فرشته

از قرآن پدیا
نسخهٔ تاریخ ‏۱۱ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۸:۱۴ توسط Shojaei (بحث | مشارکت‌ها)

فرشته؛ فرشته یا ملک موجودی فراطبیعی و واسطه‌ی خداوند و جهان هستی. فرشتگان مخلوقات معصوم خداوند که برای بندگی و اطاعت از فرامین الهی آفریده شده‌اند و دارای ظایف تشریعی و تکوینی متفاوتی هستند. آنان براساس جایگاه و وظایف خود به دسته‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند. اعتقاد به فرشته در ادیان الهی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

مفاهیم

تعریف لغوی فرشته

فرشته به معني پيک و فرستاده در ادیان الهی، موجودی فوق طبیعی است که کارگزار و واسطه‌ی خداوند با انسان و جهان است. این واژه شکل دگرشده‌ی فرسته، از مصدر «فرستادن»، در زبان سانسکریت پرسته، در فارسی باستان فرائیشته، در اوستا فرائشته، در تلفظ مردم شمال ایران فرشته و در تلفظ مردم جنوب غربی فرسته است.[۱] فرشته به عربی مَلَک است.[۲] ملائکه جمع ملک بوده وحروف اصلی آن ألک از باب ضرب یضرب أَلَکَ یَأْلِکُ ألکًا و ألوکًا بمعنى رسالت است.[۳] ملائکه، در اصل ملائک بوده، تاء را به جهت تأکید معنی جمع اضافه کرده‌اند.[۴] برخی کلمه «ملائکه» را جمع گرفتند و برخی هم مفرد. با این حال در ماده اولیه‌ی «ملائکه» اختلاف وجود دارد که بر حسب هر کدام از ریشه‌هایی که برای آن ذکر می‌شود، معنای متفاوتی به دست می‌آید.[۵]

فرشته در اصطلاح

فرشته یا مَلَک موجوداتی نامرئی و فراطبیعی که مأمور اجرای اوامر خدا در دنیا و آخرت‌اند.[۶] آ‌ن‌ها موجوداتی شریف و باکرامت‌اند که همواره در تسبیح و تقدیس پروردگارند.[۷] فرشتگان مجموعه‌ای از مخلوقات خداوند هستند که بخشی از عالم غیب را تشکیل می‌دهند که نقش‌های مختلفی بر عهده این موجودات نهاده شده و بر این اساس رتبه‌بندی می‌شوند. تصویر روشن آنان را می‌توان از روایات اسلامی و آیات قرآن استخراج نمود.[۸]

پیشینه فرشته

از نظر پیشینه‌شناسی بحث ملائکه از موضوعاتی است که در طول تاریخ بشر مورد توجه بوده و حتی طبیعیون که منکر ماوراء الطبیعه هستند ملائکه را به عنوان نیروهایی در عالم طبیعت قبول دارند. در هر صورت در ادیان الهی و غیر الهی گونه‌هایی از موجودات که قابل تطبیق بر ملائکه هستند، وجود دارند. [۹]

فرشته درمیان مشرکین

گروهی از مشرکان فرشتگان را می‌پرستیدند و آن‌ها را مخلوق خدا می‌دانستند، اما با این حال معتقد بودند که آن‌ها استقلال در عمل دارند و رب موجودات پایین‎تر از خود هستند.[۱۰] برخی از مشرکان نیز آن‌ها را دختران خدا می‌پنداشتند.[۱۱]

فرشته در ادیان الهی

سرشت فرشتگان و امور مرتبط با آنان در ادیان و سنن مختلف، متفاوت است. در یهودیت، مسیحیت و اسلام آن‌ها معمولاً به عنوان پیام‌آوران از سوی خدا عمل می‌کنند.[۱۲]

فرشته در زرتشت

فرشته و فرشته‌شناسی زردشتی از جایگاهی ویژه برخوردار است. در صدر این فرشتگان هفت فرشتۀ برتر یا «مهین فرشته» قرار دارد که «اَمْشاسْپَندان» خوانده می‌شوند و به‌معنی «جاودانان مقدس» است. در رأس این شش فرشته سِپَنْته مینو یا خرد پاک و مقدس قرار داشته که البته بعدها به‌جای او خود اهورامزدا (یا هرمزد) را قرار دادند. این فرشتگان در واقع مظاهر صفات الهی‌اند که پاسبانی بخشی از عالم هستی به آنان سپرده شده تا تحت امر اهورامزدا به‌کار پردازند و واسطۀ جهان مینوی و ملکوتی با جهان مادی باشند. در کنار این مهین فرشتگان، فرشته‌های فروتری هم قرار دارند که از جهت مقام و منزلت پایین‌تر از امشاسپندان هستند و یار و یاور آنان به‌شمار می‌آیند. فرشتگان مظهر خیر و نیکی‌اند. در مقابل آن‌ها مظاهر شر قرار دارند که در رأس آن اَنْگْرَه مینو (اندیشۀ بد) یا اهریمن است. تقابل فرشته و دیو از اصول عقاید آیین زردشتی است.[۱۳]

فرشته در یهودیت

در این دین، فرشتگان به‌منزله‌ی بندگان خدا هستند که دستورهای او را در زمین اجرا می‌کنند. آنان مؤمنان را حمایت و کافران را تنبیه می‌کنند و وحی را به انسان‌ها می‌رسانند. گاهی هم امکان دارد در زمین به شکل انسان ظاهر شوند.[۱۴]

فرشته در مسیحیت

در انجیل، در موارد متعددی از فرشتگان صحبت شده‌است. فرشتگان پیش از انسان آفریده شده‌اند، مرتبه‌هایی دارند و محافظ انسان‌اند. درود فرستادن و به نوعی پرستش بعضی از فرشتگان مانند میکائیل در کلیساهای مسیحی رایج است و از سده چهارم میلادی، در سرزمین‌های مسیحی نمازخانه‌هایی برای میکائیل ساخته شده‌است.[۱۵]

