قرآن و عهدین
قرآن و عهدین؛ قرآن کتاب آسمانی مسلمانان و عهدین کتاب مقدس مسیحیان و یهودیان. قرآن کتاب آسمانی مسلمانان است که از سوی خداوند بر محمد (ص) نازل شده است و 114 سوره و حدود شش هزار آیه دارد. عهدین نامی است که مسیحیان برای کتاب مقدس خود برگزیده‌اند و شامل دو بخش عهد قدیم و عهد جدید است. یهودیان فقط عهد قدیم را کتاب مقدس خود می‌دانند و «تَنَخ» نامی است که به‌اختصار به مجموع کتابهای مقدس یهودیان اطلاق می‌شود. بر اساس آیات قرآن، کتاب آسمانی مسلمانان بر سایر کتابهای آسمانی اِشراف دارد و برخی آموزه‌های آنها را تکمیل یا تأیید می‌کند و موارد تحریف شده در آنها مشخص و تصحیح می‌کند.
تعریف
قرآن کتاب آسمانی مسلمانان است که الفاظ و محتوای آن از سوی خداوند و از طریق وحی بر محمد (ص) نازل شده است.[۱] نخستین وحی قرآنی در غار حراء بر پیامبر اسلام نازل شد. اولین آیات قرآن که بر پیامبر نازل شد، چند آیه ابتدای سوره علق و اولین سورهای که به‌صورت کامل بر او نازل شد، سوره «حمد» یا همان «فاتحه الکتاب» است.[۲] مسلمانان با استناد به آیات قرآن و روایات معصومان، عقیده دارند محمد (ص) پیامبر اسلام، آخرین پیامبر الهی و قرآن نیز آخرین کتاب آسمانی است که از جانب خداوند نازل شده است.[۳] «عهد» در لغت به معنای میثاق، پیمان و وصیت است و به‌طورکلی نشان از تعهد در برابر دیگران دارد.[۴] «عهدین» نامی است که مسیحیان برای کتاب مقدس خود انتخاب کرده‌اند. این کتاب شامل دو عهد است؛ عهد عتیق (عهد قدیم) و عهد جدید. یهودیان فقط به عهد عتیق به‌عنوان کتاب آسمانی خود اعتقاد دارند؛ ولی این عنوان را برای کتاب مقدس خود به کار نمی‌برند. «تَنَخ» نامی است که به‌اختصار به مجموعه کتابهای مقدس یهودیان اطلاق می‌شود و شامل «تورا» یا اسفار پنج‌گانه و «نبوئیم» یا اسفار انبیا و «کتوبیم» یا مکتوبات است.[۵] مسیحیان معتقدند عهدین دو میثاق است میان خداوند و انسان‌ها؛ نخست پیمان قدیمی که خداوند با ابراهیم نبی (ع) و قوم بنی اسرائیل بست و دوم عهدی است که خداوند به واسطه عیسی بن مریم (ع) با انسان‌ها بست.[۶]
ساختار قرآن و عهدین
قرآن دارای 114 سوره و حدود شش هزار آیه است.[۷] سوره بخش‌هایی از قرآن است که دارای محتوای منسجمی هستند.[۸] همه سوره‌های قرآن غیر از سوره توبه، با «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» آغاز می‌شوند.[۹] هر سوره قرآن از تعداد خاص و معینی از آیات تشکیل شده است. آیه شامل حروف، کلمات، عبارات، جمله یا جملات است. آیات و سوره‌های قرآن از نظر حجم با هم تفاوت دارند.[۱۰] مسلمانان به هدف برنامه‌ریزی راحت‌تر برای قرائت و حفظ سوره‌ها، قرآن را به واحدهای جزء و حزب تقسیم کرده‌اند. این نوع تقسیم‌بندی جنبه فردی دارد و در دوره‌های مختلف تاریخی یکسان نیست. تقسیم‌بندی قرآن به سی جزء و صد و بیست حزب در دوران حاضر متداول است.[۱۱] «تَنَخ» کتاب مقدس یهودیان که از سوی مسیحیان عهد عتیق نامیده می‌شود؛ بر اساس عقیده مسیحیان پروتستان شامل 39 کتاب (بخش) و مطابق با دیدگاه مسیحیان کاتولیک شامل 46 کتاب (بخش) است. عهد جدید نیز شامل 27 کتاب (بخش) است.[۱۲]
