کودک آزاری

کودک آزاری؛ هرگونه گفتار، رفتار و ترک رفتار منتهی به آسیب واقعی یا احتمالی به جسم یا روان کودک. سنین کودکی به-دلیل ویژگی‌‌های خاص آن، دوره آسیب‌‌پذیری و انفعال عمر انسان تلقی می‌‌شود و آسیب‌‌های گاه جبران‌‌ناپذیری را در تمامی ابعاد برای فرد و جامعه در پی خواهد داشت؛ از آن‌‌جا که کودک‌‌آزاری فاجعه‌‌ای دیرباز، فراگیر و روبه‌‌رشد در جوامع انسانی است، کشورهای مختلف با پیوستن به پیمان‌‌نامه‌‌ی حقوق کودک و نیز تصویب قوانین پیشگیرانه به مبارزه با این معضل پرداخته‌‌اند.

تعریف کودک آزاری

براساس پیمان‌نامه حقوق کودک، هر فرد زیر ۱۸ سال کودک محسوب می‌شود. کودکان به علت ویژگی‌هایی که از نظر سنی دارند بسیار آسیب‌پذیر هستند و نیاز به پشتیبانی و مراقبت دارند. «کودک‌‌آزاری» به‌‌عنوان یک پدیده‌‌ی اجتماعی نشان‌‌دهنده‌ی بحران در یک جامعه و برایند آسیب‌های اجتماعی پنهان است که به‌دلیل گستردگی عوامل ایجادکننده و پیامدهای منفی و عمیق بر رشد و شخصیت کودک، خانواده و اجتماع، امروزه به‌عنوان یکی از اولویت‌های مسائل بهداشتی و درمانی کشورهای مختلف جهان مطرح است؛ به‌‌طوری‌‌که آن را عنصر اصلی تهدید سلامت روان در کودکان تلقی می-کنند. با توجه به شرایط فرهنگی هر جامعه، کودک‌‌آزاری می‌تواند تعریف خاصی داشته باشد و هر گونه گفتار، رفتار، ترک رفتار و یا ایجاد شرایطی که منجر به ایجاد هر نوع آسیب واقعی یا احتمالی از خفیف تا شدید، نسبت به امنیت، سلامت جسم، روح و روان، یا سعادت و رفاه و بهزیستی، بقا، رشد یا کرامت کودک در زمینه‌‌ی روابط یا مسئولیت، اعتماد یا قدرت وی را در بر بگیرد.

پیشینه کودک آزاری

میتوان گفت که کودک‌‌آزاری معضلی جهانی است و از دیرباز صرف نظر از مباحث قومی، قبیله‌ای و فرهنگی در همه جای جهان وجود داشته و کودکان به دلیل ناتوانی‌های جسمی و ناآگاهی از حقوق خود همواره مورد آزار قرار می‌گرفته‌‌اند. بر همین اساس، امروزه جوامع بشری به این مسئله پرداخته و پیمان‌نامه حقوق کودک را تدوین و بسیاری به آن پیوسته‌اند.

انواع کودک آزاری

کودک آزاری انواع و اقسامی دارد و از چند جهت دسته‌بندی می‌‌شود؛ نخست از نظر میزان آن که در سه گروه خفیف، متوسط و شدید تقسیم‌بندی می‌شود و دیگری به‌‌لحاظ انواع آن که به کودک‌‌آزاری جسمانی و فیزیکی، روحی، روانی، عاطفی یا هیجانی، جنسی، بی‌توجهی، اینترنتی، بهره‌‌کشی اقتصادی طبقه‌‌بندی می‌‌شود. برخی کودک‌‌آزاری را از جهت دخیل‌‌بودن اراده‌‌ی آزارگر به دو نوع آزار آگاهانه یا ناآگاهانه تقسیم می‌‌کنند.

