن از مشهورترین آن‌هاست.

زندگینامه

آیت‌الله سید علی‌اکبر قرشی در سال 1307 هجری شمسی در شهر بناب آذربایجان شرقی متولد شد. پدر ایشان، سید محمد قرشی از روحانیون معروف آنجا بود. ایشان در همان شهر به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و در سال 1323ه.ش برای ادامه‌ی تحصیل به شهر قم هجرت نمود و در سال 1332 پس از کسب دروس حوزه‌ی علمیه‌ی قم به ارومیه رفت. به دلیل تقاضای مردم و مظلومیت شیعه در آن مکان، احساس مسئولیت کرده و در ارومیه ساکن شدند. ایشان از نوادر علمایی است که در خارج از حوزه و بدون تحصیل دروس عالی حوزوی و از طریق مطالعه به‌تنهایی به درجه‌ی اجتهاد رسیده‌اند. از اساتید ایشان می‌توان آیت‌الله‌العظمی بروجردی، آیت‌الله سلطانی، آیت‌الله صدوقی، آیت‌الله مجاهدی که اهل تبریز بودند و آیت‌الله سید حسین قاضی را نام برد.

فعالیت‌های سیاسی

مبارزات قبل از انقلاب

آیت‌الله قرشی مسجد اعظم ارومیه را بازسازی کردند و این مسجد بعدها به اصلی‌ترین کانون مبارزه با رژیم طاغوت تبدیل شد تا جایی که در یک دوره نیروهای رژیم آن را به گلوله بستند. مسجد اعظم ارومیه تحت مدیریت آیت‌الله قرشی محل اصلی تشریح مواضع و نظرات امام(ره) و تجمع مبارزان در آن دوران بود. همه‌ی سخنرانی‌های ایشان تحت نظر بود و مکرر ایشان را به ساواک یا شهربانی برای بازرسی و آزار می‌بردند. تا جایی که قبل از انقلاب به مدت یک سال از طرف ساواک ممنوع المنبر گشته، بارها تهدید شده و در اردیبهشت سال 57 به بافق یزد تبعید شدند. آیت‌الله قرشی در تظاهرات و اجتماعاتی که علیه رژیم شاه صورت می‌پذیرفت، نقش اول و اساسی داشت. گزارش‌هایی که از پرونده‌ی ایشان از ساواک به‌دست‌آمده، نشان‌دهنده‌ی نگرانی‌های رژیم گذشته از فعالیت‌های ایشان بوده است.

بعد از انقلاب

پس از انقلاب، آیت‌الله قرشی همیشه تلاش نمودند تا در خط رهبری و ولایت باشند و نظر و فکر رهبری را به دست آورده، آن را تبیین، تبلیغ و تحکیم کنند. در زمان امام خمینی(ره) نیز این ویژگی در ایشان وجود داشت و همیشه تلاش کرده‌اند در مجالس، محافل و کلاس‌های درسی، ولایت‌پذیری و تبعیت از ولایت را جزء سفارش‌های خود قرار دهند و آن را به‌گونه‌ای در جامعه به تبیین عقلانی رسانده و عامه‌پذیر کنند. ایشان در مجلس خبرگان برای تدوین قانون اساسی به نمایندگی از مردم آذربایجان غربی حضور داشتند. پس‌ازآن نیز در 4 دوره‌ی مجلس خبرگان به‌عنوان یکی از نمایندگان استان انتخاب شدند که در آخرین انتخابات نیز رأی اول را کسب کردند. حضور ایشان در کمیسیون‌های مجلس خبرگان، حضور پررنگی بوده و همواره ایده‌های نتیجه‌بخش مطرح نموده‌اند. آیت‌الله قرشی در تشریح ابعاد فتنه پس از انتخابات با سخنرانی‌ها و موضع‌گیری‌های خود بسیار تأثیرگذار بودند و همواره خطاب به مردم تأکید می‌کردند که بیانات مقام معظم رهبری فصل الخطاب است و از طرفی دیگر تأکیددارند که در حوزه‌ی سیاست خارجی نیز تعیین‌کننده مقام معظم رهبری هستند.

