تربیت جنسی

تربیت جنسی؛ رشد صحیح غریزه جنسی. دو نوع رویکرد غربی و اسلامی می‌توان در تربیت جنسی مشاهده کرد. در رویکرد غربی عمده توجه آموزش مسائل جنسی است و تمرکزی بر مقوله تربیت وجود ندارد. از مسائل اصلی در تربیت جنسی چگونگی پاسخ دهی به سؤالات جنسی کودکان است که با توجه به تفاوت رویکردها در تربیت جنسی، نحوه پاسخ دهی نیز تغییر می‌کند. از چالش‌های تربیت جنسی در ایران سند 2030 است که حامیان رویکرد اسلامی به مخالفت با آن برخاستند.

تعریف

تربیت جنسی را به صورت‌های گوناگون تعریف کرده‌اند. گروهی معتقدند تربیت جنسی، انتقال اطلاعات و مسایل جنسی است. از منظر این گروه تربیت جنسی برای کودکان به معنای مراقبت از بدن و احتیاط‌هایی است که باید انجام دهند تا کسی از آن‌ها سوءاستفاده نکند، در واقع واژه مناسب‌تر برای تربیت جنسی «مراقبت از بدن» است. برخی دیگر، تربیت جنسی را علاوه بر آموزش مسائل جنسی در چهارچوب فهم مخاطب، آن را فراهم آوردن زمینه رشد غریزه جنسی به گونه‌ای می‌دانند که در کنار استفاده مناسب از این غریزه، از انحراف‌ها و لغزش‌های جنسی نیز پیش گیری کند.

پیشینه

در اکثر فرهنگ‌ها به طور سنتی اطلاعاتی درباره مسائل جنسی به نوجوانان داده نمی‌شد وگفتگو در این‌باره نوعی خط قرمز محسوب می‌شد. یادگیری مسائل جنسی در این فرهنگ‌ها معمولاً تا ازدواج فرد به تعویق می‌افتاد. اما در قرن نوزدهم این رویکرد شروع به تغییر نمود و جنبش پیشرفت تحصیلی در آمریکای شمالی با معرفی «بهداشت اجتماعی» در برنامه‌های درسی، ظهور آموزش جنسی در مدارس را رقم زد. با وجود آغاز این برنامه در قرن نوزدهم اما اکثر اطلاعات جنسی از راه‌های غیر رسمی و از طریق دوستان و رسانه‌ها به افراد منتقل می‌شد که بسیاری از این اطلاعات دچار اشکال بود. نقض این اطلاعات و کنجکاوی افراد در سن بلوغ موجب افزایش بروز حاملگی‌های نوجوانی، به ویژه در کشورهای غربی پس از دهه ۱۹۶۰ گردید. آموزش جنسی در بسیاری از جوامع با مخالفت گروه‌های مذهبی روبرو شد که در ایران نیز قابل مشاهده است. از علل چنین مخالفت‌هایی در میان گروه‌های مذهبی می‌توان به ناشناخته بودن مفهوم تربیت جنسی و ترس از رواج بی عفتی اشاره کرد.

رویکردها در تربیت جنسی

همانطور که در تعریف مشخص شد در تربیت جنسی دو رویکرد وجود دارد. اولین رویکرد غربی و دومین رویکرد مبتنی بر آموزه‎های اسلامی-ایرانی و آداب و فرهنگ ماست.

رویکرد غربی و نقد آن

غربی‎ها معتقد هستند که مسائل جنسی باید از دوران کودکی آموزش داده شود تا کودکان روی این مسائل حساس شوند. این درحالی است که ممکن است کودک هنوز به بلوغ فکری و جنسی کامل نرسیده‎ باشد و موجبات آسیب را در او فراهم آورد. بیان بدون محدودیت این مطالب باعث شد است که غرب با بحران‌های جنسی زیادی روبرو شود. امروزه ۵۷ درصد فرزندانی که در کشوری مانند سوئد متولد می‌شوند نامشروع هستند و یا در امریکا هر ساله یک میلیون فرزند از دختران مجرد متولد می‌شود.

