هوش مصنوعی: تفاوت میان نسخه‌ها

از قرآن پدیا
جز (جایگزینی متن - ' ها ' به '‌ها ')
جز (جایگزینی متن - ' می ' به ' می‌')
خط ۲: خط ۲:


== چیستی هوش مصنوعی ==
== چیستی هوش مصنوعی ==
هوش مصنوعی (Artificial intelligence) (به اختصار: AI)، به سیستم‌هایی گفته می شود که می‌توانند واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی از جمله درک شرایط پیچیده، شبیه سازی فرایندهای تفکری و شیوه های استدلالی انسانی و پاسخ موفق به آنها، یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حل مسایل را داشته باشند<ref>[https://abadis.ir/fatofa/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C/ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>. هوش مصنوعی، هوشی است که توسط ماشین‌ها ظهور پیدا کرده و در مقابل «هوش طبیعی»<ref>Natural Intelligence</ref> قرار می‌گیرد که توسط انسان و سایر جانوران بازنمایی می‌شود<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>.
هوش مصنوعی (Artificial intelligence) (به اختصار: AI)، به سیستم‌هایی گفته می‌شود که می‌توانند واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی از جمله درک شرایط پیچیده، شبیه سازی فرایندهای تفکری و شیوه های استدلالی انسانی و پاسخ موفق به آنها، یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حل مسایل را داشته باشند<ref>[https://abadis.ir/fatofa/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C/ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>. هوش مصنوعی، هوشی است که توسط ماشین‌ها ظهور پیدا کرده و در مقابل «هوش طبیعی»<ref>Natural Intelligence</ref> قرار می‌گیرد که توسط انسان و سایر جانوران بازنمایی می‌شود<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>.
البته هنوز تعریف جامع و مانعی برای هوش مصنوعی که مورد توافق دانشمندان این علم باشد، ارائه نشده‌است. این واقعیت از آن رو است که که مقوله کلی‌تر «هوش»، هنوز هم به‌طور همه‌جانبه و فراگیر در تعریف نگنجیده و ماهیت آن روشن نشده است<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>.  
البته هنوز تعریف جامع و مانعی برای هوش مصنوعی که مورد توافق دانشمندان این علم باشد، ارائه نشده‌است. این واقعیت از آن رو است که که مقوله کلی‌تر «هوش»، هنوز هم به‌طور همه‌جانبه و فراگیر در تعریف نگنجیده و ماهیت آن روشن نشده است<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>.  
با این حال، در منابع معتبر هوش مصنوعی، این شاخه از دانش را به عنوان دانش شناخت و طراحی «عوامل هوشمند» می‌شناسند. منظور از عوامل هوشمند، هر سامانه‌ای است که محیط خود را درک کرده، آن را تحلیل می‌کند و کنش‌هایی را در تعامل با آن انجام می‌دهد تا بتواند شانس خود را در دستیابی به اهدافش بیشینه سازد<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا؛ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>.
با این حال، در منابع معتبر هوش مصنوعی، این شاخه از دانش را به عنوان دانش شناخت و طراحی «عوامل هوشمند» می‌شناسند. منظور از عوامل هوشمند، هر سامانه‌ای است که محیط خود را درک کرده، آن را تحلیل می‌کند و کنش‌هایی را در تعامل با آن انجام می‌دهد تا بتواند شانس خود را در دستیابی به اهدافش بیشینه سازد<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا؛ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>.