محتوای قرآن و عهدین
قرآن شامل موضوعات اعتقادی (توحید، معاد، نبوت)، آموزه‌های اخلاقی، احکام فقهی و شرعی، سرگذشت پیشینیان، و... است.[۱۳] دیدگاه مشهور و غالب دانشمندان مسلمان شیعه این است که از زمان نزول قرآن بر پیامبر اسلام (ص) تا زمان حاضر، هیچ تحریفی در قرآن صورت نگرفته است؛ یعنی هیچ کلمه، عبارت یا جمله‌ای به قرآن اضافه نشده یا از آن کم نشده است و این امتیاز قرآن نسبت به دیگر کتابهای آسمانی است.[۱۴] محتوای عهدین شامل داستان آفرینش جهان و انسان، تاریخ پیامبران، احکام، اعداد، نامه‌ها و آثار رسولان، شعر، سرگذشت انبیا، اخلاق و... است.[۱۵]
دیدگاه قرآن درمورد عهدین
در قرآن چند دسته آیه درمورد کتاب مقدس یهودیان و مسیحیان وجود دارد. در آیات قرآن، تصریح شده است که موسی (ع) و عیسی (ع) از پیامبران اولوالعزم الهی هستند که از جانب خداوند کتاب‌هایی به نام تورات و انجیل بر آنها نازل شده است.[۱۶] قرآن، تورات و انجیل اصلی که از جانب خداوند بر پیامبران الهی نازل شده‌اند را تصدیق می‌کند.[۱۷] سپس، قرآن در آیات دیگری موضوع تحریف آگاهانه تورات و انجیل توسط علمای یهودی و مسیحی را به‌دفعات مطرح کرده و مورد سرزنش قرار داده‌است.[۱۸] بر اساس آیات قرآن، علمای یهودی و مسیحی به سه روش حذف و پنهان کردن برخی از مطالب اصلی عهدین، تغییر و دگرگون کردن برخی مطالب و تفسیر نادرست حقایق، مطالبی را که از جانب خداوند بر پیامبرانشان نازل شده بود عامدانه و آگاهانه تحریف کردند.[۱۹] در زمان نزول قرآن، برخی از دانشمندان یهودی و مسیحی به دعوت پیامبر اسلام (ص) ایمان آوردند و مسلمان شدند و تعدادی از کتاب‌ها با موضوع تحریف عهدین توسط همین متفکران نوشته شده است، مانند کتاب «بذل المجهود فی افحـام الیهود» که توسط یحیی مغربی (570ق) نوشته شد.[۲۰]
رابطه قرآن و عهدین
در آیات قرآن، رابطه و جایگاه کتاب آسمانی مسلمانان نسبت با کتابهای ادیان دیگر تبیین شده است.[۲۱]بر اساس آیات قرآن، یکی از اهداف بعثت پیامبر اسلام و نزول قرآن، تبیین آموزه‌های حقیقی و تعالیم آسمانی عهدین و آشکار کردن مسائلی است که اهل کتاب بر سر آن با یکدیگر اختلاف دارند.[۲۲] در فرهنگ قرآنی، تمام ادیان آسمانی دارای اصول و حقایق مشترکی هستند.[۲۳] بر اساس آیات قرآن، هر سه کتاب تورات، انجیل و قرآن از سوی خداوند برای هدایت انسان‌ها نازل شده‌اند و منبع وحیانی دارند و هر سه اصول مشترکی را تبیین می‌کنند. برخی آموزه‌های تورات در انجیل با تفصیل بیشتری آمده و تعالیم و آموزه‌هایی در قرآن وجود دارد که در تورات و انجیل نیست، و این به دلیل گام‌های تکمیلی و تکامل تدریجی ارسال پیامبران و کتابهای آسمانی است. به دلیل منبع وحیانی مشترک و اهداف یکسان خداوند از نزول تورات، انجیل و قرآن، وجود مطالب، آموزه‌ها و نکات مشترک در هر سه کتاب کاملاً طبیعی است.[۲۴] ادیان آسمانی درمورد حقیقت وحی، توحید و یکتاپرستی، نبوت و آموزه‌های اخلاقی و بسیاری از مسائل دیگر با یکدیگر مشترک هستند و بررسی این مشترکات می‌تواند زمینه گفتگو و دوستی بیشتر بین پیروان ادیان در سراسر جهان را فراهم کند.[۲۵]