فرشته در اسلام

در اسلام مبحث ملائکه به صورت جدی مطرح است[۱۶] و ایمان به ملائکه در قرآن در ردیف ایمان به خدا، پیامبران، کتاب‌های آسمانی و روز جزا نام برده شده و آن‌که وجود فرشتگان را انکار کند، در گمراهی فرو می‌شود.[۱۷] در قرآن، از میان همۀ فرشتگان تنها نام جبرئیل (سه‌بار) و میکائیل (یک‌بار) ذکر شده و برخی نیز به اوصافشان معرفی شده‌اند. از آیات قرآن چنین برمی‌آید که هیچ حادثه‌ای از حوادث مهم و غیر مهم نیست مگر آن‌که فرشتگان در آن دخالتی دارند. دخالت آن‌ها در امور جهان تنها این است که امر الهی را در مجرایش به جریان اندازند.[۱۸] آنان اسبابی هستند برای حدوث حوادث، فوق اسباب مادی و جاری در عالم ماده، و این منافاتی با سببیّت اسباب مادی ندارد.[۱۹] جنس و ذات ملائکه که امری نوری و روحانی است، قوامش بر طهارت و کرامت است و جز اخلاص و طاعت و عبودیت از آنان سر نمی‌زند، فرشتگان در اجرای او امر الهی هرگز شکست نمی‌خورند.[۲۰]

فرشته در آیات و روایات

واژه‌ی ملک ۸۸ بار در قرآن به کار رفته است[۲۱] و 175 آیه در رابطه با ملائکه است.[۲۲] امام علی(ع) در خطبه اشباح، به خلقت فرشتگان، اقسام، ویژگی‌ها و وظایف آن‌ها پرداخته‌اند.[۲۳] در بحارالانوار بیش از یکصد روایت درباره فرشتگان ذکر شده است.[۲۴] امام سجاد(ع) در دعاهای خویش، بر فرشتگان مقرب درود فرستاده‌اند.[۲۵]دعای سوم صحیفه سجادیه به فرشتگان مقرب خدا اختصاص دارد؛ در این دعا صلوات و درود خدا، عامل فزونی طهارت آن‌ها بیان شده است.[۲۶] در احادیث آمده است که آفرینش ملائکه پس از خلقت نور پیامبر(ص) و امامان(ع) بوده است.[۲۷]

ویژگی‌های فرشتگان

ماهیت

متکلمان، فرشتگان را اجسام لطیف و نورانی دانسته که می‌توانند به اشکال مختلف در‌آیند.[۲۸] امام خمینی معتقد است ملائکه موجوداتی مجرد از ماده و عوارض آن هستند و ‌قول به جسمانی بودن ملائکه منافی با بسیاری از معارف و عقاید صحیح است.[۲۹] به باور فیلسوفان ملائکه مجردند.[۳۰] نداشتن خواص ماده همچون قوه‌ی شهوت و غضب،[۳۱] تغییر، تحول، تکامل[۳۲] و قابلیت درک با حواس[۳۳] از دلایل تجرد آنان است. به اعتقاد علامه طباطبایی ملائکه مجردند؛ زیرا اولاً جسم زوال‌پذیر و فسادپذیر است و تغییر در او راه دارد و ثانیاً در جسم کمال تدریجی است درحالی‌که ملائکه کمال محض‌اند، ثالثاً در قرآن از فرشتگان به‌عنوان معصوم یاد شده است.[۳۴] ملاصدرا برخلاف تعدادی از مفسران که فرشتگان را دارای مقام ثابتی می‌دانند،[۳۵] علم و کمال گروهی از آنان را قابل افزایش می‌داند.[۳۶] طبق آیه‌ی 33 بقره، ملائکه واجد علمی شدند که نداشتند و پس از ارتکاب خطا، توبه کردند که هردو نوعی استکمال را می‌رساند. به همین طریق ده‌ها روایت دلالت دارند ملائکه تکامل دارند که از جمله آنها مجموعه روایاتی است که می‌گوید ملائکه به واسطه ولایت اهل بیت(ع) ارتقای رتبه پیدا می‌کنند. بنابراین؛ از آیات و روایت هم تجرد و هم مادیت ملائکه را می‌شود استفاده کرد. پس این‌طور نیست که همه ملائک مجرد باشند یا همه مادی باشند.[۳۷]

تمثل بشری

بنابر آیات قرآن،[۳۸] روح‌الامین در صورت بشری به مریم تمثل یافت[۳۹]و ملائکه به منزل حضرت ابراهیم(ع) پیش از نزول عذاب بر قوم لوط وارد شده‌اند[۴۰].[۴۱] بنابر روایات، جبرئیل بر پیامبر اکرم(ص) به صورت دحیه کلبی نازل می‌شد[۴۲] و فرشتگان هنگام قبض روح، متناسب با آن که روح شخص مؤمن یا فاسق را قبض کنند، به شکل‌های مختلفی بر آن شخص، تمثّل می‌یابند.[۴۳] تمثل یعنی فرشتگان با صورتی غیر از صورت اصلی خود ظاهر می‌شوند.[۴۴] از نظر امام خمینی ملائکه‌ی مقرب به واسطه‌ی احاطه تام و قیومیتی که دارند، می‌توانند در هر یک از عوالم به هیئت و صورت آن عالم متمثل شوند.[۴۵] به اعتقاد ایشان نزول و صعود ملائکه به دلیل منزه بودن از خواص جسم و ماده به معنای تجافی از مقامشان نیست؛ بلکه تنزل به نحوه تمثل است.[۴۶] کسی به غیر از پیامبر ملائکه را در صورت اصلی خودشان ندیده است.[۴۷]

بال داشتن

بنابر آیات قرآن و روایات، فرشتگان بال دارند.[۴۸] علامه طباطبایی منظور از بال داشتن فرشتگان را مجهز شدن به چیزی می‌داند که با آن از آسمان به زمین و از زمین به آسمان می‌روند، نه اینکه بالی مانند بال پرندگان داشته باشند.[۴۹] امام خمینی معتقد است فرشتگان عالم ملکوت غیرجسمانی و مجردند و بال ندارند، اما فرشتگان عالم مثال ممکن است دارای بال و پر مثالی باشند.[۵۰] همچنین تعداد بال‌های فرشتگان، میزان تأثیر آن‌ها در ملکوت آسمان و زمین،[۵۱] نشانه‌ی سرعت آن‌ها در انجام دستورات خدا،[۵۲] نشانه قدرت انتقال و انجام فعل[۵۳] و نشانه تفاوت مراتب فرشتگان[۵۴] دانسته شده است.

