قرآن و علم

قرآن و علم؛ دو مقوله دارای رابطۀ تعاملی، دوسویه، تأییدگر و مقوّم یکدیگر. قرآن کریم در مواضع متعددی به‌طور صریح یا غیر مستقیم به علم اشاره کرده است؛ موضوع علم در این آیات شامل بحث از علم خداوند و پیامبران و گاه نیز تبیین اهمیت علم و عالمان است. دیدگاه‌های متفاوت و گاه متعارضی دربارۀ رابطۀ قرآن و علم مطرح شده است. گروهی با نگرش حداکثری قائل به مشتمل بودن قرآن بر تمامی علوم مورد نیاز بشر هستند؛ دسته‌ای دیگر راه تفریط پیش گرفته‌اند به طوری که به حداقل رابطه یا عدم رابطه میان قرآن و علم معتقدند؛ در این میان دستۀ سوم با دیدگاه معتدل‌تر بر این باورند که گرچه قرآن دربردارندۀ بسیاری از علوم است، اما شامل همۀ علوم موردنیاز بشر نیست زیرا هدف اصلی آن هدایت و تربیت آدمیان است. در واقع آنچه در رابطۀ میان قرآن و علم ضروری است محل توجه قرار گیرد موید بودن این دو مقوله نسبت به یکدیگر است.

واژۀ علم در قرآن کریم

در قرآن‌کریم واژه‌ی علم و مشتقات اسمی و فعلی آن حدود ۷۷۵ مرتبه در آیات به‌کار رفته است. از این رقم تعداد ۱۶۱ مرتبه صفت «علم» و «علیماً» در مورد ذات اقدس الهی آمده است.

بیان کلی حقایق علمی در قرآن

در قرآن بخشی از حقایق علمی در مورد عالم طبیعت به صورت کلی و مطلق، بی آنکه صراحت در یک قانون یا نظریه علمی داشته باشد، بیان شده است؛ یعنی در بخشی که خداوند در مورد عالم طبیعت و جهان هستی سخن می‌گوید، نباید در جستجوی تطبیق با برخی از نظریه‌های علمی بود، زیرا چه بسا این قوانین و نظریه‌ها پس از گذشت مدت زمانی، بطلان آنها اثبات شود، نتیجه آن خواهد بود آیه‌ای را که با تئوری علمی تطبیق داده‌ایم باطل شود، مگر آنکه قانون مسلّم علمی باشد، مانند کروی بودن زمین و حرکت آن که برخی آیات با این قوانین تطبیق می‌کند.

دیدگاه‌ها پیرامون اشتمال قرآن بر تمام علوم

بنابر اصل جامعیت قرآن، برخی این مجموعه عظیم الهی را حاوی کلیه علوم و مسائل مورد نیاز بشر پنداشته و در پی ایجاد رابطه مابین کلیه علوم نوین با قرآن برآمده‌اند. آیت الله معرفت این پندار را افراطی می‌داند و می‌گوید: «این ادعا که هر آنچه بشر به آن رسیده یا می‌رسد مانند دستاوردهای علمی، فنی، فرهنگی و... از قرآن بوده، و یا ریشه قرآنی دارد، ادعایی گزاف و بی اساس است. مقصود از کمال و جامعیت قرآن، جامعیت در شؤون دینی، اعم از اصول و فروع آن است؛ یعنی آنچه در رابطه با اصول، معارف و احکام و تشریعات، بطور کامل در دین مطرح گشته است؛ به عبارت دیگر هرآنچه که در زمینه سلامت و سعادت معنوی، روحی و اخلاقی انسان است، در برنامه‌ها و اهداف قرآن قرار دارد، اما روش‌های اجرایی، ساختاری و اجتماعی برای پیاده کردن این برنامه‌ها به عهده انسان‌هاست.

دیدگاه‌ها پیرامون رابطۀ قرآن و علم

سه نظر حداکثری، میانه و حداقلی در رابطۀ قرآن و علم وجود دارد؛ دیدگاه حداکثری دیدگاه کسانی مانند غزالی است. وی معتقد بود هزار علم در قرآن است. زرکشی این مطلب را بیان کرده و برخی از معاصرین نیز به آن اعتقاد دارند. دیدگاه حداقلی نگرش گروهی است که گفتند تنها مسائل آخرتی در قرآن وجود دارد و قرآن ربطی به علم و سیاست و ... ندارد. دیدگاه میانه نیز نظر گروهی است که معقتدند اگرچه در قرآن دو هزار آیه علمی وجود دارد اما هدف اصلی قرآن هدایت بوده و آیات علمی نیز در همین راستا نازل شده‌اند.

کیفیت رابطۀ میان قرآن و علم

رابطه بین علم و قرآن رابطۀ متقابل است یعنی همان‌طور که قرآن مؤید علم، ترویج‌گر و تولیدگر دانش است علم نیز مؤید قرآن است و دلیل آن اکتشافات علمی در قرون گذشته است و هر کجا که علم قطعی کشف شد آن علم قطعی مؤید صحت قرآن شد البته لازم به ذکر است که نیازی به دلایل علمی برای صحیح دانستن قرآن نیست زیرا تمام یک و نیم میلیارد مسلمان در دنیا با هر گرایشی متفق هستند که قرآن کلام خداست و تحریف نشده و مصون از تحریف است و از هیچ راهی ممکن نیست که به قرآن خدشه‌ای وارد شود لذا علم قطعی همیشه مؤید قرآن و قرآن نیز همیشه مؤید علم است. هرچند ممکن است تعارض ظاهری میان قرآن و علم وجود داشته باشد، در عین حال، تعارض حقیقی میان این دو وجود ندارد. به طور کلی «قرآن‌ مجید بسیاری از مسائل علمی را روشن کرده است، بویژه آن رشته دانش‌هایی‌ که‌ با‌ تربیت فکری و دینی بشر در تماس می‌باشد.»

منابع:

اسلام پدیا اسلام پدیا2

ویکی پرسش

ویکی فقه

پاورقی ها