کرامت

کرامت؛ ارزشمندی و حرمت داشتن بشر. بر اساس آیات قرآن، کرامت انسان به دو نوع ذاتی و اکتسابی تقسیم می-شود. ارجمندی و کرامت ذاتی آن است که خداوند به همه بشر اعطا نمود. کرامت اکتسابی چنین است که، برخی از بندگان با تلاش خویش، در سایه ایمان و عمل صالح و تقوا و دوری از هوای نفس، آن را به دست می‌آورند.

تعریف لغوی و اصطلاحی

کرامت از کَرَم،به‌معنای بزرگواری، بخشندگی و سخاوت است. کرم انسان به‌معنای خوی و کردار ستوده است که بالفعل از او ظاهر گردد و جز بر محاسن و نیکی‌های بزرگ اطلاق نمی‌شود.بنابراین، کرامت به معنی عزت، منزلت والا، ارزش و حرمت داشتن همه انسان‌ها است.

کرامت در قرآن

برخی از آیات،درباره کرامت انسان و برتری‌اش بر سایر موجوداتاست. قرآن، باکرامت‌ترین افراد را باتقواترین آنان می‌داندو به شماری از رفتارها برای تقویت روحیه کرامت مانند تشویق به بیهوده‌گریزی و ترغیب به گذشت اشاره کرده است.انسان‌ها همگی از حقوق ابتدایی برای سکونت در زمین و بقای خویش برخوردار هستند و همگی باید از کرامات دنیوی همچون آزادی و حق زیستن بهره‌مند شوند. برداشت این معنا از کرامت در آیه ۷۰ سوره اسراء قابل مشاهده است: وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا.(به راستی فرزندان آدم را گرامی داشتیم، و آنان را در خشکی و دریا سوار کردیم، و به آنان از نعمت‌های پاکیزه روزی بخشیدیم، و آنان را بر بسیاری از آفریده‌های خود برتری کامل دادیم).

انواع کرامت

کرامت به دو نوع ذاتی و اکتسابی تقسیم می‌شود؛ گروهی از عالمان مسلمان معتقد به کرامت ذاتی انسان‌ها هستند و گروه دیگر کرامت را امری اکتسابی می‌دانند که متاثر از عواملی مانند تقوا و ایمان است. قائلان به کرامت ذاتی، مطلق بودنِ کرامت در آیه۷۰ سوره اسراء را دلیل بر ادّعای خود می‌دانند. خداوند در این آیه می‌فرماید: «ما بنی‌آدم را کرامت بخشیدیم». در آیه مذکور بنی‌آدم یک عنوان عام و برای همه انسان‌ها است. شاید بتوان گفت که انسان هم از حیث خلقت و هم از حیث داشتن روح خدایی مورد کرامت الهی قرار گرفته است. او می‌تواند کرامت ذاتی خود را با ایمان و تقوا ارتقا بخشد. در سوره حجرات آیه 13 ذکر شده: «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ»؛ مبتنی بر این آیه می‌توان دریافت تقوا موجب می‌شود که بر کرامت ذاتی انسانی اضافه شود. از آنجایی که کرامت اکتسابی ارادی و اختیاری است در نتیجه با به فعلیت در آمدن در پرتو ایمان، عمل صالح، پرهیزگاری و تقوا امکان ارتقای آن نیز وجود دارد.

رابطه کرامت با تقوا

از نظر امام خمینی(ره) معیار کرامت اکتسابی انسان تقوای الهی است؛ هر کس تقوایش بیشتر باشد، کرامتش نزد خداوند بیشتر است و مرد یا زن، اختلاف لهجه و زبان و رنگ هیچ‌یک موجب کرامت نیست. پیامبر (ص) و امامان (ع) به سبب اینکه باتقواترین مردم بودند، با کرامت‌ترین آنان هستند.بنابراین، مدار کرامت انسان این است که پس از بالا بردن تقوای خود به فکرمحک زدن کرامت خود باشد و کرامتش را به چیزهای پست نفروشد بلکه با عمل نیک خود، از متقین گردد.

وظایف مسلمانان در حفظ کرامت انسانی

امام علی(ع) فرموده‌اند: مسلمان باید تمامی تلاش خود را در به خدمت گرفتن عوامل تقویت کننده کرامت الهی و انسانی به‌کار گیرد تا کرامتش را حفظ کند و با شناخت عوامل مخل و مخرب کرامت، از آن‌ها اجتناب نماید. ضمن آنکه اصول کرامت انسانی را درباره تمام بشر مراعات نماید.ایشان فرمود: خودت را از اینکه به پستی و حقارت بیندازی برحذر بدار. مبادا که با این پستی، کرامت خویش را پایمال کنی.لقمان به فرزندش می‌گوید که اگر کسی لباسش پاره بود، او را سرزنش نکن؛ زیرا خدای هر دوی شما یکی است و بنده خدایید. در تعبیر دیگری آمده که هیچ مسلمانی و هیچ آدمی را کوچک مشمار؛ چون مسلمانی که در نظر شما کوچک است گاهی نزد خدا خیلی بزرگ است. همچنین شاید همان آدم دوست خدا باشد؛ زیرا خدا دوستانش را در میان بندگانش مخفی می‌کند.

راه‌های نیل به کرامت

کرامت اکتسابی در سایه ایمان، تقوا، جهاد و ایثار به‌دست می‌آید.ازمنظر امام علی (ع)، شاخص‌هایی چون برابری، عزت ‌نفس، مهرورزی، حفظ حریم انسان‌ها برای نیل به کرامت انسانی برشمرده شده است.البته باید توجه نمود فضای تربیتی شخص مانند خانواده، مدرسه، اجتماع و عوامل وراثتی،منش و کرامتش را می‎سازند.هرچه فضای تربیتی انسان‌ها از دوران کودکی، سالم‌تر باشد، شخصیت آن‌ها بهتر رشد می‎یابد.اصیل‌ترینعامل برای رسیدن به کرامت نفس، شناخت ارزش انسان است.آدمی باید نگهبان کرامت وجودی خویش باشد و ارزش برتر و غیرمادی خودرا با خواسته‌های ناپایدار و ذلت‌بار، لکه‌دار نسازد.به تعبیر امام علی(ع)، برای جان‌های شما، قیمتی جز بهشت نیست.آگاه باشید و خود را جز به بهشت نفروشید.

موانع رسیدن به کرامت

امام علی(ع) می‌‌فرماید: تملق و چابلوسی، کرامت انسان را ضایع و زایل می‌کند.گفتارها و کردارهایی مانند غیبت، تهمت، بدبینی، تجسس، اشاعه فحشا، کرامت دیگران را پایمال می‌کند.به اعتقاد امام خمینی (ره)، تکبر، غرور، ارتکاب معاصی، پیروی از هواهای نفس و هر آنچه که انسان را از عبور از منزل حیوانیت به منزل انسانیت باز می‌دارد از موانع کرامت انسانیبه شمار می-آید.

منابع

ایکنا

ویکی شیعه

ویکی فقه