کورپوس کورانیکوم

کورپوس کورانیکوم (Corpus Coranicum)؛ کلان طرحی علمی-قرآنی برای ایجاد بزرگ ترین پیکره ی نسخه های خطی و کهن قرآن. این طرح پژوهشی از سوی فرهنگستان علوم برلین برندبورگ با صرف هزینه ای هنگفت از سال 2007 کلید خورده است و دست کم تا سال 2025 ادامه خواهد داشت تا با کاربست شیوه های تجربی نوین و رویکردهای جدید قرآن پژوهی با گردآوری تمامی نسخ قرآنی موجود از سراسر دنیا تاریخ متن قرآن را به طور تخصصی مطالعه نماید و پس از سال یابی و تاریخ گذاری نسخ قرآنی تفسیری جدید از قرآن ارائه کند. این پژوهش با کاربست روش تحلیل گفتمان و رویکرد تاریخی-انتقادی به پژوهش نسخ قرآنی می پردازد و برای تکمیل داده ها و نسخ قرآنی مورد نیاز خود خرده طرح هائی همچون «ایران کوران» را با همکاری یک پژوهشگر ایرانی در دستور کار خود قرار داده است.

تعریف

کلان طرح کورپوس کورانیکوم طرح کورپوس کورانیکوم طرحی علمی از سوی فرهنگستان علوم برلین-برندنبورگ آلمان (Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften) پیرامون تصحیح متون قرآن است که در سه محور به بحث پیرامون مطالعات قرآن به ویژه متن‌شناسی قرآن می‌پردازد. این طرح قرآنی که از سال ۲۰۰۷ در شهرهای «برلین» و «پوتسدام» آلمان آغاز شده و به‌طور تخصصی به پژوهش درباره تاریخ قرآن و به طور دقیق تر به «تاریخ متن قرآن» می‌پردازد، از جمله بزرگ ترین طرح‌های قرآنی شرق‌شناسان است که ۱۸ سال به طول خواهد انجامید و در حال حاضر در میانه مسیر قرار دارد. اين طرح با هدف گردآوری نسخه‌های قديمی و تاريخی قرآن به‌منظور مشخص‌كردن ويژگی‌های تاريخی و فرهنگی اين آثار اجرايی خواهد‌شد.

پیشینه پژوهش

این¬گونه تحقیقات ادامه راه دو روش «مطالعه بر اساس کتاب‌ها و سنت مکتوب گذشته» و «مطالعه بر روی نسخه‌های کهن قرآن» است که از سوی مستشرقان قدیمی‌تر از جمله «تئودور نولدکه»، »پرتسل» و «گوتهلف برگشترسر» به-صورت فردی در نیمه اول قرن بیستم آغاز شده بود و پیش از این هم به دلیل جنگ جهانی دوم ناتمام مانده بود؛ اما در این طرح تلاش این پژوهشگران احیا می¬شود و به پژوهشی گسترده راجع به کهن‌ترین دست‌نوشته‌های قرآنی در موزه‌ها و کتابخانه‌های دنیا اقدام می شود؛ به عبارت دیگر طرح کورپوس کورانیکوم تکمیل‌کننده تحقیقات آنان به شکلی جامع و کامل است.

روش پژوهش

ابرطرح کورپوس کورانیکوم بر پایه ی روش تحلیل گفتمان استوار شده است. دیگر روش به کار رفته روش تاریخی- انتقادی است. در این روش به بررسی متن قرآن با داده های تاریخی پرداخته می شود و داده‌های قرآن از حیث تاریخی مورد بررسی قرار می-گیرند.