فعالیت‌های علمی

آیت‌الله قرشی هیچ زمانی کارهای علمی را رها نکرد و درگیری‌های پیش از انقلاب و حضور در فعالیت‌های اجرایی پس از انقلاب، ایشان را از تألیف و تحقیق بازنداشت. ایشان برای هر ساعت خود دارای برنامه خاصی بوده و برنامه‌های مختلفی ازجمله جلسات پرسش و پاسخ با مردم، جلسات قرآنی و مسئولیت‌هایی در نهادهای مختلف و دانشگاه داشتند. آیت‌الله قرشی ضمن تدریس دروس معارف در دانشگاه، به‌صورت تخصصی در حوزه‌های علمیه‌ی ارومیه، بناب و اطراف، مشغول تدریس، تعلیم و تربیت مبلغان و عالمان دینی هستند. حتی هنگام هم‌نشینی و صحبت با اعضای خانواده در میان صحبت‌ها مسئله‌ای علمی یا جریانی تاریخی از اهل‌بیت(ع) را در حد خانواده مطرح می‌کنند تا همه استفاده کنند. در سال 1375، آیت‌الله قرشی به‌عنوان محقق برجسته‌ی سال و خادم القرآن انتخاب گشتند.

شاخصه‌های علمی

بارزترین ویژگی آیت‌الله قرشی، روحیه‌ی تحقیق و پژوهشگری است. ایشان در تألیفات خود از هر کتابی نقل نمی‌کنند و مطالب به‌گونه‌ای انتخاب، تنظیم و نگارش می‌شود که چیزی شبیه تصنیف می‌شود. معرفت و محبت به اهل‌بیت(ع) در آثار ایشان به‌گونه‌ای مشهود است که مخاطب را به سمت عشق به اهل‌بیت(ع) سوق می‌دهد. بیان شیوا،سلیس، ساده و شیرین، ترجمه‌ی روان و دقیق، ورود ماهرانه، حرکت متخصص گونه و طرح علمی و ماهرانه مباحث در موضوعات مختلف علوم دینی، توجه به آداب طلبگی و دقت در رعایت آن، حافظه و استعداد بالا،دائم التألیف بودن، داشتن قلم روان و فکر پویا، استخراج نکات مفید با مطالعه و تحقیق، داشتن اطلاعات و معلومات زیاد در غیر از فقه و اصول، به‌روز بودن فعالیت‌های علمی و جامعیت آثار ایشان از ویژگی‌های علمی آیت‌الله قرشی است.

فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی

آیت‌الله قرشی در ارومیه به ارشاد و تبلیغ معارف اسلامی همت کردند. کلاس‌های درس و بحث و تفسیر و تعلیم و تربیت ایشان به‌صورت مستمر، سالیان سال است که ادامه دارد. ایشان در مدیریت و ساماندهی تشکل‌ها و انجمن‌های اسلامی و نهادهای انقلاب اسلامی که حضورشان در دهه‌ی تهدید انقلاب بسیار حساس بود نقش به سزایی داشتند. تجهیز نیروهای جهادی جهت تأمین نیازهای مردم منطقه در سال‌های قبل از انقلاب نیز از دیگر فعالیت‌های ایشان است. آیت‌الله قرشی، سی سال، نماینده‌ی رهبری در جهاد دانشگاهی و نماینده‌ی ایشان در دانشگاه ارومیه هستند. درس تفسیر قرآن در تلویزیون و سخنرانی‌های متعدد با عناوین مختلف در حوزه‌ی دین در این رسانه از فعالیت‌های دیگر ایشان است. ایشان سخنرانی‌ها و مجالس متعدد در مناسبت‌های مختلف دارند. هم‌اکنون آیت‌الله قرشی از فعال‌ترین روحانیون منطقه محسوب می‌شوند و نماز جماعت و دفتر ایشان ملجأی برای مراجعات عامه‌ی مردم است. تمام شیوخ و روحانیون اهل تسنن مرتب خدمت ایشان می‌رسند؛ آیت‌الله قرشی محور وحدت در استان آذربایجان غربی هستند. یکی از مهم‌ترین دیدگاه‌های قرآنی آیت‌الله قرشی درباره‌ی تعیین وظایف قرآنی است. به عقیده‌ی ایشان تا زمانی که مسلمانان در بحث ترویج و تعلیم قرآن تلاش همه جانبه‌ای نداشته باشند، نمی‌توان قرآن را از محجوریت بیرون آورد. نکته‌ی دیگر بحث وظیفه‌ی خواص، علما و کسانی است که عرصه‌های فرهنگی را در اختیاردارند، مخصوصاً قشرهای فرهنگی و حوزوی که با قرآن سروکار دارند.

