آیه رضاع

آیه رضاع؛ به آیه دویست و سی و سه سوره مبارکه بقره آیه رضاع گفته می‌شود. بر اساس این آیه، حق شیردادن نوزاد در حال شیرخوارگى مخصوص مادر است لیکن دو سال براى كسى است كه بخواهد دوران شیرخوارگى را كامل كند؛ ولى مادران حق دارند این مدت را براساس شرایط خود كمتر كنند. لذا اندازه‌اش بستگی به نیاز طفل دارد.

تبیین مفهوم رضاع در قرآن

رضاع به معنای مکیدن شیر توسط کودک از مادر یا دایه است. در اصطلاح فقهی رضاع به شیردادن به کودک گفته شده است. رضاع میتواند موجب محرمیت گردد. محرمیت حاصل از رضاع را محرمیت رضاعی می‌گویند. در قرآن در آیه 233 بقره بیان شده است:

«وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لاَ تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَهَا لاَ تُضَآرَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلاَ مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِكَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالاً عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُواْ أَوْلاَدَكُمْ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّآ آتَيْتُم بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ» مادرانی که می خواهند شیر دادن را به فرزندان خود کامل سازند، دو سال تمام شیرشان بدهند خوراک و لباس آنان به وجهی نیکو بر عهده صاحب فرزند است و هیچ کس بیش از قدرتش مکلف نمی شود. نباید هیچ مادری به خاطر فرزندش زیانی ببیند و هیچ پدری به خاطر فرزندش و قیم نیز چنین بر عهده دارد و اگر پدر و مادر بخواهند با رضایت و مشاورت یکدیگر فرزندشان را از شیر بازگیرند مرتکب گناهی نشده اند و هرگاه بخواهید کسی دیگر را به شیر دادن فرزندتان برگمارید، اگر مزدی نیکو و در خورش بپردازید گناهی نیست از خدا بترسید و بدانید که او به کاری که می کنید بصیر و بیناست.

اين آيه در ادامه بحث‌های مربوط به طلاق و عده طلاق و... است. آيه مورد بحث مسئله رضاع (شير دادن) را با تعبيراتی كوتاه و فشرده و پر محتوا مطرح می‌كند. شير دادن به نوزاد امری طبيعی است و هميشه مادران اين امر را به طور غريزی انجام داده‌اند. در اين آيه نكته‌های ظريف و روانشناختی در رابطه با زن و مرد و فرزند آن‌ها وجود دارد كه قرآن به آن توجه خاص كرده است.

مدت رضاع فرزند

سوالی که در امر رضاع فرزند مطرح است این بوده که اگر بچه شش ماهه متولد شد، بیست و چهار ماه دو سال می‌شود، اما اگر اگر بچه نه ماهه متولد شد، باز هم باید بیست و چهار ماه شیر بدهد؟ ظاهر آیه این است که بعد از تولد، مدت شیرخوارگی دو سال است و تفاوتی ندارد چند ماهه متولد شود. ظهور آیه این را می‌گوید، لکن برخی بزرگان به استناد روایات گفتند اگر بچه نه ماهه متولد شد، مدت حمل بیست و یک ماه است، روایاتی بر این مطلب دارد. حدیث ۵ باب هفتاد وسائل الشیعه: «الرضاع واحد و عشرون شهراً فما نقص فهو جورٌ على الصبى». امام(ع) حولین را در اینجا به بیست و یک‌ماه تفسیر کردند. دلیلش این است که آیه نظر به اقل مدت حمل دارد که شش ماه است. پس امام، آیه را تفسیر کردند.

اگر پدر و مادر توافق کردند و بعد از پانزده ماه، بچه را به غذا خوردن عادت دادند، آیا این هم جور است؟ اگر کمتر شیر دادن جور باشد، باید توافق و تراضی هم جور باشد، در حالی که این جور نیست. اشکال دیگری اینجا مطرح شده است که این روایت شریفه ظاهر در حرمت تکلیفیه نیست، بلکه ارشاد به این است که رضاع کامل نشده است. به نظر می‌رسد آنچنان که اصل شیردهی استحباب است، در کمتر از بیست و یک ماه مکروه است، چون اگر جور حرام باشد، با توافق هم حرام است. آنچنان که اصلش مستحب است کمترش مکروه است، چون به سلامتی فرزند آسیب می‌زند. روایت دوم روایت عبدالوهاب بن صباح در جلد بیست و یک وسائل الشیعه، باب هفتاد، حدیث دوم است: «الفرض في الرضاع أحد وعشرون شهرا، فما نقص عن أحد وعشرين شهرا فقد نقص المرضع، فإن أراد أن يتم الرضاعة له فحولين كاملين». پس اگر بچه نه ماهه متولد شد، حولین او بیست و یک ماه است، لکن اگر مصلحت ولد به کمتر از بیست و یک ماه بود و والدین با هم توافق کردند، اشکالی ندارد کمتر از بیست و یک‌ماه شیر بدهند.