عبادت

از ویژگی‌های ملائکه، استکبار نورزیدن آنان از عبادت الهی است.[۵۵] آن‌ها همواره در تسبیح و تقدیس پروردگارند[۵۶] و سست نمی‌شوند.[۵۷] ملائکه هم عبادت ذکری و هم عبادت نفسی دارند. عبادت برخی ملائکه «حیا» است؛ یعنی از حیای خداوند سرشان را بالا نمی‌آورند. سایر صفات ارزشی که خداوند برای بندگان مشخص فرموده است، گروهی از ملائکه در آن صف ارزشی ممحّز هستند. بر حسب روایات، ملائکه‌ای وجود دارند که انتظار رسیدن فرمان الهی و تبعیت از آن را دارند و عبادتشان عبادت انتظار است.[۵۸]

عقل و علم

فرشتگان از عقل و شعور برخوردارند و علم خود را همانند انبیا و اوصیا از لوح محفوظ اخذ می‌کنند.[۵۹] علمی که به ایشان داده شده در موارد متعدّد بیش از انسان‌های معمولی است، امّا در برابر انبیا ظرفیّت علمی کمتری دارند.[۶۰]

عصمت

در سه جای قرآن تأکید شده که ملائک از اوامر الهی سرپیچی ننموده و به آنچه مأمور شده‌اند عمل می‌کنند.[۶۱] البته برخی با استناد به نافرمانی فطرس، در عصمت آنان تشکیک کرده‌اند.[۶۲] به‌گفته‌ی مرتضی مطهری، احتمال سرپیچی از دستورات خدا برای دسته‌ای از فرشتگان وجود دارد، نه همه آنها.[۶۳] به‌گفته ناصر مکارم شیرازی آنچه در روایات درباره تنبیه برخی از فرشتگان بر اثر کُندی در انجام اوامر الهی آمده، ترک اولی است نه گناه؛ چنانکه درباره برخی از پیامبران هم به کار رفته است.[۶۴] علامه طباطبایی معتقد است که فرشتگان هر آنچه را خدا اراده کند اراده می‌کنند و هر آنچه خدا امر کند، عمل می‌کنند و از این رو گناه نمی‌کنند.[۶۵] برتری بر آدم برخی از عالمان دینی با استناد به آیه 70 سوره‌ی اسراء[۶۶] فرشتگان را از انسان برتر می‌دانند. برخی دیگر با استناد به ماجرای سجده کردن فرشتگان بر آدم و آموزش آنها توسط حضرت آدم، انسان را برتر از فرشتگان می‌دانند، به شرط اینکه استعدادهای خود را به کار گیرد.[۶۷]

برتری بر آدم

برخی از عالمان دینی با استناد به آیه 70 سوره‌ی اسراء[۶۸] فرشتگان را از انسان برتر می‌دانند. برخی دیگر با استناد به ماجرای سجده کردن فرشتگان بر آدم و آموزش آنها توسط حضرت آدم، انسان را برتر از فرشتگان می‌دانند، به شرط اینکه استعدادهای خود را به کار گیرد.[۶۹] ملاصدرا با استناد به آیه ۳۱ سوره بقره که به آموزش آدم به ملائکه اشاره دارد، معتقد است که آیه مذکور بر برتری آدم بر فرشتگان ساکن زمین و آسمان دلالت دارد، نه فرشتگان مهیمین.[۷۰]

برتری پیامبران بر ملائکه

بیشتر مسلمانان پیامبران را از ملائکه برتر می‌دانند و دلیل آن هم وجود قوه غضب و شهوت در پیامبران است، برخلاف فرشتگان.[۷۱] همچنین برای برتری پیامبران بر آن‌ها به آیاتی از قرآن که به سجده فرشتگان بر آدم و تعلیم آنها توسط آدم اشاره دارد نیز استناد شده است.[۷۲] شیعیان ائمه را نیز برتر از ملائکه می‌دانند.[۷۳] آن موجودات نورانی، اگرچه در ذات خود محض كمال و معرفت هستند، ولی هيچ‌گونه رنجی در تحصيل در پيدايش آن كمال نداشته‌اند، بلكه خدای متعال آنان را بدان گونه كه هستند آفريده، بنابراین هيچ‌گونه همانند انسانی كه مقامات خود را در اثر رنج، زحمت، رياضت و عبادت به دست آورده است نخواهند بود، از اين‌رو يک انسان صالح كامل، مقامش از اين فرشتگان عالی‌تر است.[۷۴]

شکل و ظاهر فرشتگان

با استفاده از برخی روایات درمی‌یابیم که اساساً زمین و عالم مادّه، ظرفیّت تجسّم و شهود مادّی ملائک را ندارد؛ برای نمونه امیرالمؤمنین(ع) ملائک را چنین به تصویر کشیدند: «خداوند تبارک و تعالی فرشتگانی دارد. بعضی به اندازه‌ای بزرگ که اگر یکی از آنان به زمین فرود آید از بس بزرگ است و از بس پر و بال دارد، زمین نمی‌تواند آن را در خود جا دهد. بعضی از آنها به اندازه‌ای تنومند و زیبا هستند که اگر همة جنّ و انس هم‌دست شوند، نمی‌توانند او را وصف کنند، بعضی از ملائکة الهی چنان است که هفتصد سال راه مسافت میان دو شانه یا مسافت پرّة گوشش است، بعضی از آنها با یکی از بال‌های خود می‌تواند همة افق را بپوشاند، به علاوه از بزرگی جسمش، بعضی از آنها به اندازه ای بلند قامتند که آسمان‌ها تا زیر ناف آنها است، بعضی از آنها بدون پایگاه، قدم در عمق هوای زیرین زمین نهاده و همة زمین‌ها تا زانوی او است، بعضی از آنها هم گروهی هستند که اگر همة دریاها را به پشت ناخن بزرگش بریزند، جا می‌دهد؛ بعضی هستند که اگر کشتی‌ها را در اشک چشمش بیندازند تا ابد سیر می‌کنند. «فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ.»[۷۵]

