اخلاق پزشکی

اخلاق پزشکی؛ به گرایشی در اخلاق کاربردی گفته می شود که روابط اخلاقی میان بیمار و پزشک را به طور حرفه ای ساماندهی می کند. ساماندهی روابط اخلاقی در جامعه پزشکی را می توان از طریق سنجه های قرآنی همانند عدالت، تقوا و کرامت پایه ریزی و تدوین کرد. تدوین آیین نامه یا منشور براساس سنجه های قرآنی می تواند در گسترش و ترویج اخلاق پزشکی در جامعه اسلامی مفید و مؤثر باشد.

آشنایی با اخلاق پزشکی

اخلاق پزشكی به گرایشی در اخلاق گفته می شودکه مجموعه ای از بایدها و نبایدهای رفتاری را در مورد روابط میان پزشک و بیمار مورد بررسی قرار می دهد. درحقیقت، اخلاق پزشکی درصدد است تا اخلاق را به صورت کاربردی در حیطه عملی پزشكان و كادرپزشكی و نیز در حوزه تصمیم گیری‌های اخلاقی در طب وارد کند. این تصمیم گیری های اخلاقی، با توجه به فرهنگ و آداب هر منطقه یا کشوری متفاوت است. از این رو، اخلاق پزشکی تابعی از اخلاقیات جامعه است و منفک از اخلاق در جامعه نیست و نمی‌توان گفت که جامعه پزشکی، گروهی عاری از مشکل و خطای اخلاقی باشد؛ ولی سایر بخش‌های جامعه درگیر اپیدمی فروپاشی اخلاق نباشد. بر این اساس، دارا بودن یا دارا نبودن اخلاق پزشکی، ارزش‌ نسبی است که باید آن را با سایر اخلاقیات در جامعه مقایسه کرد.

علاوه بر این، اخلاق پزشکی در دنیای امروز مسئله‌ای فراتر از رابطه بیمار و پزشک است و صرفا به مسائلی همانند مجاز بودن پزشکان به استفاده از دستگاه‎های احیاء بیماران به مدت طولانی و یا کمتر ضرر کردن بیماران در هزینه ختم نمی شود؛ بلکه مسائلی همانند احترام به حق انتخاب بیمار، سود رساندن، پرهیز از سودجویی، عدم تحمیل هزینه به بیمار و کشور، سوء استفاده از قدرت و دانش و ضعف وجدان کاری را دربرمی-گیرد.

راهکارهای نهادینه کردن اخلاق پزشکی

برای نهادینه کردن اخلاق پزشکی لازم است که مجموعه اقداماتی صورت گیرد. یکی از اقدامات، عمل کردن به اخلاق توسط پزشکان است. یکی دیگر از اقدامات، کم کردن هزینه های القایی با تجویز منطقی دارو است. به بیان دیگر، اگر نگاه پزشک و پرستار به حرفه اش، تنها جنبه شغلی و کسب درآمد باشد، بسیار متفاوت خواهد بود با کسی که نیت او از ورود به این عرصه، در کنار کسب درآمد، خدمت و طبابت است؛ باید نگاهی که جامعه درمانی به طبابت دارد، خدمت رسانی و کمک به بیماران باشد. از دیگر اقدامات مؤثر برای ترویج اخلاق پزشکی، اهمیت دادن به فعالیت‌های قرآنی در میان دانشجویان پزشکی و نزدیک کردن آنان به مفاهیم قرآنی است. انجام این مهم در کانون‌های اخلاق پزشکی قابل انجام است و با توسعه این کانون‌ها، می توان وضعیت اخلاق پزشکی در دانشگا‌ه‌های علوم پزشکی را بهبود بخشید.

