خشم
خشم؛ حالتی نفسانی در برابر ناملایمات. خشم را حالتی نفسانی دانسته¬اند که موجب حرکت روح حيواني از داخل به خارج می¬شود. در آیات قرآن یکی از صفات برجسته انسانی فرو بردن خشم معرفی شده است. البته خشم از نگاه اسلامی همواره منفی نیست و خشم و غضب از صفاتی است که در قرآن به خدا نسبت داده شده و گرفتن انتقام برای کسی که زیر ستم قرار گرفته اجازه داده شده است.
تعریف
خشم را می¬توان مترادف «غضب» در عربی دانست. کلمه «غضب» به معنای خشم گرفتن[۱] و خلاف خشنودی[۲] به کار رفته است. خشم يک حالت نفساني است و موجب حرکت روح حيواني (صفات درندگان) از داخل به خارج می¬شود. این رفتار جهت غلبه بر طرف مقابل و انتقام از او صورت می¬گیرد و در صورت شدت، حرارت زيادي در بدن ايجاد مي کند. رنگ انسان در وضعیت مذکور ملتهب وتيره، رگ ها پر خون و نور عقل بي فروغ مي شود. بنابراين هيچ نصيحت و اندرزي بر او اثر ندارد. بلکه چه بسا درشتي و شدت پيدا کند.[۳]
خشم در قرآن
مفهوم خشم از مادّۀ «غ ی ظ» ۱۱ بار، «غ ض ب» ۵ بار و «س خ ط» ۱ بار و با آیاتی که این مفهوم را دارد، آمده است.
خشم الهی
در علم کلام با ادله متقن اثبات میشود که تغییر و تبدل در ذات باری تعالی راه ندارد و همه صفات و کمالات ثابت بوده و عین ذات باری تعالی است. در سوره زخرف آیه ۵۵ خداوند متعال غضب را به خود نسبت میدهد و میفرماید: «فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْناهُمْ أَجْمَعِینَ؛ و چون ما را به خشم درآوردند، از آنان انتقام گرفتيم و همه آنان را غرق كرديم». همه تفاسیر قرآن ، اعم از شیعه و اهل سنت، خشم و غضب خداوند در این آیه را به معناى «اراده مجازات» و رضایت او به را معناى «اراده ثواب» معنا کردهاند. این آیه از آیات متشابه بوده و منظور از اینکه فرمود: ما را به خشم آوردند این است که با اعمال و کردار خود، مستحق عذاب ما شدند، ما نیز اراده کردیم و آنها را عذاب کردیم.[۴]
فرو بردن خشم در قرآن
دو آیه از قرآن به فروبردن خشم اشاره دارد که یکی آیه 37 سوره شوری: «وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ؛ و كسانى كه از گناهان بزرگ و زشتكاريها خود را به دور مىدارند و چون به خشم درمىآيند درمىگذرند». وی دیگری آیه 124 سوره آل عمران است: «وَ الْكاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ؛ و خشم خود را فرو مىبرند؛ و از مردم در مىگذرند؛ و خداوند نكوكاران را دوست دارد». فهم معنای کظم در آیه اخیر منوط به درک فضای تاریخی عصر نزول است. در آن دوران بر بسته شدن در مشکهای شیر و دوغ کظم اطلاق می¬شد. بدین روی کظم غیط، به معنای آن است که انسان بتواند«غیظ» خود را «کظم» کند و بر عصبانیت خود کنترل داشته باشد. امام کاظم(ع) را به این خاطر «کاظم» میگفتند که ایشان اهل «کظم غیظ» بود.[۵] در فرهنگ اسلامی اما خشم بهطور کامل تخطئه نشده بلکه بسیاری از خشمها که تحت کنترل عقل هستند و آگاهانه اِعمال میشوند، بهعنوان خشم مقدس و مبارک معرفیشده است.[۶] قرآن می¬فرماید: «وَ الَّذِينَ إِذا أَصابَهُمُ الْبَغْيُ هُمْ يَنْتَصِرُونَ؛ و كسانى كه چون ستم بر ايشان رسد، يارى مىجويند [و به انتقام برمىخيزند]» (شوری/39)؛ یعنی كسانى كه هرگاه به آنان ظلمی رسد، تسليم نمىشوند و از یکدیگر يارى مىطلبند. یعنی در مقابل دشمن مقاومت میکنند و انتقام میگیرند. خشم و گذشت مؤمن، سمتوسوی خدایی دارد؛ انسان مؤمن و متقی، از سر هوای نفس انتقام نمیگیرد. اگر مسئلهای شخصی و مربوط به نفس خودش باشد، گذشت میکند، اما اگر ظلمی در حق خدا و یا بندگان خدا باشد، کوتاه نیامده و انتقام میگیرد؛ در اینجا او احساس نمیکند که خودش زور دارد و انتقام میگیرد، بلکه خداوند با دست او ظالم را تنبیه میکند.[۷]
راه کارهای کنترل خشم
در آموزه¬های دینی روش¬هایی برای کنترل خشم بیان شده است: به یاد آوردن غضب الهی، وضو گرفتن، تغییر وضعیت از نظر ایستادن و نشستن و حلم ورزیدن از جمله آنهاست.[۸] به طور خلاصه می¬توان گفت برای کنترل خشم یک قانون کلی وجود دارد و آن این است که بین عاملی که ایجاد خشم کرده و عکسالعملی که میخواهیم نشان دهیم، یک وقفه یا فاصله ایجاد کنیم.[۹]
منابع
ایکنا
پاورقی ها
- ↑ لغت نامه دهخدا، ج33، ص246.
- ↑ لسان العرب، ج10، ص78.
- ↑ جامع السعادات، ج1، ص257
- ↑ غضب الهی در قرآن
- ↑ خشم کلید تمام بدیهاست/ یکسال روزه، نذر عصبانیت
- ↑ خشم فقط با خواندن ذکر و دعا کنترل نمیشود
- ↑ خشم و گذشت مؤمن، سمتوسوی خدایی دارد
- ↑ راهکارهای کنترل غضب مذموم را بشناسیم
- ↑ چگونه خشم خود را مدیریت كنیم