دیدگاه مستشرقان درمورد قرآن
مستشرقان (قرآن‌پژوهان غیرمسلمان) مطالعات و تحقیقات زیادی درمورد قرآن انجام داده‌اند. برخی از آنها عقیده دارند که قرآن کلام محمد (ص) است و او محتوای آن را از کتابهای یهودی و مسیحی و اشعار عرب جاهلی اقتباس کرده است.[۲۶] برخی دیگر از مستشرقان، قرآن را برتر و بالاتر از کلام بشر می‌دانند. «نولدکه» سوره‌های قرآن را از نظر فنون ادبی معجزه می‌داند و عقیده دارد آیات قرآن مثل نغمه فرشتگان روح مؤمنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. «موریس بوکای» پس از بررسی و تحقیق درمورد محتوای قرآن، نتیجه گرفته است که محتوای برخی از آیات قرآن با دستاوردهای علمی نوین دنیا مطابقت دارد و قرآن دارای منشأ الهی است.[۲۷]
نقد و بررسی دیدگاه مستشرقان
مستشرقانی که دیدگاه اقتباس قرآن از کتابهای آسمانی پیش از خود را مطرح کرده‌اند، نسبت به موضوع مهم وحدت و یکسان بودن منبع همه کتابهای آسمانی که وحی الهی است، غافل هستند. کتابهای آسمانی منشأ یکسانی دارند و همگی از جانب خداوند نازل شده‌اند؛ بنابراین وجود نکات و مطالب مشترک در آنها عجیب نیست. کتابهای آسمانی درمورد مسائل اعتقادی و بسیاری از آموزه‌های اخلاقی با هم مشترک هستند؛ چون هدف خداوند از انتخاب انبیا و نزول کتابهای آسمانی یکسان است و به‌صورت برنامه‌ای منظم و طبقه‌بندی شده برای هدایت و تربیت بشر تنظیم شده است. برنامه هدایتی خداوند برای انسان‌ها، در نزول قرآن و دین اسلام به کامل‌ترین مرحله رسیده است. بر اساس آیات کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن مهیمن بر کتابهای آسمانی گذشته است.[۲۸] قرآن، حافظ کتابهای آسمانی پیشین است و اصل وجود آنها را تصدیق می‌کند، بر آموزه‌ها و تعالیم آنها اِشراف دارد و به حکم الهی می‌تواند بعضی از احکام کتابهای قبل از خود را نسخ و بعضی دیگر را تثبیت یا امضا کند و هر تحریفی که در آنها صورت گرفته را بیان می‌کند.[۲۹]
منابع
پایگاه تخصصی قرآن کریم، دیدگاه قرآن پیرامون کتاب مقدس
دانشنامه بزرگ اسلامی، مقاله تحریف، ج 14، ص5801.
سایت ایکنا فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«مهیمن».
ویکی فقه، تأثیرپذیری قرآن از عهدین
ارجاعات
- ↑ . وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى؛ «و از سر هوس سخن نمى‌گويد. اين سخن بجز وحيى كه وحى مى‌شود نيست.» (نجم/3-4)؛ قرآن‌شناسی، ج1، ص115-123.
- ↑ . التمهید، ج1، ص124-127.
- ↑ . مجموعه آثار، ج3، ص153.
- ↑ . لسان‌العرب، ج1، ص311؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج8، ص246.