قرب و کرامت الهی

ویژگی مقرّب بودن نزد خداوند، در میان تمامی ملائک مشترک است و میزان قرب ملائکه به خداوند بر اساس مراتب و وظایفی است که برای آنان تعریف شده است.[۷۶]

مکان و مسکن ملائکه

مشهور است که محلّ سکونت ملائکه آسمان است؛ امّا بنا بر نوع مأموریّت و وظیفه‌ای که بر عهدة آنان نهاده شده است، حضور ملائکه در تمام نقاط عالم جای هیچ موجودی را در زمین کم نمی کند زیرا با توجّه به تجرّدشان تزاحمی با دیگر موجودات ندارند و جنس حضور آنان با حضور ساکنان عالم مادّه متفاوت است.[۷۷]

وظیفه شناسی فرشتگان

هرگز در عمل سستی ندارند، خسته نمی‌‌شوند، آزردگی و بی‎حوصلگی بر آنان عارض نمی‌شود، جديت در كار و پيوستگی هميشگی دارند و هرگز غفلت نمی‎ورزند.[۷۸] آن‌ها قابليت تكليف‌پذيری ندارند، زيرا وجودشان ثابت است، آنان نورانی محض بوده و نسبت به تكليف غيرقابل تخلف‌اند و آنچنان كه خلق شده‌اند و در همان خط ويژه‌ای كه به دستور خالق در آن گمارده شده‌اند ثابت می‎مانند.[۷۹]

سایر ویژگی‌ها

در روایات بزرگان معصوم(ع) نیز ویژگی‌هایی برای فرشتگان آمده است، از جمله: آنان نه می‌خورند و نه می‌آشامند و نه نکاح می‌کنند و به نسیم عرش زنده‌اند.[۸۰] آن‌ها نمی‎زايند، زاييده نشده‌اند، خواب ندارند، موت مانند موت بشری در آنان نيست.[۸۱] گروهی از آنان پیوسته در سجده‌اند و رکوع ندارند و گروهی در رکوع‌اند و یارای ایستادن ندارند و گروهی همواره به صف ایستاده‌اند و پراکنده نمی‌شوند. به خطا و اشتباه نمی‌افتند و گرفتار فراموشی نمی‌گردند.[۸۲] امام علی(ع) گروهی از فرشتگان را داناترین و نزدیک‌ترین خلق به خدا معرفی کرده که نه خواب بر دیدگان‌شان مسلط می‌شود، نه سهو بر عقل، و نه خستگی بر بدن‌های‌شان.[۸۳]

تعداد فرشتگان

بنابر روایات، ملائکه پرتعدادترین مخلوقات خدا هستند.[۸۴] به فرموده‌ی امام جعفرصادق(ع) فرشتگان خدا در آسمان بیشتر از عدد ذرات خاک‌های روی زمین هستند و در آسمان جای پایی نیست مگر اینکه در آنجا فرشته‌ای در حال تسبیح و تقدیس خداوند است».[۸۵]

نقش و وظایف فرشتگان

وظیفه فرشتگان وساطت میان پروردگار و جهان هستی است. آنان فرمان خداوند درباره جهان را جاری می‌کنند.[۸۶] بنا بر آیات و روایات متعدّد، هر ملکی برای انجام مأموریّتی آفریده شده است و تا زمان حیات خود به آن مبادرت می‌ورزد.[۸۷] برخی از وظایف آنها عبارت‌اند از:،واسطه قبض روح انسان،[۸۸] حافظ انسان در برابر حوادث ناگوار و بلایا،[۸۹] حامل عرش الهی، شفاعت گناهکاران، استغفار[۹۰] و یاری مؤمنان در پیشامدهای سخت مانند جنگ‌ها[۹۱] و تدبیر امور جهان. [۹۲]واسطه بودن در نزول وحی (رساندن پیام خدا به پیامبران)،[۹۳] رساندن فیض الهی به مخلوقات،[۹۴][۱] شفاعت برای مؤمنان[۹۵] و امداد آنان،[۹۶] لعن کافران،[۹۷] ثبت اعمال بندگان[۹۸] از دیگر وظایف آنان است. گروهی از فرشتگان همواره به عبادت و تسبیح خدا اشتغال دارند و به کاری دیگر نمی‌پردازند.[۹۹] حضور در حرم ائمه(ع)،[۱۰۰] نزول در شب قدر[۱۰۱]و بشارت به مؤمنان دیگر از رسالت‌های فرشتگان است.[۱۰۲]

فرشتگان عالم برزخ در جهان بعد از مرگ، مأمور رفاه، آسایش و یا عذاب و نکوهش انسان هستند. فرشتگان عالم آخرت، فرشتگانی هستند که در خدمت اداره‌ی امور آن جهان بوده و بسیاری از آنان مسئول عذاب جهنمیان‌اند و برخی دیگر مأمور پذیرایی از بهشتیان.[۱۰۳] در آخرت ملائکه در دادگاه عدل الهی شهادت می‌دهند. گروهی از آنان نگهبان بهشت و دوزخ بوده[۱۰۴] و به انسان‌هايی كه وارد بهشت شده‌اند تهنيت می‎گويند[۱۰۵] .[۱۰۶] نفع و ضرر به کسی نمی‌رسد مگر این که به اذن خدا و به واسطه ایشان است. همه مقامات معنوی که انسان به آن دست می‌یابد به واسطه فرشتگان تحقق می‌یابد. فرشتگان واسطه رزقند. این فرشتگانند که اعمال انسان را به ثمر می‌نشانند، خیر و سعادت را بر انسان می‌بارانند و همه آرزوها و خواسته‌های انسان را در مسیر تحقق قرار می‌دهند.[۱۰۷] با توجه به آیات قرآن، ملائكه دو نحو رسالت و وساطت دارند: يكی رسالت در امور تكوينی و يكی رسالت در امور تشريعی.[۱۰۸] فرشتگان نظام تشریع در مسائل دینی فعالیت می‌کنند؛ مانند فرشته جبرائیل و همچنین فرشتگان مراقب اعمال انسان. فرشتگان دنیوی کارگزار نظام آفرینش‌اند. آن‌ها امور تکوینی و ساختار وجودی جهان را مدیریّت می‌کنند.[۱۰۹]