سنجه های قرآنی در اخلاق پزشکی

برای اخلاق پزشکی مبتنی بر آموزه‌های دینی می‌توان سنجه‌های قرآنی تدوین کرد؛ سنجه‌های قرآنی، شاخص ‌هایی هستند که می‌توان آنها را برای ارزیابی اخلاق هر جامعه اسلامی در نظرگرفت. اخلاق پزشکی در جامعه اسلامی باید منبعث از سنجه های قرآنی باشد و باید صحت اخلاق در روابط بیمار و پزشک با استفاده از مبانی و اندیشه قرآنی سنجیده شود؛ نه اینکه اخلاق پزشکی براساس احساس و تفکرات انسانی بنیان شود. برخی از این سنجه های قرآنی همانند باور به وحدانیت الهی، زندگی ابدی و معاد از جمله بنیان های اخلاق پزشکی محسوب می شوند. علاوه بر این، کرامت نیز از جمله سنجه های قرآنی است که در اخلاق پزشکی کاربرد دارد. به بیان دیگر، حفظ کرامت اخلاقی در برخورد پزشک با بیمار در دنیای پزشکی از اهمیت برخوردار است و هر قدر این برخورد، صمیمانه، شرافتمندانه و احترام‌آمیز باشد، حصول امنیت روانی و جسمی بیمار قطعی‌تر خواهد بود. یکی دیگر از سنجه های قرآنی در اخلاق پزشکی، نبودن تبعیض نژادی، قومی و قبیله ای در ورابط میان پزشک و بیمار است. به بیان دیگر، در اخلاق پزشکی نیز بدون در نظر گرفتن ناتوانی‌ها، وضعیت مالی، قومیت، جنسیت، نژاد و مذهب باید بیمار معالجه شود. هیچ کدام از این ویژگی‌ها باعث برتری بیماری نمی‌شود و در برخورد پزشکان نباید تأثیر داشته باشد. نگاه پزشکان باید کاملا انسانی و درمان باید آگاهانه و آزادانه باشد و باید به این اصل احترام گذاشت. بر این اساس، مسئولان و پزشکان ذیربط وظیفه دارند موضوع اخلاق در دنیای پزشکی را با جهانبینی توحیدی جدی بگیرند و با تقوا چالش‌های اخلاقی در جامعه پزشکی را اصلاح نماند.

تدوین منشور اخلاق پزشکی

تدوین منشور اخلاق پزشکی می تواند با معیارهای مختلفی بنیان و تنظیم شود. یکی از این معیارها، سنجه های قرآنی است که اگر در کنار یکدیگر گذاشته شود، می‌توان منشور، آیین‌نامه‌ها، مقررات و راهنما‌های مربوط به سلامت و اخلاق پزشکی را به خوبی تدوین و اجرا کرد. در تدوین این منشور، مسائل مختلفی همانند امنیت بیمار، روحیه بیماران، حفاظت ها و مراقبت های بیمار و دوره نقاهت، رابطه سرمایه اجتماعی و اخلاق پزشکی و افزایش کیفیت زندگی می تواند گنجانده شود. علاوه بر این، تدوین منشور اخلاق پزشکی مزیت هایی دارد. یکی از این مزیت ها، سامان یافتن ارتباط بین بیمار و پزشک، پزشک و جامعه و پزشک با حاکمیت است؛ اگر این موارد سامان پیدا کند، چالش‌های اخلاقی در حوزه نظام سلامت نیز حل می‌شود. اگر منشور اخلاق پزشکی تدوین شود، اخلاق پزشکی در جامعه اجرا می شود و از این منظر جامعه اخلاق مدارتر می‌شود. یکی دیگر از مزیت ها، استفاده از منشور اخلاق پزشکی برای تدریس اخلاق و هدایت پزشکان است. این تدریس ها سبب گسترش اصول و مبانی صحیح اخلاق پزشکی در جامعه اسلامی می-شود. علاوه بر این، اهمیت به اخلاق پزشکی و تدوین منشور سبب می شود که سیستم ‌های اخلاقی در جامعه، اصول خود را حفظ نمایند و کمتر به سوی مطامع اقتصادی و سیاسی جذب ‌شوند. یکی دیگر از مزیت های تدوین منشور اخلاق پزشکی، تعیین محدوده اخلاق در پزشکی است. تعیین محدوده پزشکی سبب می شود که عدالت میان روابط پزشک و بیمار پابرجا شود و خیررسانی و دوری از بدی در اویت اخلاق پزشکی قرار گیرد.

منابع

ایکنا