آیه جزیه

آیه جِزیه؛ آیه ۲۹ سوره توبه که به مسلمانان دستور می‌دهد تا زمانی که اهل‌کتاب مسلمان نشده‌اند یا جِزیه پرداخت نکرده‌اند، با آنان بجنگند، آیه جزیه نامیده اند. این آیه با عناوین دیگری مانند: آیه سیف (شمشیر) یا قِتال (جنگ) نیز عنوان شده است.

مفهوم جزیه

جزیه از ماده جزا به معناى مالى است كه از كافران موجود در پناه حكومت اسلامى در برابر حفظ مال و جانشان گرفته ‌مى‌شود. جزیه در صدر اسلام، برای ادیان غیر اسلامی که در کشورهای اسلامی زندگی می‌کردند یک نوع مالیات به حساب می‌آمد که در مقابل حفظ جان و مال خود توسط حکومت پرداخت می‌کردند. در سال دهم هجرت، پيامبر برای امنيت و آرامش نصارای نجران به آنان نامه نوشتند كه يا مسلمان شويد يا به مسلمانان جزيه (ماليات) دهيد و يا آماده جنگ باشيد كه آنان به مباهله با پيامبر راضی شدند، براین اساس، اهل كتاب می‌توانند با پرداخت جزيه و ماليات تحت آسايش و آرامش و امنيت اسلام بوده و از خطرات در امان باشند كه بر اين اساس، نصارای نجران از پرداخت ماليات امتناع كرده و تصميم به انجام مباهله گرفتند. کودکان، زنان، پیرمردان و نابینایان از پرداخت جزیه معاف‌اند. مقدار جزیه بستگی به صلاح‌دید حاکم اسلامی و رعایت حال پرداخت‌کنندگان دارد. دولت می‌تواند اهل ذمه را از دید درآمد و ثروت طبقه‌بندی کند و بر اساس توان پرداخت آنان سالانه مبلغی را مقرر کند. کم و زیادکردن این مقدار نیز بستگی به دیدگاه دولت اسلامی دارد. در صدر اسلام مقدار جزیه از یک تا سه دینار در سال متغیر بود.

جزیه عاملی برای حمایت از اقلیت‌ها

اسلام از میان همه عواملی که می‌تواند انسان‌ها را از هم متمایز کند، تنها به یک امر اختیاری اکتفا کرده و سایر عوامل را کنار گذاشته و در واقع این بالاترین حمایتی است که از افراد به عمل می‌آورد.

حمایت‌ از اقلیت‌ها ازجمله مهماتی است که اسلام بدان توجه کرده است. اقلیت‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند. برخی از آنها با عقد قرارداد خاصی تحت حمایت دولت اسلامی قرار می‌گیرند و برخی دیگر کسانی هستند که مستقل از حاکمیت اسلامی عمل می‌کنند. دسته‌ای که خود را تحت حمایت حاکمیت اسلامی قرار می‌دهند، از حمایت‌های مختلفی اعم از مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار می‌شوند و یکی از مهمترین حقوقی که برای آنها در نظر گرفته شده، حمایت حاکمیت جامعه اسلامی از آنهاست؛ از طرف دیگر در احوال شخصیه، آزادی بیان و اندیشه، آزادی نشر کتاب و تحقیقات علمی و نیز بهره‌مندی از مکان‌های عبادی و در انجام مناسک عبادی خود از آزادی برخوردارند. اسلام با شناسایی گروهی خاص به عنوان اقلیت، آنها را از حمایت‌های خاص و ویژه برخوردار ساخته و این نوع ادبیات، همگام و همراه با ادبیات نظام بین‌المللی حقوق بشر است. در دنیای حقوق بشر، وقتی کسی در اقلیت قرار می‌گیرد، به دلیل اینکه آستانه آسیب‌پذیری‌اش افزایش می‌یابد، آستانه حمایت از او نیز افزایش پیدا می‌کند. نقل شده است که امیرالمؤمنین(ع) در کوفه حرکت می‌کرد. پیرمردی را در حال تکدی‌گری دید. از اصحاب و همراهان سؤال کرد که چرا این پیرمرد تکدی‌گری می‌کند. جواب شنید که یهودی است. امیرالمؤمنین(ع) با تندی به آنها فرمودند زمانی که جوان بود و کار می‌کرد، یهودی نبود و اکنون که پیر شده و توان کار کردن ندارد، یهودی شده است! بروید و او را از بیت‌المال تأمین کنید؛ یعنی حق بهره‌مندی از بیت‌المال جامعه اسلامی را به اقلیت می‌دهد، و یا در حمله سربازان معاویه به شهر انبار که منجر به ربودن خلخال از پای یک زن یهودی شد، امیرالمؤمنین(ع) فرمودند که اگر انسان از غصّه یک‌چنین چیزی بمیرد و جان بدهد، او را ملامت نباید کرد که نشان می‌دهد هر اندازه اقلیت‌های مورد تأیید اسلام آستانه آسیب‌پذیری بیشتری داشته باشند، از آستانه حمایت بیشتری نیز برخوردارند.