اقسام فرشتگان

فرشتگان دارای چند قسم هستند و همان‌طور که انسان از جهت مکان، نژاد و دین متفاوت هستند؛ فرشتگان نیز به این اقسام تقسیم می‌شوند[۱۱۰] ملاصدرا ملائکه را به فرشتگان مقرب، ارواح مُهَیمِه، فرشتگان موکل بر اجرام آسمانی، فرشتگان عقلی و فرشتگان زمینی تقسیم می‌کند.[۱۱۱] در تقسیم‌‌بندی امام خمینی، اصناف ملائکه به دو دسته‌ی ملائکه‌ای که تعلق به عالم اجسام ندارند و ملائکه‌ای که تعلق به عالم اجسام دارند؛ تقسیم می‌شوند. قسم اول به دو دسته‌ی ملائکه مهمین و ملائکه جبروتی، تقسیم می‌شوند. ملائکه‌ی مهمین؛ ملائکه ملکوت اعلی هستند که محو جمال حق بوده و از خلایق غافل هستند. ملائکه جبروتی؛ مبادی سلسله موجودات و غایت اشواق آنها هستند. اما قسم دوم از ملائکه که موکل بر موجودات جسمانی و مدبر آن‌ها هستند، خود دارای اصناف فراوان و بی‌شماری هستند که همان ملائکه عوالم برزخی و مثالی هستند‌.[۱۱۲] امام علی(ع) در خطبه اول نهج‌البلاغه برای ملائكه اقسامی را ذكر کرده كه بالغ‌ بر شش يا هفت طايفه از آنان را شامل می‎شود، بعضی ملائكه ارضيه، بعضی برزخی و ملكوتی و برخی ديگر ملائكه عالين و مهيمن هستند كه مجرد محض بوده و حاملين عرش‌اند و دارای بالاترين مقام در بين فرشتگان هستند.[۱۱۳] فرشتگان عرشی در عرش خداوند منان هستند و کار آنها مدام حول عرش؛ ذکر، تمهید، تقدیس و تسبیح خداوند سبحان است و رئیس آن فرشتگان، فرشته‌ای به نام «روح» است. فرشتگان اخروی، مأموران الهی در آخرت هستند و برخی مأموران بهشتی‌اند مثل فرشتگان رضوان و نیز برخی از فرشتگان، فرشتگان جهنمند مثل مالک و همچنین برخی فرشتگان دیگر حسابگرند.[۱۱۴] مقام و منزلت فرشتگان، مختلف است و مرتبه‌های متفاوتی دارند.[۱۱۵] فرشتگانی که از بقیه از نظر درجاتشان به خدا نزدیک‌ترند، مقرب نامیده می‌شوند. چهار فرشته مقرب در اسلام عبارت‌اند از: 1.جبرئیل (فرشته وحی) مسوول عالم ذر؛ القاب: روح الامین[۱۱۶] ،روح القدس[۱۱۷] ،شدیدالقوی[۱۱۸] ،ذو مرّه[۱۱۹] و رسول کریم[۱۲۰] جبرئیل رابط میان خداوند و پیامبران و همان فرشته‌ای است که حضرت ابراهیم(ع) را از آتش‌ نمرودیان رهانید و فرعونیان را در نیل غرق کرد و بشارت حضرت یحیی(ع) را به حضرت زکریا(ع) و ولادت حضرت عیسی(ع) را به مریم(س) رسانید. جبرئیل، واسطه‌ی نزول قرآن بر پیامبر(ص) است که طریقه‌ی عبادت را به ایشان آموخت و در غزوه بدر با هزار فرشته دیگر پیامبر(ص) را یاری داد و در معراج، همسفر و راهنمایشان بود.[۱۲۱] جبرئیل بر غیر پیامبران نیز نازل شده است؛ اما نزول وحی بدست جبرئیل تنها ویژه پیامبران بوده و برای غیر پیامبران پیام‌هایی دیگر آورده است.[۱۲۲] 2.میکائیل (فرشته روزی) مسئول دنیا؛ در روايات میکائیل را مأمور ارزاق، معادن، رشد و نمو اشجار و نباتات و پيدايش جانوران، حركت‌های عظيم افلاک و كرات، پيدايش دگرگونی‎های جوی و حركت درياها، پيدايش ابرها و بارش باران و گرديدن فصول دانسته و دارای اعوان و ياران بسياری است.[۱۲۳] 3.عزرائیل (فرشته مرگ) مسوول عالم برزخ؛ القاب: ملک الموت[۱۲۴] 4.اسرافیل (فرشته صور) مسوول رستاخیز؛ القاب: نافخ در صور و ناقر در ناقور[۱۲۵].[۱۲۶] این فرشته در روز قیامت در صوری می‎دمد كه ساكنان عالم برزخ به‌واسطه آن از قبور برخاسته و با نفخه ديگر به عالم محشر راه پيدا می‎کنند.[۱۲۷]

ارتباط انسان و ملائکه

فرشتگان همه‌ی کمالات الهی را به طور تنزل یافته دربر دارند و موظفند کمالات خود را به انسان انتقال دهند. انسان می‌تواند به کمالات تمامی فرشتگان دست یابد و با رسیدن به کمالات آنان همه آن چه را که ایشان در خلقت خدا انجام می‌دهند انجام دهد. چونان که حضرت رسول به همه این مقامات و کمالات دست یافت و بلکه از آن نیز بالاتر رفت.[۱۲۸] بنابراین؛ هرکس می‌تواند متناسب با ظرفیت خود با ملائکه ارتباط برقرار کند، در این بین، امام زمان(عج)، ظرفیت کامل و یا انسان کامل برای ارتباط با ملائکه است به همین جهت محل نزول فرشتگان بر انسان، قلب نازنین امام عصر(عج) است.[۱۲۹]

