وجدان کاری

وجدان کاری؛ احساس ونیرویی عمیق در درون انسان برای اتقان و سازنده بودن کنش های انسان. «وجدان کاری» اصطلاحی فراگیر در فرهنگ اداری است. کارهایی که به ما واگذار می شود، امانت‌هایی است که به انجام دادن شایسته آنها می بایست متعهد باشیم. داشتن وجدان کاری در فعالیت‌های اجتماعی سبب پیشرفت کارها می‌گردد. کسانی که همواره نسبت به وظایفشان کم‌کاری می‌کنند، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به خود و اجتماعشان وارد می‌سازند زیرا چرخه کار جمعی را از حرکت بازمی‌دارند و اعتماد عمومی را از میان می‌برند.

معنای لغوی و اصطلاحی

معنای لغوی

«وجدان» در لغت به معنای «یافتن حق، شعور باطن، قوه ای در باطن که انسان را از نیک و بد اعمال آگاهی می دهد» آمده است. وجدان کاری (به انگلیسی: Work Ethic) ترکیب دو واژه «وجدان» و «کاری» است که در اصطلاح مدیریت می‌توان آن را «احساس تعهد داخلی به منظور رعایت الزاماتی که در ارتباط با کار مورد توافق قرار گرفته‌است» تعریف‌نمود. به بیان دیگر، منظور از وجدان کاری، رضایت قلبی، تعهد و التزام عملی نسبت به وظایفی است که قرار است انسان آن‌ها را به انجام برساند؛ به گونه‌ای که اگر بازرس و ناظری نیز بر فعالیت او نظاره‌گر نباشد، باز هم در انجام وظیفه ی خود کوتاهی نکند.

معنای اصطلاحی

وجدان کاری، احساس و تعهد درونی به رعایت الزامات کار را شامل می‌شود. بسیار اهمیت دارد که انسان در قبال مسئولیت‌هایش تعهد درونی داشته باشد. وجود تعهد درونی باعث می‌شود ویژگی‌هایی مانند نظم کاری، بازدهی مطلوب کار و رعایت ساعات کاری و بهره‌برداری درست از آن در یک کارگزار نمایان شود.

ضرورت و اهمیت

وجدان کاری در فرهنگ اسلامی هر گونه عمل هدفمند که پروردگار آن را بپسندد، عبادت است. بنابراین شایسته است که مسلمان در تمامی فعالیت های فردی و اجتماعی خویش، دقت و تلاش فراوانی به کار گیرد و با احساس مسیولیت، وظایف خود را به بهترین شکل انجام دهد. از جلوه‌های وجدان، داشتن وجدان کاری است؛ یعنی گوهر انسانيت آدمى ايجاب می‌كند كه هر فعالیت و وظایفی را كه انسان به عهده می‌گيرد به نيكوترين وجه ممكن به پايان رساند و از هرگونه سهل‌انگارى و مسامحه كارى بپرهيزد. به دیگر سخن، منظور از وجدان كارى در كوتاه‌ترين و زيباترين كلام، خوب، دقيق و كامل انجام‌دادن كار است. وجدان كارى در هر مسئوليتى آن‌قدر مهم و ضرورى است كه رسول ‌اكرم صلی الله علیه و آله حتى براى چيدن لحد نيز آن‌را لازم می‌داند: ابراهيم - فرزند خردسال رسول اکرم صلی الله علیه و آله - درگذشت، وقتى او را در قبر نهادند و لحد را چيدند، رسول خدا صلی الله علیه و آله روزنه‌اى در لحد مشاهده كرد و با دست خود آن‌را پوشاند، سپس فرمود: «هرگاه يكى از شما كارى انجام می‌دهد، آن‌را محكم و دقيق انجام دهد»

بهره مندی از وجدان کاری، نشان دهنده عنایت الهی به بنده درستکار است، چنانکه حضرت علی علیه السلام می فرماید: (هرکس توفیق الهی مددکارش باشد، کار را به خوبی و درستی انجام می دهد). امام علی علیه السلام مردم را نسبت به کوتاهی در کار هشدار می دهد و می فرماید: (هرکه در کار کوتاهی ورزد، بر ضعف و سستی او [در کارها] افزوده شود). از دست دادن فرصت ها و کم کاری در امور، نتیجه ای جز پشیمانی و عذاب وجدان ندارد؛ افتی که حضرت علی علیه السلام توجه ادمی را به ان جلب می کند و می فرماید: (هر کس [به قصد] در کار خود کوتاهی کند، به اندوه و ناراحتی گرفتار می شود). بنابراین، شایسته است که مسلمان در تمامی فعالیت های فردی و اجتماعی خویش، دقت و تلاش فراوانی به کار گیرد و با احساس مسئولیت، وظایف خود را به بهترین شکل انجام دهد. وجدان کاری و تکریم ارباب رجوع اساس سلامت اداری است، گفت: به عبارت دیگر وجدان کاری درنظر گرفتن خدا در تمام امور معنا می‏‎شود، یعنی فرقی نکند که ارباب رجوع از طرف یک سازمان باشد یا فردی ناشناس؛ متصدی کار را از صمیم قلب انجام داده و نیازی به احتساب ساعت کار و مدیر بالای سر یا فردی که او را کنترل کند، نداشته باشد.

