سوره قدر

سوره قدر؛ نود و هفتمین سوره قرآن در جزء سی‌ام، سوره‌ای مکی و دارای 5 آیه.

معرفی سوره

سوره قدر، نود و هفتمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۳۰ جای دارد. نام سوره قدر از آیات ابتدایی آن گرفته شده که به نزول قرآن در شب قدر و اهمیت آن شب اشاره دارد. سوره قدر از سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، بیست و پنچمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است.

مرجع ضمیر در «أنزلناه»

مشهور مفسرین یا تقریباً همه مفسرین قائل‌اند که ضمیر در انزلناه به قرآن برمی‌گردد و منظور کل قرآن است. همه قرآن در شب قدر بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است.

بر این نظر، چنین اشکال شده که اگر قرآن یکباره بر پیامبر نازل شده باشد، پس چرا پیامبر در مواردی در پاسخ به سؤال برخی افراد صبر می‌کردند تا آیه‌ای نازل شود؟

این اشکال را اینگونه جواب داده‌اند که انزال قرآن در طول 23 سال و مرحله لفظ بوده است؛ اما «تنزیل» قرآن، مرحله  نشر قرآن بوده و قرآن در شب قدر به‌شکل علم اجمالی (نه علم تفصیلی) بر پیغمبر اکرم (ص) نازل شده است.

سه ‌معنای قدر

«قدر» در این آیه می‌تواند به سه معنا باشد. یک معنای قدر «عظمت» است. قرآن کریم فرموده که ما قرآن را در شب باعظمتی که از هزار ماه بیشتر است نازل کردیم. این مسئله آن قدر مهم است که به پیامبر(ص) فرموده: تو چه می‌دانی عظمت شب قدر چیست؟ معنای دوم قدر به معنای سنجش عمل و اعمال، توفیقات انسان، اجل فرد و تکامل مادی و معنوی فرد است که باید به امضای امام زمان(ع) می‌رسد. و معنای سوم قدر، تنگی است؛ یعنی آن قدر ملائکه روی زمین می‌آید و رفت و آمد دارند که جا در زمین تنگ می‌شود؛ ملائکه سلامتی، برکات و رحمت الهی را می‌آورند و با اینکه مجرد هستند، ولی آن قدر فراوان هستند که گویا زمین را اشغال کرده‌اند.

معنای باطنی قدر

در برخی روایات از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده است که فرمودند: «انَّ فاطِمَةَ هِيَ‏ لَيْلَةُ الْقَدْرِ ...» (بحار الأنوار، ج ۴۲، ص ۱۰۵ و ج ۴۳، ص ۱۱۳). شب قدر از وجوه متعدد مانند عظمت و مخفی بودن با حضرت فاطمه(س) شباهت دارد.

محل نزول ملائکه در شب قدر

آیه دیگری هم در زمینه شب قدر وجود دارد که به آن کمتر توجه می‌شود و آن آیه دوم سوره نحل است: «يُنَزِّلُ الْمَلَائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنْذِرُوا أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاتَّقُونِ». این آیه بسیار شبیه آیه‌ای است که در سوره قدر آمده است. آیه می‌فرماید: خداوند ملائکه را بر آن کسی از بندگانش که می‌خواهد، نازل می‌کند. این آیه دارای این نکته اضافه است که ملاکه در معیت روح به این جهان نازل می‌شوند و مرکز نزولشان انسان است؛ یکی از بندگان خداوند.

اما منظور از این انسان، چه کسی است؟ بر روی کره زمین، تنها یک شخص بالاتر از ملائکه و روح وجود دارد که همه باید به محضر او بیایند. آن شخص امام یا انسان کامل است. در حقیقت، از سوره قدر، می‌توان توجه به امام زمان(عج) را فهمید و این سوره، وجود مبارک امام زمان (عج) را اثبات می‌کند. در واقع آن بیت المعموری که ملائکه و روح در آنجا تنزل پیدا می‌کنند، آن قلب انسان کامل است. آن انسان کامل، در زمان پیغمبر، نبی اعظم (ص) است و در زمان ما، امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است و هر دو نور واحد هستند.

منظور از «روح»

مفسرین احتمال‌ داده‌اند منظور از روح، جبرئیل است یا بزرگ ملائکه. اما در روایتی در تفسیر برهان، از سعد بن عبد اللّه روایت از امام صادق (ع) روایت شده که حضرت فرمودند: وقتى شب قدر مى‌شود امام مستوجب روح بیشترى مى‌شود؛ عرضه داشتم فدایت شوم مگر روح همان جبرئیل نیست؟ فرمود: روح از جبرئیل بزرگتر است و جبرئیل از سنخ ملائکه است و روح از آن سنخ نیست. مگر نمى‌بینى خداى تعالى فرموده: (تنزل الملئکه و الروح) پس معلوم مى‌شود روح غیر از ملائکه است.

عرفا عقیده دارند مقصود از روح در سوره قدر، صادر اول یعنی «حقیقت محمدیه(ص)» است که بالاتر از مقام جبرئیل است و جبرئیل اگر بخواهد به این حقیقت باید اذن بگیرد.

منابع

ایکنا

ویکی شیعه