هوش مصنوعی، یک دانش میان‌رشته‌ای است که با حوزه‌هایی مانند علوم کامپیوتر، زبان‌شناسی، روان‌شناسی، فلسفه و بسیاری از دیگر از حوزه‌های علم مرتبط است. این شاخه علمی بر این فرض بنا شده‌است که هوش انسانی را می‌توان به دقت توصیف کرده و آنگاه آن را توسط یک ماشین شبیه‌سازی نمود<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. در واقع، هوش مصنوعی حوزه پیچیده ای است که دو مبحث مرتبط را شامل می شود: درک نحوه تفکر موجودات زنده و سپس یافتن روش‌هایی برای بخشیدن توانایی هایی مشابه به برنامه های رایانه ای<ref>[https://abadis.ir/fatofa/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C/ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>.
هوش مصنوعی، یک دانش میان‌رشته‌ای است که با حوزه‌هایی مانند علوم کامپیوتر، زبان‌شناسی، روان‌شناسی، فلسفه و بسیاری از دیگر از حوزه‌های علم مرتبط است. این شاخه علمی بر این فرض بنا شده‌است که هوش انسانی را می‌توان به دقت توصیف کرده و آنگاه آن را توسط یک ماشین شبیه‌سازی نمود<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. در واقع، هوش مصنوعی حوزه پیچیده ای است که دو مبحث مرتبط را شامل می‌شود: درک نحوه تفکر موجودات زنده و سپس یافتن روش‌هایی برای بخشیدن توانایی هایی مشابه به برنامه های رایانه ای<ref>[https://abadis.ir/fatofa/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C/ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>.
به‌طور کلی ماهیت وجودی هوش در موجودات، برای جمع‌آوری اطلاعات، استقراء و تحلیل تجربیات به منظور رسیدن به دانش یا ارائه تصمیم است. در واقع هوش به معنای به‌کارگیری تجربه به منظور حل مسائل دریافت شده می‌باشد. هوش مصنوعی، هدف خود را دست‌یابی به علم و مهندسی ایجاد ماشین‌هایی هوشمند با به‌کارگیری کامپیوتر و الگوگیری از درک هوش انسانی یا حیوانی و نهایتاً دستیابی به مکانیزم هوش مصنوعی در سطح هوش انسانی قرار داده است<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>.
به‌طور کلی ماهیت وجودی هوش در موجودات، برای جمع‌آوری اطلاعات، استقراء و تحلیل تجربیات به منظور رسیدن به دانش یا ارائه تصمیم است. در واقع هوش به معنای به‌کارگیری تجربه به منظور حل مسائل دریافت شده می‌باشد. هوش مصنوعی، هدف خود را دست‌یابی به علم و مهندسی ایجاد ماشین‌هایی هوشمند با به‌کارگیری کامپیوتر و الگوگیری از درک هوش انسانی یا حیوانی و نهایتاً دستیابی به مکانیزم هوش مصنوعی در سطح هوش انسانی قرار داده است<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>.
البته باید دانست در مقایسه هوش مصنوعی با هوش انسانی، علی‌رغم وجود رایانه‌های بسیار کارا و قوی در عصر حاضر ما هنوز قادر به پیاده کردن هوشی نزدیک به هوش انسان در ایجاد هوش‌های مصنوعی نبوده‌ایم. زیرا هوش انسانی قادر به مشاهده و تجزیه و تحلیل مسایل در جهت قضاوت و اخذ تصمیم است؛ در حالی که هوش مصنوعی مبتنی بر قوانین و رویه‌هایی از قبل تعبیه شده بر روی کامپیوتر است و قدرت قضاوت و تصمیم‌گیری ندارد.
البته باید دانست در مقایسه هوش مصنوعی با هوش انسانی، علی‌رغم وجود رایانه‌های بسیار کارا و قوی در عصر حاضر ما هنوز قادر به پیاده کردن هوشی نزدیک به هوش انسان در ایجاد هوش‌های مصنوعی نبوده‌ایم. زیرا هوش انسانی قادر به مشاهده و تجزیه و تحلیل مسایل در جهت قضاوت و اخذ تصمیم است؛ در حالی که هوش مصنوعی مبتنی بر قوانین و رویه‌هایی از قبل تعبیه شده بر روی کامپیوتر است و قدرت قضاوت و تصمیم‌گیری ندارد.
خط ۱۹: خط ۱۹:


هوش مصنوعی عمومی یا قوی (General AI): این نوع هوش مصنوعی، که در فیلم‌های علمی-تخیلی هم دیده می‌شود، بسیار شبیه به انسان عمل می‌کند؛ چنان‌که می‌تواند توانایی‌های خود را بر حل مسائلی در حوزه‌های مختلف به کار بگیرد<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. چنین هوش مصنوعی، دارای حالات ذهنی است و از کیفیات روانی نظیر احساس و آگاهی برخوردار است<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C---Artificial-Intelligence-AI__a-42173.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>.
هوش مصنوعی عمومی یا قوی (General AI): این نوع هوش مصنوعی، که در فیلم‌های علمی-تخیلی هم دیده می‌شود، بسیار شبیه به انسان عمل می‌کند؛ چنان‌که می‌تواند توانایی‌های خود را بر حل مسائلی در حوزه‌های مختلف به کار بگیرد<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4_%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C ویکی پدیا]</ref>. چنین هوش مصنوعی، دارای حالات ذهنی است و از کیفیات روانی نظیر احساس و آگاهی برخوردار است<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C---Artificial-Intelligence-AI__a-42173.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>.
فرضیه هوش مصنوعی قوی، بر دو فرض اصلی استوار است: نخست آنکه ذهن انسان دقیقا شبیه کامپیوتر عمل می کند. دوم آنکه توانایی های روانی و شناختی ذهن انسان را می توان از موضع بیرونی و با طراحی سخت افزارهای پیشرفته شبیه‌سازی نمود<ref>[http://www.tahoor.com/fa/Article/View/112134 دائرةالمعارف طهور]</ref>. این فرضیه، مخالفان سرسختی در میان دانشمندان دارد که از مشهورترین آن‌ها، درایفوس و سِرل هستند<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C---Artificial-Intelligence-AI__a-42173.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>.
فرضیه هوش مصنوعی قوی، بر دو فرض اصلی استوار است: نخست آنکه ذهن انسان دقیقا شبیه کامپیوتر عمل می‌کند. دوم آنکه توانایی های روانی و شناختی ذهن انسان را می‌توان از موضع بیرونی و با طراحی سخت افزارهای پیشرفته شبیه‌سازی نمود<ref>[http://www.tahoor.com/fa/Article/View/112134 دائرةالمعارف طهور]</ref>. این فرضیه، مخالفان سرسختی در میان دانشمندان دارد که از مشهورترین آن‌ها، درایفوس و سِرل هستند<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C---Artificial-Intelligence-AI__a-42173.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>.
به‌لحاظ تاریخی، هوش مصنوعی دو دوره را طی کرده است: دوره «هوش مصنوعی کلاسیک» و «هوش مصنوعی مدرن» هوش مصنوعی کلاسیک، بر اساس آزمون تورینگ و مدل محاسباتی ذهن شکل گرفته و کار‌های ساده‌ای را انجام می‌داد و در مقابل، هوش مصنوعی مدرن بر اساس مدل‌های شبکه‌های عصبی ذهن شکل گرفته و توانایی‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف از خود نشان داده است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4016753/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA نگاه هوش مصنوعی به مسائل کاربردی است]</ref>.
به‌لحاظ تاریخی، هوش مصنوعی دو دوره را طی کرده است: دوره «هوش مصنوعی کلاسیک» و «هوش مصنوعی مدرن» هوش مصنوعی کلاسیک، بر اساس آزمون تورینگ و مدل محاسباتی ذهن شکل گرفته و کار‌های ساده‌ای را انجام می‌داد و در مقابل، هوش مصنوعی مدرن بر اساس مدل‌های شبکه‌های عصبی ذهن شکل گرفته و توانایی‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف از خود نشان داده است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4016753/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA نگاه هوش مصنوعی به مسائل کاربردی است]</ref>.