اهمیت شیردهی مادر به فرزند

قرآن کریم مدت شیردهی را دو سال می‌داند(لقمان ۱۴)؛ برخی پزشکان معتقد بودند که این مدت باید ۹ ماه باشد، ولی در سال ۱۹۹۳ میلادی بیان شد که اگر مدت شیرخوردن دو سال کامل باشد، بهتر است.

امروزه بر اساس نظر سازمان‌های مرتبط مانند «یونیسف» و سازمان جهانی بهداشت مدت توصیه شده برای شیر دادن دو سال تمام است و این موضوع در اعلامیه «اینوچنتی» در مورد تغذیه کودکان با شیر مادر مطرح شده و به امضای بسیاری از رؤسای کشورهای جهان رسیده است.

اشاره قرآن به شیر دادن به کودک توسط مادر و سفارش به رعایت حقوق مادر و کودک گویای توجه ویژه آن به بحث تغذیه به خصوص در دوران کودکی است و امروزه با پیشرفت دانش‌ها و کشف ویژگی‌های منحصر به فرد شیر مادر، سر این تاکید روشن شده است.

کشورهای صنعتی ابتدا با تولید شیر خشک تبلیغ می‌کردند که جایگزینی برای شیر مادر کشف کرده‌اند. اصطلاحاتی چون شیر ماترنیزه(شبیه شیر مادر) و همونیزه(شبیه شیر انسان) و شیر آداپته(شیر تطبیق داده شده با شیر مادر) بیانگر این واقعیت است، اما آنان در عصر ما به اشتباه خود پی برده‌اند و با انتشار صدها مقاله تحقیقی می‌کوشند اشتباه گذشته خود را جبران کنند؛ لذا تعیین مدت شیردهی توسط قرآن کریم نیز که امروزه علم به آن دست یافته است از اعجاز علمی قرآن به شمار می‌آید.

مطابق پیشرفت‌های انجام شده در علوم پزشکی مشخص گردیده است که شیر مادر برای شیرخوار، فواید زیادی از جمله افزایش فعالیت سیستم ایمنی، کاهش بروز عفونت‌های دستگاه تنفسی، دستگاه ادراری، عفونت گوش میانی، کاهش بروز سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار، افزایش ضریب هوشی، کاهش بروز دیابت نوع ۱ و ۲، کاهش بروز چاقی، کاهش بروز حساسیت و آلرژی، کاهش بروز بیماری گوارشی خطرناک انتروکولیت نکروزان در نوزادان نارس، کاهش بروز آلرژی، آسم، سلیاک و بیماری‌های قلبی و عروقی در بزرگسالی و... را به همراه دارد.

از سوی دیگر مطابق کشفیات جدید، شیردهی توسط مادر، فواید متعددی برای مادر نیز به همراه دارد که از جمله آنها می‌توان به تقویت ارتباط عاطفی مادر و کودک، قطع سریع‌تر خونریزی رحمی بعد از زایمان، کاهش میزان بروز سرطان‌های سینه، سرطان تخمدان و سرطان آندومتر در مادر، کاهش دز انسولین در مادران مبتلا به مرض قند، کاهش بروز بیماری‌های قلبی و عروقی در مادر و کاهش بروز سندرم متابولیک در مادر اشاره کرد.

با توجه به مطالب ذکر شده، به راحتی می‌توان دریافت که استفاده از شیر مادر، فواید متعددی برای شیرخوار و مادر دارد و دین مبین اسلام در قرن‌ها قبل و پیش از مشخص شدن نتایج کشفیات امروز، در قالب آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع) بر استفاده از شیر مادر تاکید ورزیده است، اما اعجاز اصلی که در آیان مذکور مستتر است، بسیار شگفت‌انگیزتر از مسئله‌ای است که به آن اشاره شد؛ در واقع اعجاز اصلی آیات ذیل، مربوط به تاکید آن‌ها بر شیردهی به مدت ۲ سال تمام می‌باشد.

این اشاره صریح قرآن کریم به عدد ۲ سال یکی از بزرگ‌ترین اعجاز قرآن در ۱۴ قرن پیش می‌باشد، زیرا تحقیقات انجام شده در چند دهه اخیر، ثابت کرده‌اند که بیشترین فواید شیردهی برای نوزاد، از شیردهی به مدت ۲ سال تمام حاصل می‌گردد. قرآن به عنوان مهم‌ترین رکن معارف اسلامی و کتاب سعادت دنیا و آخرت، طی چند آیه مسئله شیر مادر را مطرح فرموده است و تقریبا می‌توان دریافت که در هر یک از آیات کریمه به جنبه خاصی تاکید شده است؛ قرآن در حقیقت قانون اساسی اسلام است و مع‌الوصف اهمیت شیر مادر به پایه‌ای است که قرآن کریم، گاهی به جزئیات مسئله تغذیه با شیر مادر اشاره شده است.

منابع

خبرگزاری ایکنا

ویکی شیعه