عوامل موثر بر وجدان کاری

امروزه وجدان کاری در جامعه ضعیف شده است،برای افزایش وجدان کاری نیاز است که کارهای فرهنگی صورت گیرد و جدیت در کار، تلاش و کوشش و دوری از تنبلی نیازمند فرهنگ‌سازی است. عوامل اثرگذار بر وجدان کاری عبارت‌اند از: به‌کارگیری کارکنان بر اساس علاقه و توانایی و تلاش برای ارضای نیازهای آنان تقسیم کار مطلوب کارکنان و احتساب سختی، حساسیت و پیچیدگی کار در تنظیم حقوق و مزایا و ارزیابی عملکرد کارکنان برای ایجاد امکان پیشرفت تشویق و تنبیه کارکنان و ارائه فرصت و امکان لازم برای ترفیع بر اساس معیارهای قبل از اندازه‌گیری شرکت دادن کارکنان در تصمیم‌گیری‌های سازمانی و تفویض اختیار و عدم تمرکز تا حد امکان انتساب مدیران شایسته بر اساس تخصص و تجربه اجرای برنامه‌های آموزشی بر اساس نیازهای شغلی به منظور تعالی کارکنان برای ایجاد خرسندی از شغل برای موفقیت در زمینه وجدان کاری باید علاوه بر توجه به بحث آموزش دقت داشته باشیم این آموزش‌ها منجر به معرفت شود. نظارت و بازرسی دقیق فعالیت‌های افراد، از عوامل کارساز در تقویت وجدان کاری کارگران، کارمندان جامعه و نیز کارگزاران دولت اسلامی است. حضرت علی علیه السلام در اثر نظارت بر افزایش وجدان کاری به مالک اشتر می‌فرماید: «در کارهای کارگزاران، کاوش و به امور آنان رسیدگی کن و بازرس‌های درست‌کار و وفادار بر آنان بگمار؛ زیرا بازرسی مخفی تو از کارهای آنها، موجب می‌شود که ایشان امانت‌داری را پیشه خود سازند و با مردم به رفق و نرمی رفتار کنند»

وجدان کاری در آیات و روایات

عقل و دين حكم می‌كنند كه هركس كارى را كه به عهده گرفته، محكم و نيكو انجام دهد و ميان خود و ديگران تفاوتى قائل نشود و اين سخن زيباى امام على علیه السلام را به گوش گيرد كه فرمود: «پسرم! به همه مردم نيكى و احسان كن، همان‌گونه كه دوست دارى در حق تو نيكى و احسان كنند؛ آنچه براى خود می‌پسندى، براى ديگران هم بپسند و آنچه را براى خود خوش نمی‌دارى براى ديگران هم مپسند» سخن امام زيباترين نمودِ وجدان كارى را ترسيم می‌كند، به‌گونه‌اى كه اگر همه بدان عمل كنند جامعه به سمت جهت مطلوب در رشد و توسعه حرکت خواهد کرد و برعكس، اگر وجدان كارى نباشد و افراد به سرهم‌بندى و كم‌كارى خو بگيرند، جامعه از پيشرفت باز می‌ماند و بسيارى از كارها مختل می‌شود و زيانش نصيب همه خواهد شد.

امام علی علیه السلام وجدان کاری را زینت انسان می‌داند و می‌فرماید: «زینت و زیبایی انسان به‌راستی و درستی است، نه به لباس نیکو» آنجا که حضرت علی علیه السلام به خیاطی که کم‌کاری می‌کرد، فرمود: «ای خیاط، مادرت به عزایت بنشیند! نخ‌ها را سفت و محکم کن، درزها را کوچک بگیر، کوک‌ها را نزدیک به هم بزن، زیرا من از پیامبر خدا شنیدم که فرمود: خداوند در روز واپسین، خیاط خیانت پیشه را در حالی محشور می‌کند که لباسی که خود آن را دوخته و در آن خیانت روا داشته، بر تن کرده است. اضافه‌های پارچه را برندارید؛ زیرا حق صاحب لباس است و دست‌ها به آن آلوده می‌گردد که باعث مجازات الهی خواهد شد» امام سجاد علیه السلام در مورد وجدان کاری در تعلیم و تربیت می‌فرماید: «اگر مردم را به‌خوبی و درستی آموزش دهی و با آنان به خشونت رفتار نکنی و آنها را به ستوه نیاوری، خداوند از فضل و بخشش خود تو را برکت می‌دهد»

منابع

ویکی فقه

دانشنامه پژوهه

امامت پدیا

ویکی پدیا

دانشنامه آزاد فارسی

دانشنامه حوزه