مبارزه با افکار انحرافی

آیت‌الله قرشی با تبیین جایگاه اهل‌بیت(ع) با جریان‌های انحرافی مبارزه کرد. یکی از این جریان‌ها جریان اخباریگری بوده که به خاطر حالت مقدس گرایانه، خشک و ظاهربینانه‌ای که داشت، توانسته بود در منطقه نفوذ و رونقی داشته باشد. ایشان مسائل مربوط به این جریان فکری را موردنقد و بررسی قرار داده و با آن مقابله کردند. بیان افکار و اندیشه‌ها و حتی تأسیس حوزه در منطقه و تدریس و سخنرانی در حوزه به‌طور غیرمستقیم توانست از رشد و رواج این جریان جلوگیری کند. ایشان برای روشن کردن مردم و جوانان، آنان را به مطالعات دینی، اجتهاد، تفکر و تعقل تشویق کردند. آیت‌الله قرشی در آرام کردن جریان خلق مسلمان در آذربایجان و تبیین حقایق و طرح مسائل و مشکلاتی که وجود داشت، موفق بوده‌اند. باوجود جریان فکری صوفیگری، اباحی گری، علی اللهی و ... که هم‌اکنون نیز وجود دارد، آیت‌الله قرشی توانستند گام‌های موفقی بردارند و شخصیت ائمه اطهار(ع) به‌ویژه حضرت علی(ع) را برای مردم تبیین نمایند. ایشان تلاش نمودند تا با برداشت‌ها و مسلک‌های غلو گرا مقابله کنند و مردم ازنظر فکری، واقعیتی را که امیرالمؤمنین(ع) داشتند، بیشتر درک کنند تا در دام فرقه‌ها و جریان صوفی‌ و افراطی نیفتند. احزاب و گروه‌های چپ‌گرا و عقاید کمونیستی در این منطقه باوجود سازمان‌های مسلح دمکرات، کومله و منافقین، فعال بودند. آیت‌الله قرشی با بهره‌گیری از رهبریت فکری و ارشادی که بر نسل جوان داشت و با طرح و نقد و بررسی مسائلی که وجود داشتند، توانستند کارنامه‌ی موفقی را در سال‌های 65، 66 و 68 که اوج جریان‌های چپ‌گرا در ایران بود به دست آورند. ایشان تلاش وافری در جهت تعدیل و یا رد مسائل فرقه‌گرایی داشته‌اند و با تأکید و طرح مسئله‌ی کرامت انسانی و برابری تمام نژادها و نفی هرگونه برتری‌جویی و نژادپرستی، از طریق برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی با این روحیات مبارزه کردند.

ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری

اخلاص و پشتکار منبر گیرا و بیان مطالب مفید، محبوبیت در میان مردم، فروتنی، حسن معاشرت و روی گشاده، احترام به‌ویژه برای اهل علم، علاقه به آیات و روایات، وسواس در بهره‌وری از وقت و عمر، مداومت بر نماز شب، ادای حق مطلب در یک سخنرانی کوتاه صبر، حوصله و سعه‌ی صدر، رسیدگی به فقرا خدمت به مردم و رفع مشکلات آنان، آشنایی با درد مردم در عین پرداختن به امور تخصصی خودساختگی گرمی، صداقت و صمیمیت، جمع بین کارهای مختلف و ساده‌زیستی از خصوصیات بارز ایشان است.