نسخهٔ ‏۲۵ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۲۸

«هوش مصنوعی» (AI)؛ در مقابل هوش طبیعی (هوش انسانی) قرار گرفته و به سیستم‌هایی اطلاق می‌شود که می‌توانند واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی داشته باشند. این سیستم‌ها توانایی یادگیری، استدلال و حل مسائل را دارا هستند. عرصه‌های کاربرد هوش مصنوعی در زندگی بشر بسیار زیاد است. یکی از این عرصه‌ها، کاربرد هوش مصنوعی در علوم اسلامی و مطالعات قرآنی است. در این عرصه، هوش مصنوعی ظرفیت‌های فراوانی را در اختیار قرار داده و در عین حال، چالش‌ها و آسیب‌هایی را نیز با خود آورده است.

چیستی هوش مصنوعی

هوش مصنوعی (Artificial intelligence) (به اختصار: AI)، به سیستم‌هایی گفته می‌شود که می‌توانند واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی از جمله درک شرایط پیچیده، شبیه سازی فرایندهای تفکری و شیوه های استدلالی انسانی و پاسخ موفق به آنها، یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حل مسایل را داشته باشند[۱]. هوش مصنوعی، هوشی است که توسط ماشین‌ها ظهور پیدا کرده و در مقابل «هوش طبیعی»[۲] قرار می‌گیرد که توسط انسان و سایر جانوران بازنمایی می‌شود[۳]. البته هنوز تعریف جامع و مانعی برای هوش مصنوعی که مورد توافق دانشمندان این علم باشد، ارائه نشده‌است. این واقعیت از آن رو است که که مقوله کلی‌تر «هوش»، هنوز هم به‌طور همه‌جانبه و فراگیر در تعریف نگنجیده و ماهیت آن روشن نشده است[۴]. با این حال، در منابع معتبر هوش مصنوعی، این شاخه از دانش را به عنوان دانش شناخت و طراحی «عوامل هوشمند» می‌شناسند. منظور از عوامل هوشمند، هر سامانه‌ای است که محیط خود را درک کرده، آن را تحلیل می‌کند و کنش‌هایی را در تعامل با آن انجام می‌دهد تا بتواند شانس خود را در دستیابی به اهدافش بیشینه سازد[۵]. هوش مصنوعی، یک دانش میان‌رشته‌ای است که با حوزه‌هایی مانند علوم کامپیوتر، زبان‌شناسی، روان‌شناسی، فلسفه و بسیاری از دیگر از حوزه‌های علم مرتبط است. این شاخه علمی بر این فرض بنا شده‌است که هوش انسانی را می‌توان به دقت توصیف کرده و آنگاه آن را توسط یک ماشین شبیه‌سازی نمود[۶]. در واقع، هوش مصنوعی حوزه پیچیده ای است که دو مبحث مرتبط را شامل می‌شود: درک نحوه تفکر موجودات زنده و سپس یافتن روش‌هایی برای بخشیدن توانایی هایی مشابه به برنامه های رایانه ای[۷]. به‌طور کلی ماهیت وجودی هوش در موجودات، برای جمع‌آوری اطلاعات، استقراء و تحلیل تجربیات به منظور رسیدن به دانش یا ارائه تصمیم است. در واقع هوش به معنای به‌کارگیری تجربه به منظور حل مسائل دریافت شده می‌باشد. هوش مصنوعی، هدف خود را دست‌یابی به علم و مهندسی ایجاد ماشین‌هایی هوشمند با به‌کارگیری کامپیوتر و الگوگیری از درک هوش انسانی یا حیوانی و نهایتاً دستیابی به مکانیزم هوش مصنوعی در سطح هوش انسانی قرار داده است[۸]. البته باید دانست در مقایسه هوش مصنوعی با هوش انسانی، علی‌رغم وجود رایانه‌های بسیار کارا و قوی در عصر حاضر ما هنوز قادر به پیاده کردن هوشی نزدیک به هوش انسان در ایجاد هوش‌های مصنوعی نبوده‌ایم. زیرا هوش انسانی قادر به مشاهده و تجزیه و تحلیل مسایل در جهت قضاوت و اخذ تصمیم است؛ در حالی که هوش مصنوعی مبتنی بر قوانین و رویه‌هایی از قبل تعبیه شده بر روی کامپیوتر است و قدرت قضاوت و تصمیم‌گیری ندارد.

تاریخچه هوش مصنوعی

نخستین کسی که از تعبیر «هوش مصنوعی» استفاده کرده، «جان مکارتی» است که با عنوان «پدر علم و دانش تولید ماشین‌های هوشمند» شناخته می‌شود. وی در سال ۱۹۵۶ این مفهوم را ابداع کرده و آن را «دانش و مهندسی ساخت ماشین های هوشمند» تعریف کرده است[۹]. حوزه پژوهش در زمینه هوش مصنوعی در یک کارگاه آموزشی در کالج دارتموت در سال ۱۹۵۶ متولد شد. شرکت کنندگان در این کارگاه، آلن نیول (دانشگاه کارنگی ملون)، هربرت سیمون (دانشگاه کارنگی ملون)، جان مک‌کارتی (مؤسسه فناوری ماساچوست)، ماروین منسکی (مؤسسه فناوری ماساچوست) و آرتور ساموئل (آی بی ام) بودند که بعدها از بنیان‌گذاران و رهبران پژوهش در زمینه هوش مصنوعی شدند[۱۰]. با ورود هوش مصنوعی از جنبه نظری به کاربردهای عملی، افرادی مانند تورینگ طرح ساخت رایانه‌ای را ارائه نمودند که فکر می‌کند و دارای ذهنی مانند ذهن انسان است[۱۱]. هوش مصنوعی در سال‌های پس از این، چندین موج خوش‌بینی را تجربه کرده و مجددا دچار امواج ناامیدی و کمبود بودجه شده است. در ادامه و با ظهور فناوری‌های جدید در این زمینه، موفقیت‌ها و بودجه‌های تحقیقاتی در این حوزه مجدداً احیا گشته‌اند[۱۲].