علل و زمینه‌‌های کودک‌‌آزاری کودک آزاری

زمینه‌‌های خانوادگی، فرهنگی، اقتصادی، روان‌‌شناختی و اجتماعی بسیاری می‌‌تواند داشته باشد. در ادامه به برخی از این علل و زمینه‌‌ها پرداخته می‌‌شود: زمینه‌‌های خانوادگی: ناآگاهی و فقدان مهارت فرزندپروری، کم‌‌سوادی والدین، ناسازگاری و مشاجرات مکرر، رابطه نامناسب و کمبود علاقه‌مندی بین والدین و فرزند، ناتوانی در نگهداری و مراقبت از کودکان، تک‌‌سرپرستی و بارداری ناخواسته، سابقه بازداشت و یا سوء پیشینه‌‌ی کیفری و جدایی، غیبت مادر و ازدواج مجدد او، درماندگی والدین در حل مسائل و ناآگاهی اولیا نسبت به حقوق کودکان، انحراف نظام خانواده و کم‌‌رنگ شدن نقش‌‌های خانوادگی برخی از علل کودآزاری در خانواده‌‌هاست. زمینه‌‌های فرهنگی: فقر فرهنگی خانواده‌ و جامعه، باورهای تربیتی نادرست، فقدان فهم مشترک از پدیده کودک‌‌آزاری در حاکمیت و موسسات حمایتی، قوانین نادرست، نقص قوانین در حوزه‌‌ی کودک و نداشتن ضمانت اجرائی برای قوانین، ضعف دستگاه‌های نظارتی، کمرنگ شدن تعالیم دینی و ارزشی در مفاهیم رسانه‌ای و آموزشی، عدم آموزش به‌‌موقع به کودکان برای خودمراقبتی و بی‌‌اطلاعی آنان از حقوق خود، انحراف فضای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای، عدم تمایل خانواده‌ها به فرزندآوری قسمتی از زمینه‌‌های فرهنگی کودک‌‌آزاری را در بر می‌‌گیرد. زمینه‌‌های روان‌‌شناختی: عدم سلامت روانی اطرافیان کودک، وابستگی به قرص‌های روان‌گردان، مشروبات الکلی و مواد مخدرچند مورد از زمینه‌‌های روان-شناختی کودک‌‌آزاری است. زمینه‌‌های اقتصادی: بیکاری، فقر و فشارهای مالی ناشی از آن به کودک دو مورد از زمینه‌های مهم کودک آزاری در جوامع به شمار می آید. زمینه‌‌های اجتماعی: فقدان مهارت‌های اجتماعی، آسیب‌های اجتماعی، انزوای اجتماعی، سرایت بین نسلی، خلأ گفت‌‌و‌‌گو، نظام مراقبت اجتماعی کودک و بزرگسال، تاخیر در جامعه‌‌پذیری، هنجارهای فرهنگی، سبک زندگی چند نمونه از علل اجتماعی کودک آزاری است.

پیامدها و تبعات کودک آزاری

کودکان قربانی به‌دلیل آسیب‌‌پذیری‌ دوره رشد و تکامل، پیامد‌های گاه جبران‌‌ناپذیری را تجربه می‌کنند؛ احساس حقارت و کاهش عزت نفس، ابتلا به اختلالات روانی در دوره کودکی و بزرگسالی، نابودی استعدادها، گرایش به نوشیدنی‌‌های الکلی و مخدرها، بازخورد منفی و عقده‌‌گشائی چندبرابری در قبال جامعه از جمله پیامدهای منفی کودک‌‌آزاری است.

کودک آزاری از منظر اسلام

هرگونه آزار جسم ی و روانی کودک حرام است و تکریم و رعایت احترام به کودک به عنوان یک حق مسلم بر گردن والدین و دیگران است. اهتمام به این موضوع در سیره پیامبر(ص) و ائمه معصوم(ع) نیز دیده می‌‍شود. اظهار محبت رسول خدا(ص) به کودکان در حدی بود که حتی در انجام تکالیف واجبات الهی از جمله نماز نیز از آن غافل نبودند. بنابراین نه تنها موضوع خشونت علیه کودکان در اسلام منتفی است، بلکه حقوقی برای کودکان وجود دارد. پیامبراسلام(ص) می‌فرماید: «اَحبّوا‌ الصِّبيان وارحَموهُم و اذا وَعَدتُموهُم شيئاً ففوا لهم فانَّهم لايَدرونَ الا اِنَّکم تَرزُقونَهم» یعنی کودکان را دوست بداريد و به آنها مهربانی کنيد و هرگاه به آنها وعده داديد، وفا کنيد؛ زيرا آنها شما را روزی‌دهنده خود می‌دانند. همچنین اسلام نه تنها محبت به همه کودکان را وظیفه می‌داند بلکه هرجا کمبودی عاطفی برای کودکان مثل ایتام وجود دارد، دستورات ویژه دارد زیرا آیه قرآن می‌فرماید: «فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ؛ و اما يتيم را ميازار» (ضحی/۹)، همچنین در احادیث داریم که دست محبت کشیدن بر کودکان یتیم فضیلت بزرگی است. از نظر رفتارشناسی اسلام شیوه خاص خود را دارد. نبی مکرم اسلام(ص) می‌فرماید: «مَن کانَ له صَبیٌّ فَلیَتصابّ له» یعنی هرکس کودکی دارد، با او کودکانه حرف بزند. زبان کودکی، زبان خشونت نیست و ما هرگز حق نداریم کودکان را بزنیم. در پاسخ به این سوال که چگونه با اشتباه کودک برخورد کنیم که منطبق بر موازین اسلامی باشد؟ باید گفت که بهترین برخورد، پیشگیری است. بنابراین کودک آزاری بر مبنای آموزه‌های اسلامی مذموم و ممنوع است.