نحوه‌ی رفتار با اعضای خانواده

آیت‌الله قرشی از همه بیشتر به فکر اعضای خانواده و حتی بستگان هستند. تمامی اهل خانواده حتی فرزندان خردسال و نوادگان، بسیار با او صمیمی هستند. رسیدگی به امور خانواده در رأس کارهایشان قرار دارد و در بخش‌هایی از زندگی به‌شخصه به خانواده و فرزندان، قرآن و احکام درس می‌دهند و اگر مشکل کوچکی برای فرزندانشان پیش آید، برای رفع آن تلاش می‌کنند.

تألیفات

شخصیت امام حسن مجتبی: اولین کتاب آیت‌الله قرشی است که زمینه‌ساز ایجاد علاقه‌ی شدید به مطالعه و نوشتن در ایشان شده است. کتاب سیری در اسلام: در این کتاب که جزء اولین کتاب‌های آیت‌الله قرشی است، چند مسئله از اسلام مانند مسئله‌ی زندان بررسی‌شده است. قاموس قرآن: درواقع دائره‌المعارف قرآن کریم است که باانگیزه‌ی باقیات‌الصالحات برای نویسنده و نگارش کتابی همیشگی تدوین‌شده است. در این کتاب از منابع لغوی مختلف و خصوصاً از مفردات قرآن استفاده‌شده و فعالیت تفسیر گونه‌ای در خلال بیان واژه‌های قرآنی انجام‌شده و از تفاسیر مختلف استفاده گردیده است. نویسنده در برخی قسمت‌ها که نظرش با نظر مشهور اختلاف داشته، مطالب خودش را نیز بیان نموده است. کتاب قاموس قرآن با توجه به تنوع بحث، بر روی تمامی ماده‌های لغات به‌کاررفته در قرآن کارکرده است. این اثر منحصر به آیات قرآنی نیست و در حدیث و لغت نیز ریشه‌های کلام را دنبال کرده است. اگر به یک حادثه‌ی تاریخی ارتباط داشته است، به آن جهت نیز اشاره داشته است. این کتاب در هفت جلد منتشرشده است.

احسن الحدیث: این کتاب با الهام از آیه‌ی 23 سوره‌ی زمر نام‌گذاری شده است. تفسیر احسن الحدیث در مدت 9 سال و باانگیزه‌ی وجود حداقل 10 تفسیر فارسی در ایران نگارش یافته است. ویژگی‌های این تفسیر عبارت‌اند از: 1. مختصر بودن نسبت به تفاسیر دیگری مانند المیزان 2. ذکر نکردن اقوال گذشتگان همچون تفسیر طبرسی 3. استفاده‌ی تلفیقی از تفسیر قرآن به قرآن و روایات و اقوال علما در این تفسیر ابتدا تعدادی از آیات مرتبط باهم ذکر و بلافاصله ترجمه‌شده است. سپس سه بحث کلمات، شرح‌ها و نکته‌ها مطرح می‌شود. در بخش نکته‌ها برداشت‌های به‌روزی که می‌توان نسبت به آیات داشت و مطالبی که اگر در شرح‌ها بیان می‌شد نیاز به تبیین و تفصیل داشت؛ تبیین می‌شود. در بحث‌های کلامی، اجتماعی و تربیتی، آیات قرآن با توجه به جهات تربیتی و هدایتی آن‌ها مورد تحلیل قرار می‌گیرد. مفسر سعی نموده تا مسائل جامعه‌ی فعلی ایران و مسائل مسلمانان ایران را مورد تحلیل قرار دهد. در مباحث توحید و امامت نیز، به‌خوبی به دفاع از عقاید شیعه پرداخته است. بنابراین، دارای نوآوری‌هایی است که به شبهات به‌ویژه شبهات نسل جوان پاسخ می‌دهد. این تفسیر به زبان فارسی بوده و شامل تمامی آیات قرآن است. مفسر، قبل از ورود به تفسیر، برخی از مباحث علوم قرآنی را مطرح کرده است که تعدادی از آن‌ها از مبانی او به‌حساب می‌آيد. این تفسیر، در عین فنی بودن برای همه‌ی اقشار نوشته‌شده و در دوازده جلد ارائه‌شده است.

معجم صحیفه سجادیه: به پیشنهاد مرحوم محمدامین رضوی برای احتراز از مهجوریت صحیفه‌ی سجادیه نگارش یافته است.