انواع هوش مصنوعی

به‌طور کلی هوش مصنوعی را می‌توان به دو دسته زیر تفکیک کرد:

هوش مصنوعی ضعیف (Narrow AI): این نوع هوش مصنوعی، شبیه‌سازی هوش انسانی در یک زمینه محدود است. هوش مصنوعی ضعیف اغلب بر روی یک کاربست مشخص تعریف می‌شود و در محدوده تعریف‌شده، بسیار عالی عمل می‌کند. گرچه که ممکن است این نوع هوش مصنوعی، بسیار هم هوشمند به نظر برسند، اما در حقیقت حتی از ابتدائی‌ترین سطوح هوش انسانی هم ساده‌تر عمل می‌کند.

هوش مصنوعی عمومی یا قوی (General AI): این نوع هوش مصنوعی، که در فیلم‌های علمی-تخیلی هم دیده می‌شود، بسیار شبیه به انسان عمل می‌کند؛ چنان‌که می‌تواند توانایی‌های خود را بر حل مسائلی در حوزه‌های مختلف به کار بگیرد[۱۳]. چنین هوش مصنوعی، دارای حالات ذهنی است و از کیفیات روانی نظیر احساس و آگاهی برخوردار است[۱۴]. فرضیه هوش مصنوعی قوی، بر دو فرض اصلی استوار است: نخست آنکه ذهن انسان دقیقا شبیه کامپیوتر عمل می‌کند. دوم آنکه توانایی های روانی و شناختی ذهن انسان را می‌توان از موضع بیرونی و با طراحی سخت افزارهای پیشرفته شبیه‌سازی نمود[۱۵]. این فرضیه، مخالفان سرسختی در میان دانشمندان دارد که از مشهورترین آن‌ها، درایفوس و سِرل هستند[۱۶]. به‌لحاظ تاریخی، هوش مصنوعی دو دوره را طی کرده است: دوره «هوش مصنوعی کلاسیک» و «هوش مصنوعی مدرن» هوش مصنوعی کلاسیک، بر اساس آزمون تورینگ و مدل محاسباتی ذهن شکل گرفته و کار‌های ساده‌ای را انجام می‌داد و در مقابل، هوش مصنوعی مدرن بر اساس مدل‌های شبکه‌های عصبی ذهن شکل گرفته و توانایی‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف از خود نشان داده است[۱۷].

عرصه‌های کاربرد هوش مصنوعی

امروزه هوش مصنوعی در عرصه‌های گوناگون زندگی بشر وارد شده و کاربردهای متنوعی یافته است. وسایل نقلیه خودگردان (مثل پهپادها و اتومبیل‌های خودران)، رباتیک، تشخیص‌های پزشکی، خلق آثار هنری، اثبات قضیه‌های ریاضی، انجام بازی‌های فکری، سیستم‌های خبره، یاد‌گیری ماشینی، تعیین هویت تصاویر(تشخیص چهره) و صداها، ذخیره انرژی، جستجوگرهای اینترنتی، تهیه قراردادها، پیش‌بینی آرای قضایی، تنها بخشی از این کاربردها هستند[۱۸]. 5. کاربردهای هوش مصنوعی در علوم اسلامی امروزه اساتید حوزوی و حتی مراجع عظام تقلید، خواهان بهره‌گیری از هوش مصنوعی در علوم دینی هستند و نگاهی مثبت به این مقوله دارند.[۱۹] [۲۰]چرا‌که معتقدند بهره‌گیری از دانش هوش مصنوعی، ظرفیت‌های فراوانی برای علوم اسلامی و ترویج معارف اهل‌بیت (ع) دارد.[۲۱] به طور کلی کارکردهای هوش مصنوعی در مطالعات اسلامی را می‌توانیم در مسیر سرعت‌بخشی، افزایش دقت و کاهش هزینه خلاصه کنیم[۲۲]. برخی اساتید حوزه معتقدند استخدام هوش مصنوعی فقط برای تسهیل و شتاب‌دهی به پژوهش نیست؛ بلکه افزون بر آن آفاق جدیدی برای تحقیق و پژوهش فراهم کرده است[۲۳].