کاربست شیوه های تجربی

در این پژوهش بزرگ قرآنی برای نخستین بار قدمت نزدیک به چهار هزار صفحه از قرآن به شیوه تاریخ‌گذاری و سال یابی با کربن ۱۴ (رادیوکربن) تخمین زده شده است؛ با این روش، تاریخ حدودی اشیاء با ضریب احتمال بالا به دست می‌-آید. تاریخ‌گذاری متن نسخ قرآن تعیین کننده ی زمان و دوره ی نزول هر آیه یا سوره‌ است اما سال یابی نسخ قرآنی بازتاب‌دهنده تفاوت‌های فرهنگی است. یکی دیگر از جنبه‌هایی که در این طرح اهمیت دارد، پرداختن به شواهد فیزیکی است که از دوران نزول قرآن به جا مانده است؛ این شواهد –که لزوما مصاحف به جای مانده از گذشته نیست - به‌ندرت در مطالعات قرآنی مورد توجه قرار می‌گیرد.

رویکرد پژوهش

تاکنون جنبه غالب مطالعات غربی یافتن مأخذهای قرآن بوده که پاسخی به این پرسش بیابند که در چه بخش‌هایی از قرآن کپی‌برداری شده است و چه اشتباهاتی دارد؛ اما در طرح کورپوس کورانیکوم چنین رویکردی وجود ندارد بلکه قرآن متنی مستقل فرض شده است که در جستجوی پاسخی است برای این¬ که قرآن در جواب چه پرسشی آمده و اساساً جامعه مخاطب زمان آن کدام جامعه بوده‌ است. این طرح رویکردی پژوهش‌نگر در تاریخ قرآن دارد و به دنبال دریافت روابط بینامتنی در قرآن و متون مقدس پیش از آن است.

اهداف

این طرح دو هدف دارد؛ اول «مستندسازی تاریخ قرآن« و دوم «تولید و ارائه شرح و تفسیر جدیدی از قرآن کریم». در بخش اول طرح یادشده نسخه‌های خطی، قرائات قرآن و متون مرتبط با قرآن در دوران پیش از اسلام گردآوری و تحلیل می‌شود و در بخش دوم آن کار تحلیلی روی متن قرآن با توجه به اطلاعات و داده‌هایی که در بخش‌های قبلی گردآوری شده است، انجام می‌شود.

مراحل عملیاتی

ابعاد مورد بررسی در «کورپوس کورانیکوم» در مجموع شامل ۴ قسمت است: مرحله اول) «بررسی و تحلیل نسخه‌های خطی و کهن قرآنی»: در مرحله نخست مواد خام، نسخ خطی و دست‌نوشته‌های مربوط به این نسخ از سراسر جهان گردآوری می‌شود و نسخ نوشته¬شده از قرن اول تا چهارم هجری قمری و همچنین نسخ کتابت شده تا سال ۱۰۰۰ میلادی مورد بررسی قرار می¬گیرد. مرحله دوم) «مقایسه قرائت‌های مختلف قرآن با یکدیگر»: در این مرحله از طرح، قرائات به کار رفته در این مصاحف که از یکدیگر متفاوت هستند با مراجعه به منابع اسلامی به ترتیب تاریخی گردآوری و از لحاظ سیر تغییر و تحولاتشان ارزیابی می‌شوند و سپس به مقایسه تفاوت¬ها با مصحف امیری که صد سال پیش در مصر به چاپ رسیده است پرداخته می¬شود؛ به¬عبارت دیگر از خلال این طرح نه¬تنها دسترسی به اطلاعات شفاهی که تحت عنوان قرائات نقل شده ممکن خواهد بود بلکه امکان دسترسی به نسخه‌های خطی موجود هم فراهم می¬شود. این تحقیقات براساس جنبه‌های مختلف این مصاحف انجام می‌شود که جنبه نخست و شایع آن بحث رسم‌المصحف است؛ در این زمینه،‌ رسم کلماتی که در این مصاحف کتابت شده‌اند مطرح است که با رسم‌المصحف نسخه امیری مقایسه می‌شوند. مرحله سوم) «شناخت بافت تاریخی، دینی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در عصر نزول قرآن برای شناخت بهتر متن آن»: در سومین مرحله نیز شرح و تفسیر متون این نسخ در شبه جزیره عربستان و محیط پیرامونی آن مورد کنکاش قرار می‌گیرد. مرحله چهارم) «تفسیر و تحلیل تاریخی ـ ادبی درباره متن قرآن و فرایند تکوین و تکمیل قرآن مبتنی بر داده‌های حاصله از سه بخش دیگر».