مفردات نهج‌البلاغه: در این اثر، بعد از تبیین معنای کلمه، دو یا سه سطر از نهج‌البلاغه آورده شده تا درواقع شرحی بر نهج‌البلاغه باشد. در مفردات نهج‌البلاغه همانند قاموس قرآن، کلمات با منابع دست‌اول ترجمه‌شده است. این کتاب در دو جلد نگارش یافته است.

آیینه‌ی نهج‌البلاغه: این کتاب دوهزارصفحه‌ای مشتمل بر مقدمه، متن، توضیح لغات، شرح مختصر خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان حکمت‌آمیز امام علی(ع) است که مطالعه و فهم بخش‌های مختلف نهج‌البلاغه را بابیانی ساده و روشن برای مخاطب آسان‌تر می‌کند. در این کتاب بیشتر نظر به شرح کلمات و لغت‌ها بوده است. شرح نهج‌البلاغه: کتابی است که نهج‌البلاغه را با اخبار حادث تفسیر کرده است.

خاندان وحی: در حالات چهارده معصوم(ع) و تاریخ اهل‌بیت پیامبر(ص) تدوین‌شده است.

سیری در عالم برزخ: در پرتو آیات و روایات، مسائل عالم برزخ بررسی و شرح داده‌شده است.

اتفاق در مهدی(عج): تمامی روایاتی که اهل تسنن و تشیع در رابطه با مسئله‌ی مهدویت و ظهور حضرت مهدی(ع) نقل کرده‌اند، آورده‌ شده است. وحدت آراء: در این کتاب با استفاده از منابع اهل سنت اثبات می‌شود که شیعه و اهل سنت درباره‌ی امام زمان(عج) متفق‌القول هستند و وحدت نظر دارند. همه‌ی مطالب کتاب بدون استثناء از کتب اهل سنت جمع‌آوری‌شده و نگارنده از این کار دو نظر داشته است: یکی این‌که اهل سنت زمان مطالعه‌ی آن عذری نیاورند و بگویند که این مطالب در کتاب‌های ما نیست، دیگر این‌که سبب تحکیم اعتقاد مطالعه کنندگان شیعه شود و بدانند آنچه آنان عقیده دارند مورد تصدیق اهل سنت نیز هست. این مزیت کتاب به نظر نگارنده سبب نزدیک شدن اهل سنت و شیعه به یکدیگر خواهد شد.

مولی الموالی: شامل 120 حکایت و واقعه درباره‌ی امیرالمؤمنین(ع) در موضوعات عقیدتی، قرآنی، اخلاقی، برزخی، قضایی، غیبی، جنگی و نظیر آن‌هاست و درواقع شرح‌حال آن حضرت در قالب حکایات و قصه‌هاست.

المناقب: کتابی حدیثی مشتمل بر صد و پنجاه‌ودو روایت در فضیلت امیرالمؤمنین(ع) است که از کتاب‌های مختلف شیعه و اهل سنت جمع‌آوری‌شده است.

بانوی دوعالم: به بررسی زندگی، برخی فضائل و خطبه‌های حضرت فاطمه زهرا(س) پرداخته است.

شهدای صدر اسلام و شهدای کربلا: شرح‌حال دو گروه از شهدای صدر اسلام به ترتیب جنگ‌ها و شهدای بزرگوار واقعه‌ی کربلا است.

نگاهی به قرآن: کلیاتی از قرآن مجید را بررسی کرده و فشرده‌ای از این ودیعه‌ی الهی را در اختیار قرار می‌دهد.

ماللشیعه فی مسند احمد: این کتاب که به زبان عربی است به معرفی آن دسته از احادیث مسند احمد که از معتقدات شیعیان در مذهب شمرده می‌شود، می‌پردازد. نویسنده در این کتاب، 236 حدیث از احادیث کتاب مسند احمد را استخراج و گردآوری کرده و آنان را در 44 عنوان تدوین نموده است.

از دیگر کتاب‌های ایشان می‌توان به صفات نیک، زندگانی 14 معصوم(ع)،

معاد از نظر قرآن و علم، مرد مافوق انسان حسین بن علی(ع)، اعلام نهج‌البلاغه، الا خلاق و الاداب اشاره نمود.