هوش مصنوعی می‌تواند با حوزه از دو زاویه مرتبط شود؛ از یک سو هوش مصنوعی موضوعی برای علوم اسلامی، از جمله فلسفه، فقه و اخلاق است؛ اینکه اسلام چه نگاهی به آن دارد، آینده آن چیست و چه مخاطراتی دارد. از سوی دیگر هوش مصنوعی به مثابه ابزار است که در آموزش و پژوهش و تبلیغ حوزه به کار می‌رود. هوش مصنوعی می‌تواند سرعت اجتهاد و دقت کار را بالا ببرد و در نظام سازی‌ها، خیلی کمک بدهد و در برقراری ارتباط بین مفاهیم بسیار مؤثر است[۲۴].

به‌طور مشخص، هوش مصنوعی می‌تواند کمک‌کار دانش فقه باشد. یکی از کارویژه‌های هوش مصنوعی، تجمیع اطلاعات فقهی است؛ هوش مصنوعی در تجمیع، بالاترین قدرت را از خود نشان می‌دهد زیرا هوش انسانی نمی‌تواند این کار را بکند، از طرفی تجمیع از مقدمات لازم و اصلی در اجتهاد است و هوش مصنوعی در این زمینه بسیار تواناست[۲۵]. محور دیگر، تنظیم اطلاعات در بحث اجتهاد است یعنی هوش مصنوعی به تنظیم‌گری می‌پردازد و مشخص می‌کند که مطلق و مقید چیست و اطلاقات مربوط به فقهای متقدم و متاخر است یا خیر؟ محور سوم نیز تنسیق، یعنی مجموعه اطلاعات را کنار هم نهادن و به نتیجه رساندن است. وقتی اطلاعات مختلف رجالی، موضوعی و فقهی کنار هم قرار گرفته و تنظیم می‌شوند، خروجی از آن در مقایسه با موضوع و نص و ... و به عبارتی فراتحلیل و فراترکیب انجام شده و تنسیق و نتیجه‌‌گیری صورت می‌گیرد[۲۶]. همچنین معرفی ماهیت موضوعات جدید (موضوع شناسی) از دیگر کمک‌های هوش مصنوعی به اجتهاد است[۲۷].

در همین راستا، حوزه تلاش کرده تا سامانه «دستیار فقه» را به‌همین منظور راه اندازی کند تا به کمک فقاهت و اجتهاد بیاید[۲۸]. در کنار این، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) که پیشتاز در این عرصه است، ضمن ارائه نرم افزارهای تخصصی در زمینه قرآن، حدیث، رجال، درایه و سایر علوم اسلامی[۲۹]، اقدام به راه‌اندازی آزمایشگاه هوش مصنوعی و علوم انسانی-اسلامی کرده است[۳۰].

کاربردها و ظرفیت‌های هوش مصنوعی در مطالعات قرآنی

استفاده از رایانه و نرم افزارها، دو عنصر سرعت و دقت را در پژوهش‌های قرآنی افزایش داده است. امروزه حدود ۱۲۰۰ نرم‌افزار قرآنی وجود دارد که عمده پژوهش‌های قرآنی مبتنی بر آن‌ها است. پیش‌بینی می‌شود درصد بالایی از مطالعات قرآنی در آینده به ناگزیر با استفاده از هوش مصنوعی صورت گیرد. احتمالاً بسیاری از آنچه امروزه فعالیت‌پژوهشی قلمداد می‌شود، توسط ماشین رایانه صورت خواهد گرفت و ماهیت پژوهش‌ها و نقش پژوهشگران قرآنی متحول خواهد شد[۳۱].

هوش مصنوعی، ظرفیت‌های فراوانی را برای مطالعات قرآنی ایجاد می‌کند. در وهله نخست، تحلیل معنای واژگان و آیات قرآن، تولید شبکه معنایی و نظام واژه‌ها و شبکه‌های معنایی قرآن، ترجمه ماشینی آیات، طراحی نظام ساختاری آیات و سور و ...، از جمله این ظرفیت‌ها است. در گام بعدی، تفسیر عمومی و اختصاصی آیات متناسب با نیازهای مخاطبان، طراحی شبکه ارتباط قرآن و علوم اسلامی، انجام تفسیر اجتهادی و زمان‌شناسانه قرآن، کمک به رفع برخی ابهام‌ها درباره تاریخ قرآن، تحلیل تطور تاریخی قرائت و کتابت، تحلیل بینا متنیت آیات و... از جمله انتظاراتی است که می‌توان از توسعه هوش مصنوعی در عرصه مطالعات قرآنی داشت[۳۲].