راهکارهای پیشگیری و مقابله با کودک آزاری

پیشگیری از کودک‌‌آزاری از جهت پیامدهای اجتماعی‌‌اش مسئولیتی اجتماعی به‌‌شمار می-رود. روان‌‌شناسان اجتماعی معتقدند برای پیشگیری از کودک‌‌آزاری باید به «دقت در ازدواج و تشکیل خانواده، خودداری از ازدواج‌های تحمیلی و شتاب‌زده، توجه به تنظیم خانواده و تعداد فرزندان، افزایش آگاهی اجتماعی در زمینه پرورش و تربیت فرزندان و شیوه‌های مناسب رفتار با آنان، آشنایی با حقوق و نیازهای اساسی کودکان و تقویت روحیه یاری‌‌رسانی هنگام برخورد با مشکلات و آشنایی با مراکز حمایتی، مشاوره و امداد برای کودکان و خانواده‌ها» توجه کرد؛ به‌‌بیان دیگر می‌‌توان با آگاه‌‌سازی و آموزش به مردم در این زمینه، مشاوره و آموزش حقوق به کودکان زمینه‌‌های اصلی کودک‌‌آزاری را از بین برد. صاحب‌‌نظران حوزه کودک‌‌آزاری پیشنهاد می‌‌کنند که در سطح کلان‌‌تر برای پیشگیری از این فاجعه لازم است که سیاست-گذاری جامع از سوی سیاست-گذاران، رفع موانع قانونی، تقویت نقش‌‌آفرینی دستگاه‌های امدادی، مشاوره‌ای و آموزشی و نیز ارتقای فرهنگ عمومی، اصلاح ابعاد اجتماعی، اقتصادی، و سلامت روانی و جسمی دخیل در این امر و گسترش اخلاق اسلامی در دستور کار قرار گیرد تا این موضوع به حداقل ممکن برسد. کشورها تلاش می‌‌کنند تا به روش‌‌های مختلفی همانند ایجاد مراکز و یا تصویب قوانین بازدارنده و محدودکننده برای مقابله با کودک‌‌آزاری برآیند. برای نمونه در انگلستان مرکزی به‌‌نام تلفن بحران برای گزارش خشونت علیه کودکان وجود دارد. در آلمان افراد کودک‌آزار بالای۲۵ سال، با نظر کمیسیون پزشکی با استفاده از دارو عقیم می‌شوند. در سوئد نیز قانون مشابهی وجود دارد. در فرانسه و اسپانیا نیز تمهیداتی برای اجرای مورد مشابه انجام گرفته‌است. همچنین کودک‌‌آزاری در ایالات متحده آمریکا جرمی بسیار جدی محسوب می‌شود و دادگاه می‌تواند برای مجرمان از احکام تعلیقی تا مجازات حبس ابد تعیین کند. هر چند ایالات متحده و چندین کشور دیگر هنوز به پیمان‌‌نامه حقوق کودک نپیوسته‌‌اند، جمهوری اسلامی ایران در سال 1370 شمسی به آن پیوست و در سال 1381 اولین قانون حمایت از کودکان و مبارزه با کودک‌‌آزاری را به تصویب رساند که طبق آن کودک‌‌آزاری به‌‌صراحت جرمی عمومی تلقی می‌‌شود که نیاز به شاکی خصوصی ندارد و دادستان به‌‌عنوان مدعی‌‌العموم نسبت به حق کودک اقدام می‌‌کند و ‌مرتکب به سه ماه و یک روز تا شش ماه حبس و یا به جزای ‌نقدی محکوم می‌شود؛ باید گفت که به‌‌دلیل نقایص این قانون، «لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان» در حال بررسی است. همچنین در خصوص گزارش و درخواست کمک در موارد کودک‌‌آزاری و نقض حقوق کودکان در ایران تماس با اورژانس اجتماعی با شماره‌‌گیری 123، صدای یارا (خط تلفنی انجمن حمایت از حقوق کودکان)، سازمان بهزیستی یا دادستانی استان‌ها، و یا ارسال پیامک به مرجع ملی پیمان‌‌نامه حقوق کودک از طریق سامانه ۳۰۰۰۳۶۳۶ پیش‌‌بینی شده است و باید مداخلات روان‌‌شناختی و روان‌درمانی نسبت به کودکان قربانی و غربالگری افراد آسیب‌آفرین انجام پذیرد.

منابع

ویکیپدیا

ویکی زندگی

سایت ایکنا