مریم

مریم؛ نام مادر حضرت عیسی(ع) که از او در قرآن به نیکویی یاد شده است.

شناسه اسمی مریم

مریم تنها زنی است که نامش به صورت صریح 34 بار در قرآن آمده است. او یکی از زنان ممتاز و نمونه تاریخ است که داستان زندگی او در سوره نوزدهم قرآن به نام خودش بیان شده است. در بیشتر موارد از او به عنوان مادر عیسی یاد می شود. مریم، یعنی زن عابد خدمتکار. علت این نام گذاری نیز چنین است که چون مادر مریم نذر کرده بود اگر فرزندش پسر باشد او را خدمتکار بیت المقدس کند و هنگامی که دید فرزندش دختر است ابتدا ناراحت شد و گفت: آنچه من وضع حمل کرده ام، دختر است و نمیتوانم نذرم را ادا کنم. خداوند در جواب او گفت: خدا داناتر است از آنچه او زاییده است. بنابراین، مادر مریم متوجه می شود با اینکه نوزادش دختر است نذر او به درگاه خداوند پذیرفته شده است. (آل عمران/ ۳۶) به همین دلیل نام او را مریم، یعنی خدمتکار گذاشت.

شناسه رفتاری و روانی

الف) مریم مظهر عفاف و پاک دامنی

از برجسته ترین ویژگی های اخلاقی حضرت مریم ، عفت و پاک دامنی اوست، چنان که خداوند در قرآن به این صفت او اشاره میکند و می فرماید: «وَ مَریمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فنفخنا فيه من» .... و همچنین به مریم دختر عمران که دامان خود را پاک نگه داشت و ما از روح خود در او دمیدیم.... (تحریم/۱۲) همچنین هنگامی که مریم مشغول عبادت بود، فرشته وحی بر او نازل شد. مریم مضطرب و ناراحت درصدد پوشانیدن خود شد تا مبادا نامحرم به او نظر کند. جوان را موعظه و امر به معروف و نهی از منکر کرد و به او گفت اگر با تقوایی دست به این کار نزن من که دستم بسته است، تو هم دستت را ببند. عفت و پاکدامنی این بانو به قدری بوده که گفته شده احدی از مردان او را ندیده بود.

ب) محدثه بودن

از دیگر ویژگیهای رفتاری مریم این بود که دارای چنان مقام و منزلتی بود که میتوانست فرشته ها را ببیند و با آنان سخن بگوید و سخنان آنان را بشنود. بنابر آیات جبرئیل بر مریم نازل میشود و به صورت بشری با او تکلم میکند و به او مژده میدهد که صاحب پسری خواهد شد، که در گهواره با مردم سخن خواهد گفت و از بندگان شایسته خدا خواهد بود.

علامه طباطبایی میفرماید: لازمه محدثه بودن، دیدن فرشته نیست، اما مریم طبق آیات صریح قرآن روح را به صورت بشری تمام عیار مشاهده کرده و در حین گفت و گو او را می دیده است.

ج) مریم از برگزیدگان

دیگر ویژگی مریم ، برگزیده شدن او از جانب خداوند بود به گونه ای که قرآن در این باره می فرماید: «... يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاك وَطَهَّرَك وَاصْطَفَاك عَلَى نِسَاء الْعَالَمِينَ» ؛ اى مريم خدا تو را برگزیده و پاک ساخته و بر تمام زنان جهان برتری داده است. (آل عمران/۴۲) در این آیه به دو ویژگی اشاره شده است. اول، اصطفا؛ دوم تطهير. «اصطفا» به معنی برگزیدن خالص شیء است واژه های اصطفا، اختیار و اجتبا به معنای انتخاب یک شیء برگزیده و خوب هستند. از دیگر ویژگیهای مریم تطهیر است. «طهرک» در این آیه دلالت بر عصمت و پاکی مریم از زشتی ها و گناهان می کند.

روایتی از امام باقر در این زمینه نقل شده که خطاب به مریم می فرماید: «خداوند تو را از ذریه انبیا برگزیده و از هر عمل نامشروع پاک کرده و تو را برای زادن عیسی بدون شوهر انتخاب کرده است».

شناسه فکری و عقیدتی مریم

الف) تصديق آيات الهی

قرآن کریم حضرت مریم را به دلیل ایمان و تصديق كلمات و آیات الهی، جزو صدیقین قرار میدهد و می فرماید: «... وَصَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وكتبه...» او کلمات پروردگار و کتاب هایش را تصدیق کرد. (تحریم/۱۲)

علت اینکه مریم، «صدیقه» است، به خاطر آن نیست که اخبار عادی را تصدیق می کند و آنچه دیگران می پذیرند، او هم می پذیرد، بلکه او چیزی را تصدیق کرد که دیگران باور نداشته اند و دور از ذهن می شمردند و در این زمینه نشانه ای هم نخواست.

ب) جزو قانتین بودن

دیگر ویژگی مریم که عقیده و تفکر او را نشان می دهد، عبادت و قنوت دائم بود تا جایی که از نظر ایمان و عشق به خدا، در مرتبه اعلی قرار داشته و این عشق و محبت او به خدا، او را به عبادت می کشاند. به همین دلیل نیز خداوند از او با وصف «قانت» (عبادت و قنوت دائم) یاد می کند و می فرماید: «وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ ... وَكَانَتْ مِنَ الْقَانِتِينَ»؛ و مريم

بنت عمران.... از مطیعان فرمان خدا بود. (تحریم/۱۲) «قنوت» به معنای خضوع همراه با عبادت است. به عقیده علامه طباطبایی مریم در زمره مردمی قرار داشت که مطیع و خاضع خداوند بودند و اگر مریم را جزو قانتین آورده به این جهت بوده است که بیشتر «قانتین»، مردان هستند. بنابراین مریم مطیع امر خدا بوده و در این اطاعت خصوع و تواضع داشته است.

شناسه خانوادگی مریم

الف) نسب مريم

برخی ایشان را به عمران بن ماشان نسبت میدهند و معتقدند: «بنوماشان، از ملوک بنی اسرائیل و از نسل داوود است». امام باقر فرمود: «عمران، پیامبر بوده و به سوی قومش و حنه همسر عمران و... فرستاده شده بوده».

نام مادر مریم، حنه بود. حنه هشت سال پس از ولادت فرزندش مریم از دنیا رفت.

ب) نام فرزند

نام فرزند حضرت مریم، عیسی بوده است. نام خاله مریم، حنانه همسر حضرت زکریاست که خداوند از حنانه در قرآن به بزرگی یاد کرده و نام او را در کنار زکریا و یحیی آورده است. (انبیاء/۹۰)

منابع

این مدخل برگرفته از کتاب اشخاص و گروه ها در قرآن است و مقاله آن هنوز به طور کامل تدوین نیافته است.