رویکرد اسلامی

در مقابل رویکرد غربی، آن‌چیزی که در آموزه‌های اسلامی درباره تربیت جنسی دیده می‌شود یک تقسیم نقش است. به طور خلاصه رویکرد اسلام در این مسئله را در سه محور می‌توان بیان کرد:

1. نظارت والدین و مربیان در محور اول: تعلیمات اسلامی با توجه به سن ویژه کودک به والدین و مربیان گوشزد می‌کند کودک نباید رها شود بلکه باید از او به طور ویژه مراقبت کنند.
2. پرکار کردن بچه‌ها در زمینه متناسب با نیازشان: باید برای کودک برنامه‌های متناسب با سنش را فراهم آورد تا کنجاوی‌های فردی‌اش در زمنیه‌های جنسی به حداقل برسند.
3. پالایش محیط حضور آنها و همسالان: نقش محیط و همسالان در حفظ سلامت جنسی بچه‌ها تنها مربوط به دوران کودکی نیست بلکه در دوره‌ نوجوانی به اوج خود می-رسد.

ویژگی‌های رویکرد اسلامی

ویژگی‌های خاصی در تربیت جنسی اسلام وجود دارد که می‌توان به این موارد اشاره کرد:

1. تربیت جنسی ربّانی است؛ یعنی این جنبه از تربیت اسلامی نیز آبشخور الهی دارد و مربی و متربی در پرداختن به آن، مکلف و مأجورند.
2. تربیت جنسی در اسلام، انسانی است چراکه در این نظام تربیتی همواره بر کرامت، حرمت و قداست انسان تأکید می‌شود. بنابراین افراد اجازه ندارند از سر شهوت، کرامت خود را زیر پا گذارند و انسانیت خویش را با خواست‌ها و تمایلات فرومایه آلوده کنند.
3. تربیت جنسی از نگاه اسلام استمرار دارد و تا پایان عمر به درازا می‌کشد؛ آنچه را خانواده و مدرسه می‌سازند، رسانه‌های گروهی باید تقویت کنند و در سایر مراکز آموزشی استمرار یابد. استمرار در تربیت جنسی، شرط پیروزی است و بدون آن تربیت کامل محقق نمی‌شود.
4. اسلام در تربیت جنسی، به حقایق و گرایش‌های سرشتی انسان به امور جنسی توجه می‌کند و نسبت به این میل انسانی رویکرد منفی ندارد و با پندارهای واهی، این حقیقت ذاتی آدمی را سرپوش نمی‌نهد و دگرگون جلوه نمی دهد و خواستار سرکوب آن نیست.
5. هدف نهایی از تربیت جنسی در اسلام، نزدیکی به خدا و رسیدن به کمال مطلق و خشنودی اوست. به همین دلیل، ‌باید تربیت جنسی در همین راستا دارای مبانی، اصول و روش‌ها و عملکردهایی باشد که خداوند متعال از یک انسان انتظار دارد.

چگونگی پاسخ به سوالات جنسی کودک

تفاوت در رویکردهای گفته شده، شیوه پاسخ‌دهی ما به سوالات جنسی کودکان که از مهمترین مسائل تربیت جنسی است را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سؤالات کودک در زمینه مسائل جنسی را به دو بخش می‌توان تقسیم کرد. یک سری سؤالات کودک ممکن است بر اثر کنجکاوی و درباره اندام خودش باشد. اما گونه دیگری از سؤالات ممکن است در زمینه مسائل خاص جنسی باشد که اغلب پرسش‌های کودک از این گروه نیستند و اگر هم والدینی با این‌گونه سؤالات فرزند خود مواجه شوند باید بدانند که فرزندشان در شرایط ناسالمی قرار گرفته است.