منابع

ایکنا

دانشنامه اسلامی

ویکی پدیا

ویکی جو

ویکی شیعه

ویکی فقه

ویکی وحدت

پاورقی ها

  1. ویکی جو
  2. ویکی‌جو
  3. ابن فارس، ج ۱، ص ۱۳۲؛ راغب اصفهانی، ج ۱، ص ۲۱؛ ابن منظور، ج ۱۰، ص ۳۹۲.
  4. لغت نامه دهخدا، ذیل کلمه ملائکه
  5. دو آیه‌ای که اثبات می‌کند ملائکه هم تکامل دارند
  6. ویکی شیعه
  7. شوری/سوره۴۲، آیه۵.
  8. ویکی وحدت
  9. دو آیه‌ای که اثبات می‌کند ملائکه هم تکامل دارند
  10. طباطبایی، ج۱۹، ص۳۸.
  11. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۹، ص۱۷۱.
  12. ویکی پدیا
  13. ویکی‌جو
  14. ویکی پدیا
  15. (...وَ الْمَلَئكَةُ يُسَبِّحُونَ بحَِمْدِ رَبهِِّمْ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فىِ الْأَرْض‏...؛ « [حال آنكه‏] فرشتگان به سپاس پروردگارشان تسبيح مى‏گويند و براى كسانى كه در زمين هستند آمرزش مى‏طلبند»؛ (شوری/5)).
  16. دو آیه‌ای که اثبات می‌کند ملائکه هم تکامل دارند
  17. ءَامَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مِن رَّبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كلُ‏ٌّ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ مَلَئكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَينْ‏َ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ وَ قَالُواْ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَ إِلَيْكَ الْمَصِير؛ « پيامبر [خدا] بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ايمان آورده است، و مؤمنان همگى به خدا و فرشتگان و كتابها و فرستادگانش ايمان آورده‏اند [و گفتند:] «ميان هيچ يك از فرستادگانش فرق نمى‏گذاريم» و گفتند: «شنيديم و گردن نهاديم، پروردگارا، آمرزش تو را [خواستاريم‏] و فرجام به سوى تو است»؛ (بقره، ۲۸۵)).
  18. (لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُم بِأَمْرِهِ يَعْمَلُون‏؛ « كه در سخن بر او پيشى نمى‏گيرند، و خود به دستور او كار مى‏كنند.»؛ (انبیاء، ۲۷)).
  19. (المدبّرات امراً؛ «و كار [بندگان‏] را تدبير مى‏كنند.»؛ (نازعات، ۵)).
  20. ویکی جو
  21. رستمی و آل‌بویه، ص۴۷.
  22. تسبیح و فرمان‌برداری خداوند؛ رسالت‌ فرشتگان/ ۱۷۵ آیه قرآن در رابطه با ملائکه است
  23. نهج‌البلاغه، صبحی صالح، ۱۳۷۴، ص۱۲۸-۱۳۱.
  24. نگاه کنید به علامه مجلسی، ج۵۶، ص۱۴۴-۳۲۶.
  25. امام سجاد، علی بن حسین، صحیفه سجادیه، ص۳۶.
  26. الصحیفة السجادیة، ۱۳۷۶ش، ص۳۶-۴۰.
  27. علامه مجلسی، ج۱۵، ص۸ و ج۱۸، ص۳۴۵ و ج۲۴، ص۸۸.
  28. مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۶۱.
  29. خمینی، آداب الصلاة، ص۳۳۹-۳۳۸، ۱۳۸۸.
  30. نگاه کنید به فیاض لاهیجی، ص۴۲۷.
  31. علامه حلی، ص۳۶۰.
  32. طباطبایی، ج۱۷، ص۱۳.
  33. اشقر، ص۵.
  34. تسبیح و فرمان‌برداری خداوند؛ رسالت‌ فرشتگان/ ۱۷۵ آیه قرآن در رابطه با ملائکه است
  35. برای نمونه نگاه کنید به طباطبایی، ج۱۷، ص۱۷۶؛ فخر رازی، ج۲۶، ص۳۶۲.
  36. ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۳۷۱.
  37. دو آیه‌ای که اثبات می‌کند ملائکه هم تکامل دارند
  38. ( فَاتخََّذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا؛ « و در برابر آنان پرده‏اى بر خود گرفت. پس روح خود را به سوى او فرستاديم تا به [شكل‏] بشرى خوش‏اندام بر او نمايان شد.»؛ (مریم/17)).
  39. امام خمینی، آداب الصلاة، ۱۳۷۸ش، ص۳۴۲.
  40. (هود/ 69 به بعد)
  41. علامه مجلسی، ج 56، ص 256
  42. برای نمونه نگاه کنید: علامه مجلسی، ج۲۰، ص۲۱۰
  43. علامه مجلسی، ج۱۲، ص۷۴.
  44. طباطبایی، ج۱۷، ص۱۳.
  45. خمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۱۴، ۱۳۸۸.
  46. خمینی، آداب الصلاة، ص۳۴۲، ۱۳۸۸.
  47. اشقر، ۱۴۲۱ق، ص۱۱.
  48. طبرسی، ج۸، ص۶۲۵.
  49. طباطبایی، ج۱۷، ص۷.
  50. امام خمینی، ۱۳۸۰ش، ص۴۱۴.
  51. ابن‌عربی، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۶۷.
  52. سبزواری، ص۴۴۰.
  53. مکارم شیرازی، الامثل، ۱۴۲۱ق، ج۱۴، ص۱۳.
  54. حسینی همدانی، ص۲۵۹.
  55. ( إِنَّ الَّذِينَ عِندَ رَبِّكَ لَا يَسْتَكْبرُِونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَ يُسَبِّحُونَهُ وَ لَهُ يَسْجُدُون‏؛ « به يقين، كسانى كه نزد پروردگار تو هستند، از پرستش او تكبّر نمى‏ورزند و او را به پاكى مى‏ستايند و براى او سجده مى‏كنند.»؛ (اعراف/206)).
  56. (... وَ الْمَلَئكَةُ يُسَبِّحُونَ بحَِمْدِ رَبهِِّمْ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فىِ الْأَرْض‏...؛ « [حال آنكه‏] فرشتگان به سپاس پروردگارشان تسبيح مى‏گويند و براى كسانى كه در زمين هستند آمرزش مى‏طلبند»؛ (شوری/5)).
  57. وقتی فرشتگان از رفتار انسان‌ها تعجب می‌کنند
  58. ویژگی‌های ملائکه الهی از منظر قرآن و روایات
  59. أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 244
  60. ویکی وحدت
  61. (نحل/49-50)؛ (انبیا/ 27)؛ (تحریم/6).
  62. راستین و کهنسال، «عصمت فرشتگان، شواهد موافق و مخالف»، ص۱۲۷ و۱۲۸.
  63. مطهری، ج۴، ص۲۸۰.
  64. مکارم شیرازی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۶۸.