- ↑ . آشنایی با ادیان بزرگ، ج1، ص97؛ دایره‌المعارف دین، ج2، ص153.
- ↑ . آشنایی با ادیان بزرگ، ج1، ص159.
- ↑ . علوم قرآنی، ص32.
- ↑ . تفسیر تسنیم، ج2، ص411.
- ↑ . «آیه بسمله»، ص120.
- ↑ . «آیه»، ص276.
- ↑ . «جزء»، ص229-230.
- ↑ . آشنایی با ادیان بزرگ، ج1، ص97.
- ↑ . «قرآن مجید»، ص1631-1632.
- ↑ . البیان فی تفسیر القرآن، ص201؛ امتياز برجسته اسلام نسبت به ساير اديان عدم تحريف قرآن است.
- ↑ . پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «کتاب مقدس، عهد قدیم و عهد جدید»، تاریخ بازیابی 25/04/1396.
- ↑ . إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُوا لِلَّذِينَ هَادُوا وَالرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَكَانُوا عَلَيْهِ شُهَدَاءَ فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ؛ «ما تورات را كه در آن رهنمود و روشنايى بود نازل كرديم. پيامبرانى كه تسليم [فرمان خدا] بودند، به موجب آن براى يهود داورى مى‌كردند؛ و [همچنين] الهيّون و دانشمندان به سبب آنچه از كتاب خدا به آنان سپرده شده و بر آن گواه بودند. پس، از مردم نترسيد و از من بترسيد، و آيات مرا به بهاى ناچيزى مفروشيد؛ و كسانى كه به موجب آنچه خدا نازل كرده داورى نكرده‌اند، آنان خود كافرانند.» (مائده/44) وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ؛ «و عيسى پسر مريم را به دنبال آنان [=پيامبران ديگر] درآورديم، در حالى كه تورات را كه پيش از او بود تصديق داشت، و به او انجيل را عطا كرديم كه در آن، هدايت و نورى است و تصديق‌كننده توراتِ قبل از آن است، و براى پرهيزگاران رهنمود و اندرزى است.» (مائده/46)
- ↑ . نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَأَنْزَلَ التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ؛ «اين كتاب را در حالى كه مؤيّد آنچه [از كتابهاى آسمانى] پيش از خود مى‌باشد، به حق [و به تدريج] بر تو نازل كرد، و تورات و انجيل را...» (آل عمران/3)
- ↑ . فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَى خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ؛ «پس به [سزاى] پيمان شكستنشان لعنتشان كرديم و دلهايشان را سخت گردانيديم. [به طورى كه] كلمات را از مواضع خود تحريف مى‌كنند، و بخشى از آنچه را بدان اندرز داده شده بودند به فراموشى سپردند. و تو همواره بر خيانتى از آنان آگاه مى‌شوى، مگر [شمارى] اندك از ايشان [كه خيانتكار نيستند]. پس، از آنان درگذر و چشم پوشى كن كه خدا نيكوكاران را دوست مى‌دارد.» (مائده/13)
- ↑ . وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قَالُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَى بَشَرٍ مِنْ شَيْءٍ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْكِتَابَ الَّذِي جَاءَ بِهِ مُوسَى نُورًا وَهُدًى لِلنَّاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرَاطِيسَ تُبْدُونَهَا وَتُخْفُونَ كَثِيرًا وَعُلِّمْتُمْ مَا لَمْ تَعْلَمُوا أَنْتُمْ وَلَا آبَاؤُكُمْ قُلِ اللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِي خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ؛ «و آنگاه كه [يهوديان] گفتند: «خدا چيزى بر بشرى نازل نكرده»، بزرگى خدا را چنانكه بايد نشناختند. بگو: «چه كسى آن كتابى را كه موسى آورده است نازل كرده؟ [همان كتابى كه] براى مردم روشنايى و رهنمود است، [و] آن را به صورت طومارها درمى‌آوريد. [آنچه را] از آن [مى‌خواهيد] آشكار و بسيارى را پنهان مى‌كنيد، در صورتى كه چيزى كه نه شما مى‌دانستيد و نه پدرانتان، [به وسيله آن] به شما آموخته شد.» بگو: «خدا [همه را فرستاده]»؛ آنگاه بگذار تا در ژرفاى [باطل] خود به بازى [سرگرم] شوند.» (انعام/91)
- ↑ . وَإِذَا سَمِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ؛ «و چون آنچه را به سوى اين پيامبر نازل شده، بشنوند، مى‌بينى بر اثر آن حقيقتى كه شناخته‌اند، اشك از چشمهايشان سرازير مى‌شود. مى‌گويند: پروردگارا، ما ايمان آورده‌ايم؛ پس ما را در زمره گواهان بنويس.» (مائده/83)؛ روض الجنان، ج2، ص21؛ دانشنامه بزرگ اسلامی، مقاله تحریف، ج14، ص5801.