به‌نظر می‌رسد هوش مصنوعی در گام نخست، بدون تغییر ماهوی در این مطالعات، صرفاً دقت و سرعت مطالعات را افزایش می‌دهد، اما در گام‌های بعد، روش‌های مطالعات را تغییر می‌دهد و حتی ممکن است ماهیت و نتیجه این مطالعات را به‌شدت تغییر دهد. پیش‌بینی می‌شود که هوش مصنوعی علاوه بر تغییر مصادیق و روش‌های مطالعات و پژوهش‌های قرآنی، در آینده دور برخی مفاهیم این حوزه را نیز متحول کند[۳۳].

به‌نظر می‌رسد در آینده بتوانیم با هوشی مصنوعی مواجه شویم که دقیق‌تر از انسان‌ها تحلیل معنا و تفسیر قرآن را ارائه کند، به شکلی که بتوان به تفسیر و یا ترجمه قرآن متناسب با شرایط افراد دسترسی پیدا کرد. برای نمونه می‌توان تفسیری متناسب با دختری ۸ ساله، پسری ۱۵ ساله، دانشجوی مهندسی، طلبه حوزه علمیه و... در این‌ نرم‌افزارها یافت احتمالا بتوان از هوش مصنوعی برای رمزگشایی از حروف مقطعه قرآن نیز استفاده کرد[۳۴]. احتمالا بتوان از هوش مصنوعی برای رمزگشایی از حروف مقطعه قرآن نیز استفاده کرد[۳۵].

یکی از امکانات جدید در عرصه هوش مصنوعی، ChatGPTاست که می‌توان از طریق آن، تنها با تایپ چند جمله پرسشی یا امری، متنی به‌شکل مقاله تحویل گرفت. به‌نظر می‌رسد به‌مدد این هوش مصنوعی بتوان قرآن را نیز تفسیر کرد.[۳۶]

در کشور امارات، از هوش مصنوعی برای چاپ دقیق مصحف قرآنی استفاده می‌شود. این فناوری می‌تواند کوچک‌ترین تفاوت‌ها را بین نسخه‌های چاپی و نسخه اصلی تشخیص دهد و اطمینان حاصل کند که هیچ خطا یا تغییری در نسخه‌های قرآن راه نمی‌یابد[۳۷]. هوش مصنوعی همچنین می‌تواند به آموزش غیرحضوری قرآن، به‌ویژه در دوران همه‌گیری کرونا، یاری رساند.[۳۸] در اپلیکیشن «قصه‌ها و بازی‌های قرآنی»، با کمک هوش مصنوعی، قرآن کریم به مخاطبان کودک آموزش داده می‌شود[۳۹].

چالش‌های هوش مصنوعی از منظر الهیات اسلامی

از منظر الهیات اسلامی، پیش‌فرض‌هایی که هوش مصنوعی بر آن بنا شده، به‌ویژه در فرضیه هوش مصنوعی قوی، چالش‌ها و مسائلی وجود دارد. از منظر الهیات، هوش مصنوعی صرفاً پیشرفت تکنولوژی نیست، بلکه تجسم یک فلسفه خاص است[۴۰]. اندیشمندان اسلامی معتقدند تقلیل هویت مغز انسان به هوش مصنوعی، با مبانی اسلامی سازگار نیست. زیرا انسان دارای فطرت الهی و کرامت ذاتی است و آیات فراوانی مؤید این مطلب است[۴۱].

یکی از مناقشات الهیات و هوش مصنوعی، بر سر مفهوم «خدای دیجیتال» است که ویلیام ایندیک آن را طرح کرده است. او به این نکته اشاره می‌کند که در عصر دیجیتال، ما در دریایی از رسانه‌ها غوطه‌ور هستیم که جهان مجازی را در طرف ما ایجاد می‌کند و در این دنیا، خدای مفهومیِ دیجیتال غنی‌تر از خدای عینی خواهد بود. وی معتقد است، رابطه با خدایی که کاملاً مفهومی و نمادین است، از لحاظ تجربه حسی و عاطفی غنی‌تر از رابطه با خدایی است که مبتنی بر دیدار‌های شخصی است که در آن حضور خدا به عنوان یک واقعیت واقعی احساس می‌شود[۴۲].