دسته دوم گروهی هستند که با حاکمیت جامعه اسلامی قرارداد جزیه و ذمه منعقد نکرده‌اند و طبیعتا از برخی حمایت‌ها محروم می‌مانند، چراکه وجوب عدم پرداخت جزیه موجب عدم حمایت ازآن دسته ویژه میگردد. چراکه برای مثال حاکمیت جامعه اسلامی و نیروهای انتظامی و قوای مسلح آن وظیفه حمایت از آنها را به عهده ندارند، البته اگر درخواست کمک کنند، ممانعتی در این زمینه نیست، بلکه سخن از عدم وظیفه قوای مسلح و حاکمیت جامعه اسلامی در حمایت از اقلیت‌هایی است که حاضر به انعقاد قرارداد جزیه نشده‌اند؛ در عین حال و فارغ از این مورد خاص، سایر حقوقی که برای اقلیت‌های تحت حمایت وجود دارد، در مورد این دسته نیز صدق می‌کند، مثل آزادی در انجام مراسم عبادی، ازدواج، خرید و فروش و ...

جزیه از صدر اسلام تا به امروز

جزیه در صدر اسلام، ادای امر مالی در برابر حمایت حکومت اسلامی از اهل  کتاب بود، چون آن‌ها مانند مسلمین موظف به پرداخت خمس و زکات و واجبات مالی و حضور در جهاد و جنگ و ... نبودند بنابراین خیلی منطقی و طبیعی است که جزیه یا مالیاتی بدهند بنابراین تنبیه محسوب نمی‌شود، اهل کتاب از امنیت حکومت اسلامی بهره می‌بردند و در عوض زکات و خمس نمی‌دادند و در جنگ هم حضور نداشتند و باید به نحو دیگری سهم خودشان را در تامین امنیت می‌پرداختند. در دوره معاصر نیز با توجه به تحولاتی که در نوع حکمرانی در دنیا ایجاد شده به نظر می‌رسد باید به گونه دیگری با اهل کتاب مواجه شویم؛ شهروندان نظام اسلامی موظف به پرداخت مالیات و رفتن به سربازی و پرداخت عوارض شهرداری و ... هستند بنابراین می‌توان چنین مشارکت‌های شهروندی را در این مسئله لحاظ کرد.

تعامل اهل کتاب با مسلمانان

مسیحیان ساکن در سرزمین‌های اسلامی، از همان ابتدای تاریخ اسلام، از حقوق اهل ذمه استفاده کرده و در انجام آیین و مراسم‌ خود آزاد بودند و فقط جزیه پرداخت می‌کردند و از قبل جزیه دادن، امنیت نیز برای آن‌ها فراهم می‌‌شد، به همین جهت در زمان خلفای ‌اموی و عباسی و بعد از آن در مصر تحت حکومت فاطمیان، مسیحیان اهل کتاب در فعالیت‌هایی تخصصی مثل نجوم، پزشکی، امور اداری و... با مسلمین همکاری داشته و تاکنون نیز در کنار مسلمانان زندگی می‌‌کنند. لذا پرداخت جزیه گاه میتوانست افزون بر حفظ جان و مال اهل کتاب منجر به تعامل باآنان در امور مختلف گردد.

منابع

خبرگزاری ایکنا

ویکی پدیا