طرح ایران قرآن و جایگاه آن

هر چند که سه هزار نسخه خطی قرآنی از سرتاسر دنیا در واحد ابرطرح کورپوس کورانیکوم وجود دارد، طرح مهم «ایران‌کوران» با مدیریت یک پژوهشگر ایرانی -سید علی آقایی- کلید خورده است تا به‌ نحوی مکمل بخش نسخ خطی قرآنی این ابرطرح باشد ؛ در این طرح نسخ کوفی قرآن کریم در ایران مورد تحقیق و تاریخ‌گذاری با روش کربن 14 قرار خواهند گرفت.

زمان بندی

کورپوس کورانیکوم در سال ۲۰۰۷ آغاز و پیش‌بینی شده است که تا ۲۰۲۵ ادامه خواهد داشت ولی با توجه به گستردگی کار، احتمال تمدید آن وجود دارد.

هزینه اختصاص یافته

اين طرح قرآنی با سرمايه‌گذاری معادل دو ميليون يوروئی از سوی فرهنگستان علوم انسانی برلين-برندنبورگ آلمان آغاز شده است.

دسترسی برایندهای کورپوس کورانیکوم به¬صورت رایگان و برخط از طریق تارنمای فرهنگستان علوم برلین-برندنبورگ به نشانی http://www.koran.bbaw.de و یا تارنمای خود این طرح به نشانی http://www.corpuscoranicum.de در اختیار همگان قرار دارد. مخاطبان و پژوهشگران از سراسر جهان به-آسانی می‌توانند با مسئولان طرح در تعامل باشند، تصاویر نسخ قرآنی بدست¬آمده را ببینند و با انتخاب سوره و آیه مورد نظر اطلاعات مربوطه را به دست آورند. درباره مصاحف قرآنی هم توضیحات کافی وجود دارد که به زبان آلمانی است و در جهان اسلام مشابه چنین وبگاهی با این کیفیت بالا تاکنون مشاهده نشده است.

دست اندرکاران

این طرح پژوهشی هم اکنون با نظارت «آنجلیکا نویورث»، مدیریت «میشائیل مارکس»، حضور «نیکلای سینایی»، مشارکت «سیدعلی آقائی» و مجموعاً با همکاری ۱2 پژوهشگر که به صورت تمام‌وقت، پاره‌وقت و یا دانشجویی کار می کنند در حال جریان است.

نقاط قوت

یکی از نقاط قوت این طرح پژوهشی-قرآنی صرف هزینه‌های سرسام¬آور است به¬گونه‌ای که برای هر یک سانتی متر آن ۶۰ یورو هزینه می‌شود و همه آن را دولت آلمان می‌پردازد. مزیت و نقطه قوت دیگر آن کنش-گری مستشرقان در آن بدون اعتقاد به قرآن و تنها با دغدغه علمی است و آن¬چه از ظاهر امر برمی‌آید آن است که نگاه استعماری و سیاسی بر این تحقیق غالب نیست؛ گرچه در برخی تحقیقات مستشرقان نگاه سیاسی و اهداف پشت پرده را می‌توان تشخیص داد.

نقاط ضعف

روش کربن‌نگاری روشی تجربی و غیرقطعی است و احتمال خطا در آن وجود دارد. هر چند با این روش ثابت شده است که قرآن در دوره پیامبر نوشته شده است، ولی همچنان احتمال خطا در آن وجود دارد. همچنین استفاده نکردن از نسخه‌های خطی قرآنی موجود در ایران مانند نسخه‌های حرم امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س)، عدم دسترسی به نسخه‌های خطی دوران پیامبر (ص)، قابل استفاده نبودن بخش مورد آزمایش قرارگرفته به دلیل آسیب¬های ناشی ازکربن نگاری و نیز نگاه تاریخی به قرآن را می¬توان از جمله دیگر نقاط ضعف در این طرح برشمرد.

منابع

ایکنا

ویکی پدیا

پاورقی ها