لذت

لذت؛ در مقابل الم به معنای خوشی. یکی از گرایش های فطری انسان، گرایش به لذت و خوشی و راحتی است که با فرار از درد و رنج و ناراحتی، همراه است. لذت دارای اقسامی است که عبارتند از: لذت خیال، لذت حسی، لذت عقلی و لذت معنوی. از منظر قران کریم، لذتی واقعی و پایدار است که انسان را به سعادت برساند.

مفهوم شناسی

لذت، از ریشه لذذ به معنای خوشی و در مقابل الم بکار می رود. در اصطلاح لِذّت، طیف گسترده‌ای از حالات ذهنی است که انسان‌ها و دیگر حیوانات بعنوان چیزی مثبت، خوشی‌آور، یا باارزش تجربه می‌کنند. لذت شامل حالات ذهنی مشخص‌تری همچون شادی، تفنن، خوشی، خلسه، و رضامندی می‌باشد. در روان‌شناسی، لذت را بعنوان یک سازوکار بازخورد (مکانیسم فیدبک) مثبت توصیف می‌کند که موجودات زنده را در آینده به بازآفرینی شرایطی که لذت‌بخش یافته‌اند ترغیب می‌کند.

اقسام لذت

اگر چه در نگاه اولیه، تنها دو نوع لذت مادی و معنوی به ذهن متبادر می شود،اما در نگاهی عمیق تر لذت های حاصله برای انسان چهار گونه هستند که به تبیین اجمالی ان ها می پردازیم.

الف. لذت خیال یکی از موهبت ها و عطایای الهی، قدرت خیال است که انسان به وسیله‌ی آن، چیزهایی را که نمی تواند در عالَم واقعیت به ان ها برسد، می تواند در عالَم خیال به تصویر بکشد. به همین سبب است که افرادی که از امکان لذت حسی محروم هستند، لذت خود را به کمک قوه خیال و با تماشای صحنه های جذاب از طریق رسانه های تصویری و ماهواره ای و در موارد دیگر حتی به کمک استفاده و مصرف مواد توهم زا و غیره می جویند.

ب. لذت حسی (لمسی) ملموس ترین نوع لذت برای انسان، لذتی است که از طریق یکی از حواس خود بدان می رسد. خوردن، اشامیدن، غریزه جنسی و غیره از این مقوله است. لذات لمسی خاصیتش این است که اول: به یک عضو معین اختصاص دارد، دوم: با یک محرک بیرونی ارتباط دارد. یعنی لذت وقتی حاصل می شود که یک تاثیر متقابلی میان یک عامل بیرونی و عامل درونی به وجود بیاید.

ج. لذت عقلی سومین لذتی که در عالم وجود دارد، لذت عقلی است که با ارزش‌تر از دو لذت یاد شده است، مثلا در بحث های ریاضی و فیزیک و مواردی که انسان با فکر و عقل سر و کار دارد، این لذت احساس می شود، یا موقعی که بعد از ساعت ها فکر، یک مساله برای او حل می شود.

د. لذت روحی و معنوی نوع چهارم لذت، لذت معنوی است که از عبادات و مناجات و کارهای معنوی حاصل می‌شود. این لذت به سبب انس انسان با لذات جسمانی مورد بی مهری قرار می‌گیرد و قابل انکار نیست که این نوع لذت برای عموم انسان ها در درجه دوم قرار دارد.

لذت و سعادت در دیدگاه قرآن کریم

با بررسی آیات قرآن کریم در ارتباط با لذت و سعادت انسان درمی یابیم که قرآن کریم، نه تنها این میل طبیعی انسان را انکار نمی‌کند، بلکه یک سلسله از تعالیم خود را براساس آن مبتنی می‌کند، یعنی وقتی انسان را به پیروی از دستورهای خدا تشویق می‌کند، وعده می‌دهد که اگر این راه را بپیمایید به لذت و سعادت می‌رسید، و همین طور کسانی را که از این راه سرپیچی می‌کنند، به دوری از لذات و ورود به عذاب و درد و بدبختی، تهدید می کند. علاوه بر بیانات کلی که در این زمینه وجود دارد، در بعضی از موارد تعبیر (لذت) به کار برده شده است. مثلاً در قرآن آمده است: «فیها ما تشتهیه الأنفس و تلذ الاعین؛ » و در جای دیگر قرآن آمده «وانهار من خمر لذه للشارین؛ » بهشتی که ما به شما وعده می‌دهیم و پاداش کارهای خیرتان می باشد، جایی است که هرچه دلتان می خواهد در آنجا هست و هرچه میل به آن دارید و هرچه چشم هایتان از آن لذت می برد در آنجا هست (وتلذ الاعین). پس، این که انسان طالب لذت باشید عیبی ندارد و چون انسان فطرتاً طالب لذت است، خدا انسان را به چیزی که لذت فوق العاده ای دارد وعده می دهد. فردی که طالب آن گونه زندگی است که خالی از رنج و مشقت باشد این زندگی در آخرت برای فرد مومنین فراهم می شود. هم چنین تعبیر حیات در آیه «ولنحیینّه حیاة طیبه؛» انسان را تشویق می کند که ایمان و عمل صالح داشته باشید تا خدای متعال حیات طیب و زندگی خوش و با لذتی به شما عطا فرماید. قرآن کریم مردم را به ایمان و عمل صالح دعوت می‌کند و به پاداش اخروی که لازمه‌اش سعادت و لذت است بشارت می‌دهد.

معیارهای دین در مورد لذت

اسلام یک دین کامل است که همه مسائل مادی و معنوی و لذت‌های دنیوی و اخروی را در کنار هم در نظر می‌گیرد و این‌گونه نیست که انسان برای سعادتمندی مجبور باشد از نعمت‌های حلال دنیوی و علایق خود صرف‌نظر کرده و نسبت به آنها بی‌توجه باشد، امام رضا(ع) نیز انسان را توصیه به لذت حلال کردند و فرمودند، بالاترین لذت زندگی عافیت و سلامتی است، لذا باید یک چهارم وقت سرمایه‌گذاری برای عافیت و سلامت شود. بر اساس دیدگاه اسلامی علاوه بر لذت جسم باید به لذت روح توجه شود. زیرا این لذت، پایدار و واقعی است؛ عمده لذت‌های دنیوی زودگذرند و وقتی به لذت‌های اخروی وصل می‌شوند تبدیل به لذت پایدار و با دوام خواهند شد. زیرا در این دنیا نمی‌توان لذت خالص یافت، هر لذتی در این دنیا با ناخالصی توأم است و ثانیا زود به اتمام می‌رسد و سرانجام موجب اندوه و ناراحتی فراوان می‌گردد و اگر عمیق بنگریم، می‌بینیم که پیروی از لذت‌های حرام دنیا ارزشی ندارد و به سعادت دنیا و آخرت منجر نمی‌شود.

منبع

ایکنا

دانشنامه حوزه

دانشنامه آزاد فارسی

ویکی پدیا