سوره ممتحنه

سوره ممتحنه؛ شصتمین سوره قرآن کریم، سوره‌‌ای مدنی و دارای 13 آیه.

معرفی سوره

سوره ممتحنه شصتمين سوره قرآن کريم بوده و نام هاي ديگر آن «الامتحان» و «المودّۀ» مي باشد. اين سوره شريفه در مدینه نازل شده و ۱۳ آيه دارد. در آیه دهم این سوره، به پیامبر(ص) دستور داده شده تا زن‌های مهاجر را امتحان کند تا علت و انگیزه ترک شوهرانشان و مهاجرتشان از مکه به مدینه معلوم شود و بر اساس آن درباره آنان تصمیم بگیرد.

شأن نزول سوره

در شأن نزول این سوره گفته‌اند پيامبر(ص) در سال هشتم هجری، تصميم به فتح مكه گرفتند؛ يكی از اصحاب پيامبر(ص) كه در جنگ بدر نيز حضور داشت، نامه‌ای سری به قريش نوشت و آن‌ها را از اين تصميم پيامبر(ص) آگاه كرد؛ اين فرد، نامه مذكور را به دست يك زن داد تا به قريش برساند و از اين طريق اسرار نظامی حضرت پيامبر(ص) را افشا كرده و در اختيار قريش گذاشتند. پيامبر گرامی اسلام(ص) بعد از اين‌كه از اين كار آگاه شد، و متعاقبا با عذرخواهی اين فرد مواجه شد، عذر اين فرد را پذيرفت. عمر بن خطاب به پيامبر(ص) عرض كرد: يا رسول الله(ص)! اجازه دهيد گردن او را بزنم. اما پيامبر(ص) چنين اجازه‌ای را ندادند. خداوند اين سوره را نازل كرد، تا پيامبر(ص) سياست خارجی خود را بر اساس آن تنظيم كند.

غرض و محتوای سوره

غرض از سوره ممتحنه اين است كه بفرمايد مسلمانان نبايد با كافران رابطه تنگاتنگ داشته باشند و آنان را از اين رابطه نهی می‌كند. در اين سوره سياست خارجی كشور اسلامی بيان شده است و هدف، اندازه‌گيری رابطه با كفار است. بر اساس اين سوره بايد با كافرانی كه عليه ما شعار می دهند و منافع ما را به خطر می‌اندازند قطع رابطه كنيم، اما كفاری كه عليه منافع ما قيام نكنند دوستی متعارف بلامانع است.

فضیلت سوره

در فضيلت اين سوره از رسول گرامي اسلام صلي الله عليه وآله وسلم روايت شده است: هر کس سوره ممتحنه را قرائت نمايد تمام مؤمنان از زن و مرد، از او شفاعت مي کنند

امام سجاد عليه السلام نيز در اين باره فرمودند: کسي که اين سوره را در نمازهاي واجب و مستحب خود قرائت کند خداوند قلب او را براي ايمان اماده مي کند و چشمان اورا نوراني کرده و هيچ گاه به فقر و نيازمندي مبتلا نمي کند و قاري اين سوره و فرزندان او به بيماري جنون مبتلا نمي شوند.

از رسول اکرم صلي الله عليه وآله نقل شده: هر کس اين سوره را قرائت نمايد فرشتگان بر او درود فرستاده و براي او طلب بخشش مي کنند و اگردر همان روز قرائت سوره ممتحنه، از دنيا برود شهيد از دنيا رفته است و مؤمنان در روز قيامت شفيع او خواهند بود.

زنان مسلمان؛ مستقل در موضع‌گیری‌های سیاسی و اعتقادی

در آیه 12 این سوره آمده: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَنْ لَا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا وَلَا يَسْرِقْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ اى پيامبر چون زنان باايمان نزد تو آيند كه [با اين شرط] با تو بيعت كنند كه چيزى را با خدا شريک نسازند و دزدى نكنند و زنا نكنند و فرزندان خود را نكشند و بچه‌هاى حرامزاده پيش دست و پاى خود را با بهتان [و حيله] به شوهر نبندند و در [كار] نيک از تو نافرمانى نكنند با آنان بيعت كن و از خدا براى آنان آمرزش بخواه زيرا خداوند آمرزنده مهربان است» (ممتحنه/12).

در روز فتح مکه پیامبر گرامی اسلام بر روی کوه صفا با مردها بیعت کردند. زنان هم خواستند که با پیامبر بیعت کنند که پیامبر پذیرفتند؛ در آیه ۱۲ سوره ممتحنه به این موضوع اشاره شده است. در روز غدیر هم پیامبر اسلام به صورت مستقل از بانوان برای امیرالمؤمنین(ع) بیعت گرفتند.

بیعت مستقل بانوان بیانگر این نکته است که زن‌ها در فرهنگ ما به رغم عدم رضایت شوهرشان می‌توانند با ولی خدا بیعت کنند. بیعت مستقل بانوان بیانگر این نکته است که بانوان در بیعت کردن با ولی خدا مستقل هستند، حتی اگر همسر آنها به این بیعت رضایت نداشته باشد آنها می‌توانند با ولی خدا بیعت کنند. بیعت مستقل بانوان نشان می‌دهد که زن در مسائل اجتماعی و سیاسی مستقل است و تابع همسر خود نیست.

سیاست خارجی اسلام و رابطه با کفار

آیه ۷ سوره ممتحنه می‌فرماید: «لَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیَارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ؛ خداوند شما را از دوستى با مشرکان مکّه بازداشته است ولى او شما را از کسانى که در امر دین با شما به کارزار برنخاسته و شما را از دیارتان بیرون نکرده‌اند باز نمى‌دارد که با آنها نیکى کنید و با آنان به عدل و داد رفتار نمایید، چرا که خداوند دادگران را دوست مى‌دارد». مضمون آیه ۷ و ۸ سوره ممتحنه در مقدمه قانون اساسی وجود دارد و به استناد همین آیه اصولی نیز در قانون اساسی تدوین شده است.

منابع

ایکنا

ویکی شیعه