  65. طباطبایی، ج۱۷، ص۱۲.
  66. ( وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنىِ ءَادَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فىِ الْبرَِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلىَ‏ كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلا؛ « و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم، و آنان را در خشكى و دريا [بر مركبها] برنشانديم، و از چيزهاى پاكيزه به ايشان روزى داديم، و آنها را بر بسيارى از آفريده‏هاى خود برترى آشكار داديم.» ( اسرا/ ۷۰).
  67. مکارم شیرازی، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۱۹۹-۲۰۰.
  68. ( وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنىِ ءَادَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فىِ الْبرَِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلىَ‏ كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلا؛ « و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم، و آنان را در خشكى و دريا [بر مركبها] برنشانديم، و از چيزهاى پاكيزه به ايشان روزى داديم، و آنها را بر بسيارى از آفريده‏هاى خود برترى آشكار داديم.» ( اسرا/ ۷۰).
  69. مکارم شیرازی، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۱۹۹-۲۰۰.
  70. ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۳۷۰
  71. علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۰؛ ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۸۵.
  72. ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۸۳-۲۸۵.
  73. اشقر، عالم الملائکة الابرار، ۱۴۲۱ق، ص۹۲.
  74. توصیف ملائکه در صحیفه سجادیه / فرشتگان قابلیت تکلیف‌پذیری ندارند
  75. الخصال، ج‏2، ص 401.
  76. (وَ قَالُواْ اتخََّذَ الرَّحْمَانُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ بَلْ عِبَادٌ مُّكْرَمُونَ* لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُم بِأَمْرِهِ يَعْمَلُون‏؛ « و گفتند: « [خداى‏] رحمان فرزندى اختيار كرده.» منزّه است او. بلكه [فرشتگان‏] بندگانى ارجمندند، كه در سخن بر او پيشى نمى‏گيرند، و خود به دستور او كار مى‏كنند»؛ (انبیاء/26 و 27)).
  77. ویکی وحدت
  78. اوصاف و احوالات ملائکه در صحیفه سجادیه
  79. توصیف ملائکه در صحیفه سجادیه / فرشتگان قابلیت تکلیف‌پذیری ندارند
  80. عروسی حویزی، ج۴، ص۳۴۹.
  81. اوصاف و احوالات ملائکه در صحیفه سجادیه
  82. نهج البلاغه، خطبه۱.
  83. قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۰۷.
  84. بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۵۳۵.
  85. شب قدر و تعیین سرنوشت انسان‌ها براساس سرمایه‌های معنوی
  86. (لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُم بِأَمْرِهِ يَعْمَلُون‏؛ « كه در سخن بر او پيشى نمى‏گيرند، و خود به دستور او كار مى‏كنند»؛ (انبیاء/27)).
  87. ویکی وحدت
  88. (قُلْ يَتَوَفَّئكُم مَّلَكُ الْمَوْتِ الَّذِى وُكلّ‏َِ بِكُمْ ثُمَّ إِلىَ‏ رَبِّكُمْ تُرْجَعُون‏؛ « بگو: فرشته مرگى كه بر شما گمارده شده، جانتان را مى‏ستاند، آن گاه به سوى پروردگارتان بازگردانيده مى‏شويد.» (سجده/ آیه۱۱)).
  89. ( لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِّن بَينْ‏ِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يحَْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ الله‏...؛ «براى او فرشتگانى است كه پى در پى او را به فرمان خدا از پيش رو و از پشت سرش پاسدارى مى‏كنند»؛ (رعد/۱۱))
  90. الَّذِينَ يحَْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بحَِمْدِ رَبهِِّمْ وَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْ رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شىَ‏ْءٍ رَّحْمَةً وَ عِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُواْ وَ اتَّبَعُواْ سَبِيلَكَ وَ قِهِمْ عَذَابَ الجَْحِيم‏ْ...؛ « كسانى كه عرش [خدا] را حمل مى‏كنند، و آنها كه پيرامون آنند، به سپاس پروردگارشان تسبيح مى‏گويند و به او ايمان دارند و براى كسانى كه گرويده‏اند طلب آمرزش مى‏كنند: «پروردگارا، رحمت و دانش تو بر هر چيز احاطه دارد؛ كسانى را كه توبه كرده و راه تو را دنبال كرده‏اند ببخش و آنها را از عذاب آتش نگاه دار.»؛ (غافر/7)).
  91. ( يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكمُ‏ْ إِذْ جَاءَتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيهِْمْ رِيحًا وَ جُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَ كَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا؛ « اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، نعمت خدا را بر خود به ياد آريد، آن گاه كه لشكرهايى به سوى شما [در] آمدند، پس بر سر آنان تندبادى و لشكرهايى كه آنها را نمى‏ديديد فرستاديم، و خدا به آنچه مى‏كنيد همواره بيناست.» (احزاب/۹)).
  92. (فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا؛ «و كار [بندگان‏] را تدبير مى‏كنند»؛ (نازعات/5)).