پاسخ دهی در رویکرد دینی

در رویکرد دینی در پاسخ به سؤالات دسته اول، اولین نکته این است که ابهام در جواب‌ها و سربسته‌بودن آن و یا از طرف دیگر، باز کردن افراطی مسائل کمکی به رفع نیاز کودکان نمی‌کند. نکته دیگر این است که باید توجه داشت کودکان ذهن کنجکاوی دارند و برای رفع کنجکاوی خود به راه‌های مختلف متوسل می‌شوند و اگر والدین نخواهند یا نتوانند به سؤالات کودک پاسخ دهند آن‌ها در جای دیگر جست‌وجو خواهند کرد و در این مورد ممکن است به راه‌های غیرمتعارف متوسل شوند. رواج گفت‌وگوهایی با موضوع جنسی بین دانش‌آموزان ابتدایی نشان‌دهنده این مسئله است. همچنین والدین باید دقت داشته باشند تا فقط در محدوده سؤال کودک به آنها پاسخ دهند. گاهی اوقات پاسخ کودک فقط یک یا دو کلمه است و توضیحات اضافی منجر به تشکیل سؤالات جنسی دیگری در ذهن کودک می‌شود و مشکلات بیشتری را پدید می‌آورد. نکته دیگر در پاسخ دهی، تناسب جواب با رشد شناختی فرد است. سؤالات کودک از سه سالگی آغاز می‌شود چون در این سن توجه کودک به اندام‌های تناسلی‌اش جلب می‌شود و به تفاوت‌های بین خود و جنس مخالف توجه می‌کند. بنابراین والدین باید آماده باشند از این سن کم‌کم و به تدریج با در نظر گرفتن شرایط سنی اطلاعات لازم را به کودک بدهند. نوجوانان در زمینه مسائل جنسی به اطلاعاتی بیش از یک کودک نیاز دارند چون فرایند بلوغ برایشان اتفاق می‌افتد و تغییراتی همچون عادت ماهیانه در دختران و احتلام در پسران روی می‌دهد که اگر از آن‌ها اطلاعات نداشته باشند منجر به وحشتشان می‌شود.

سند 2030 و تربیت جنسی

سند 2030 اولین برنامه جامع نگر جهانی در بحث آموزش است که نگاه به مسائل جنسی و جنسیتی جایگاه خاصی در آن دارد. مهمترین مفاهیم آموزش جنسی و جنسیتی در سند ۲۰۳۰ شامل آموزش‌های جامع جنسی، برابری جنسیتی، رفع کلیه اشکال تبعیض مرتبط با جنسیت و رفع کامل شکاف جنسیتی در آموزش عالی است.

اشکالات اجرایی سند 2030 در ایران

در سال‌های گذشته در قالب سند ۲۰۳۰ تلاش‌هایی برای تعمیم برخی از مباحث تربیت جنسی غربی در کشور صورت گرفت. این تعمیم، شرایط محیطی متناسب با تربیت در ایران را ملاحظه نکرده بود. به علاوه آنچه در سند ۲۰۳۰ مورد توجه قرار گرفته بود، آموزش بود در حالی که نیاز جامعه کنونی ما تربیت است و از همین جا روشن می‌شود که حتی اجرای این سند امکان‌سنجی نیز نشده بود. در سند ملی آموزش ۲۰۳۰ ایران در توضیح آموزش‌های جامع جنسی عبارت تنظیم خانواده آمده است؛ غافل از اینکه این عبارت در ادبیات بین المللی و اسناد یونسکو تعریف مشخصی دارد و گرایش‌های جنسی هم جنس‌گرا را نیز در بر می‌گیرد. از دیگر اشکالات اساسی این سند ناسازگاری بین آرمان‌ها و ارزش‌های بنیادین این سند با نظام معرفتی و ارزش‌های اسلامی بویژه در تربیت جنسی است. آموزش جامع جنسی در ایران آن طور که در سند ۲۰۳۰ آمده است شایستگی اجرا ندارد و باعث ترویج بدون مرز مسائل جنسی می‌شود.

منابع

ایکنا

دانشنامه حوزه