- ↑ . يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ قَدْ جَاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُبِينٌ؛ « اى اهل كتاب، پيامبر ما به سوى شما آمده است كه بسيارى از چيزهايى از كتاب [آسمانى خود] را كه پوشيده مى‌داشتيد براى شما بيان مى‌كند، و از بسيارى [خطاهاى شما] درمى‌گذرد. قطعاً براى شما از جانب خدا روشنايى و كتابى روشنگر آمده است.» (مائده/15)؛ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلَى فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ أَنْ تَقُولُوا مَا جَاءَنَا مِنْ بَشِيرٍ وَلَا نَذِيرٍ فَقَدْ جَاءَكُمْ بَشِيرٌ وَنَذِيرٌ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ؛ « اى اهل كتاب، پيامبر ما به سوى شما آمده كه در دوران فترت رسولان [حقايق را] براى شما بيان مى‌كند، تا مبادا [روز قيامت] بگوييد: «براى ما بشارتگر و هشداردهنده‌اى نيامد.» پس قطعاً براى شما بشارتگر و هشداردهنده‌اى آمده است. و خدا بر هر چيزى تواناست.» (مائده/19)
- ↑ . قرآن در معرفی نسبت خود با عهدین خودآگاهی دارد / پیشنهاد رویکردی نو در مطالعات تطبیقی.
- ↑ . شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ يُنِيبُ؛ «از [احكام] دين، آنچه را كه به نوح در باره آن سفارش كرد، براى شما تشريع كرد و آنچه را به تو وحى كرديم و آنچه را كه در باره آن به ابراهيم و موسى و عيسى سفارش نموديم كه: «دين را برپا داريد و در آن تفرقه‌اندازى مكنيد.» بر مشركان آنچه كه ايشان را به سوى آن فرا مى‌خوانى، گران مى‌آيد. خدا هر كه را بخواهد، به سوى خود برمى‌گزيند، و هر كه را كه از در توبه درآيد، به سوى خود راه مى‌نمايد.» (شورا/13)
- ↑ . ادیان و کتب آسمانی در بسیاری از حقایق مشترکند/ پاسخ به ادعای اقتباس قرآن از کتاب مقدس.
- ↑ . قرآن و عهدین اشتراکات زیادی در مبانی و مسائل اخلاقی دارند؛ دلایل تاریخی عدم تأثیری‌پذیری قرآن از کتاب مقدس.
- ↑ . مشابهت‌های ساختگی مستشرقان درباره اقتباس قرآن از عهدین.
- ↑ . «مستشرقان و قرآن»، ص35.
- ↑ . وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ؛ «و ما اين كتاب [=قرآن] را به حق به سوى تو فرو فرستاديم، در حالى كه تصديق‌كننده كتابهاى پيشين و حاكم بر آنهاست. قرآن مهیمن کتابهای گذشته است.» (مائده/48)
- ↑ . غفلت خاورشناسان از وحدت منبع الهی ادیان توحیدی؛ قرآن از تحریف تورات و انجیل سخن نگفته است؛ نقد دیدگاه یوسف دره حداد پیرامون اقتباس قرآن از کتب عهدین.