  93. (قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالحَْقّ‏ِ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ هُدًى وَ بُشْرَى‏ لِلْمُسْلِمِين‏؛ « بگو: آن را روح القدس از طرف پروردگارت به حق فرود آورده، تا كسانى را كه ايمان آورده‏اند استوار گرداند، و براى مسلمانان هدايت و بشارتى است.»؛ (نحل/102)).
  94. مقدّمه‌ای بر جهان‌بینی الهی، ج۳، ص۸۹.
  95. (يَعْلَمُ مَا بَينْ‏َ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ لَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضىَ‏ وَ هُم مِّنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُون‏؛ « آنچه فراروى آنان و آنچه پشت سرشان است مى‏داند، و جز براى كسى كه [خدا] رضايت دهد، شفاعت نمى‏كنند و خود از بيم او هراسانند.»؛ (انبیاء/۲۸)).
  96. (إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَ لَن يَكْفِيَكُمْ أَن يُمِدَّكُمْ رَبُّكُم بِثَلَاثَةِ ءَالَافٍ مِّنَ الْمَلَئكَةِ مُنزَلِينَ* بَلىَ إِن تَصْبرُِواْ وَ تَتَّقُواْ وَ يَأْتُوكُم مِّن فَوْرِهِمْ هَاذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُم بخَِمْسَةِ ءَالَافٍ مِّنَ الْمَلَئكَةِ مُسَوِّمِين؛ «‏ آن گاه كه به مؤمنان مى‏گفتى: «آيا شما را بس نيست كه پروردگارتان، شما را با سه هزار فرشته فرودآمده، يارى كند؟ آرى، اگر صبر كنيد و پرهيزگارى نماييد، و با همين جوش [و خروش‏] بر شما بتازند، [همانگاه‏] پروردگارتان شما را با پنج هزار فرشته نشاندار يارى خواهد كرد.»؛ (آل‌عمران/ ۱۲۴ و ۱۲۵)).
  97. ( أُوْلَئكَ جَزَاؤُهُمْ أَنَّ عَلَيْهِمْ لَعْنَةَ اللَّهِ وَ الْمَلَئكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِين‏؛ « آنان، سزايشان اين است كه لعنت خدا و فرشتگان و مردم، همگى برايشان است‏» (آل‌عمران/87).
  98. (كِرَامًا كَاتِبِين‏؛ «[فرشتگان‏] بزرگوارى كه نويسندگان [اعمال شما] هستند»؛ (انفطار/11)).
  99. ( وَ لَهُ مَن فىِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَنْ عِندَهُ لَا يَسْتَكْبرُِونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَ لَا يَسْتَحْسرُِونَ* يُسَبِّحُونَ الَّيْلَ وَ النهََّارَ لَا يَفْترُُون‏؛ « و هر كه در آسمانها و زمين است براى اوست، و كسانى كه نزد اويند از پرستش وى تكبّر نمى‏ورزند و درمانده نمى‏شوند. شبانه روز، بى‏آنكه سستى ورزند، نيايش مى‏كنند» (انبیاء/19 و 20)).
  100. وقتی فرشتگان از رفتار انسان‌ها تعجب می‌کنند
  101. فرشتگان خدا بر سه قِسم هستند
  102. تسبیح و فرمان‌برداری خداوند؛ رسالت‌ فرشتگان/ ۱۷۵ آیه قرآن در رابطه با ملائکه است
  103. فرشتگان خدا بر سه قِسم هستند
  104. احوالات فرشتگان در قرآن
  105. (...وَ الْمَلَئكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيهِْم مِّن كلُ‏ِّ بَابٍ* سَلَامٌ عَلَيْكمُ بِمَا صَبرَْتمُ‏ْ فَنِعْمَ عُقْبىَ الدَّارِ؛ « و فرشتگان از هر درى بر آنان درمى‏آيند.[و به آنان مى‏گويند:] درود بر شما به [پاداش‏] آنچه صبر كرديد. راستى چه نيكوست فرجام آن سراى!»؛ (رعد/23 و 24)).
  106. توصیف ملائکه در صحیفه سجادیه / فرشتگان قابلیت تکلیف‌پذیری ندارند
  107. چهار گونه توصیف فرشتگان در قرآن و احادیث/ «سیری در اسرار فرشتگان»؛ در آستانه انتشار
  108. رسالت تكوينی و تشريعی فرشتگان از منظر آيات قرآن
  109. فرشتگان خدا بر سه قِسم هستند
  110. فرشتگان خدا بر سه قِسم هستند
  111. نگاه کنید به ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ۱۳۶۳ش، ص۳۵۰-۳۵۱.
  112. خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۱۴، ۱۳۸۸.
  113. اوصاف و احوالات ملائکه در صحیفه سجادیه
  114. فرشتگان خدا بر سه قِسم هستند
  115. (وَ مَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُوم‏؛ «و هيچ يك از ما [فرشتگان‏] نيست مگر [اينكه‏] براى او [مقام و] مرتبه‏اى معيّن است‏» (صافات/146)).
  116. (نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِين‏؛ «روح الامين آن را بر دلت نازل كرد»؛ (شعرا/193)).
  117. (۹۱ بقره)
  118. (عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى‏؛ « آن را [فرشته‏ شديد القوى به او فرا آموخت‏» (نجم/5))]
  119. (ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى‏؛ «[سروش‏] نيرومندى كه [مسلّط] درايستاد» (نجم/6))
  120. (تکویر/ ۱۹- ۲۱).
  121. اعلام القرآن، ص ۲۷۷-۲۷۸.
  122. (مریم/۱۶-۲۱).
  123. اوصاف و احوالات ملائکه در صحیفه سجادیه
  124. (قُلْ يَتَوَفَّئكُم مَّلَكُ الْمَوْت؛ «. فرشته مرگى كه بر شما گمارده شده، جانتان را مى‏ستاند» (سجده/11)).
  125. (وَ اسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكاَنٍ قَرِيبٍ؛ «و روزى كه منادى از جايى نزديك ندا درمى‏دهد، به گوش باش.» (ق/41)).
  126. پیام قران از مکارم شیرازی؛ فرهنگ موضوعی قران کریم نوشته فانی وخرمشاهی
  127. اوصاف و احوالات ملائکه در صحیفه سجادیه
  128. چهار گونه توصیف فرشتگان در قرآن و احادیث/ «سیری در اسرار فرشتگان»؛ در آستانه انتشار
  129. قلب امام عصر(عج)؛ محل نزول فرشتگان در شب قدر