همچنین مهمترین چالش در به‌کارگیری هوش مصنوعی در دانش فقه، خودکفایی هوش مصنوعی در فرآیند اجتهاد و استنباط است. اساتید حوزه علمیه معتقدند علی‌رغم فواید فراوان هوش مصنوعی برای اجتهاد، هوش مصنوعی نمی‌تواند خودکفا باشد و کل مسیر اجتهاد را طی کند، بلکه باید نتایج آن توسط انسان بازبینی شده و نقایص آن برطرف گردد.[۴۳] همچنین هوش مصنوعی تنها داده‌ها را تحلیل می‌کند و توانایی خطاگیری تاریخی از فقه و فقها را ندارد[۴۴]. با این وصف، هوش مصنوعی گرچه به فعالیت‌های علمی، پژوهشی و تبلیغی حوزه کمک می‌کند، اما نمی‌تواند جایگزین فقیه و مجتهد شود و یا مجتهد تربیت کند[۴۵] [۴۶].

کاربرد هوش مصنوعی در عرصه مطالعات اسلامی، آسیب‌هایی را نیز به‌همراه داشته است که مهمترین آنها، ازدیاد پژوهش‌‌گر نماها و پژوهش‌های سطحی در این عرصه است. کپی‌کاری داده‌های فراوان از فضای مجازی به‌منظور ارائه یک مقاله پژوهشی آسیب جدی این عرصه بوده است[۴۷].

کاربرد هوش مصنوعی در تفسیر قرآن نیز تهدیداتی را به‌همراه دارد که مهم‌ترین آنها عدم جامعیت تحلیل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و نیز موانع معرفتی تحلیل ماشینی از فرآیند وحیانی است. اهمیت متن قرآن و حساسیت‌های بجای دینی در تفسیر و استنباط از آن ‌را نیز باید در همین راستا، در نظر داشت.[۴۸]

منابع

ایکنا

ویکی پدیا

دانش‌نامه آزاد فارسی

دانش‌نامه حوزه

دانش‌نامه پژوهه

دائره المعارف طهور

پاورقی‌ها

  1. ↑ دانشنامه آزاد فارسی
  2. ↑ Natural Intelligence
  3. ↑ ویکی پدیا
  4. ↑ ویکی پدیا
  5. ↑ ویکی پدیا؛ دانشنامه آزاد فارسی
  6. ↑ ویکی پدیا
  7. ↑ دانشنامه آزاد فارسی
  8. ↑ ویکی پدیا
  9. ↑ دانشنامه آزاد فارسی
  10. ↑ ویکی پدیا
  11. ↑ دانشنامه پژوهه
  12. ↑ ویکی پدیا
  13. ↑ ویکی پدیا
  14. ↑ دانشنامه پژوهه
  15. ↑ دائرةالمعارف طهور
  16. ↑ دانشنامه پژوهه
  17. ↑ نگاه هوش مصنوعی به مسائل کاربردی است
  18. ↑ ویکی پدیا؛ دانشنامه حوزه
  19. ↑ استفاده از هوش مصنوعی در علوم دینی مورد توجه قرار گيرد
  20. ↑ هوش مصنوعی را در ترویج معارف اهل بیت(ع) به خدمت بگیریم / پرهیز از موازی‌کاری
  21. ↑ بهره‌گیری از دانش هوش مصنوعی ظرفیت‌های فراوانی برای علوم اسلامی دارد
  22. ↑ تقلیل هویت مغز انسان به هوش مصنوعی با اسلام سازگار نیست
  23. ↑ هوش مصنوعی سکوی پرواز به سمت فهم معارف است
  24. ↑ هوش مصنوعی ابزار ترویج معارف و موضوعی برای فقه است
  25. ↑ هوش مصنوعی جایگزین فقیه و مجتهد نمی‌شود
  26. ↑ هوش مصنوعی جایگزین فقیه و مجتهد نمی‌شود
  27. ↑ هوش مصنوعی در فرایند اجتهاد خودکفا نیست
  28. ↑ حوزه از تحولات عقب نماند/ تولید هوش مصنوعی «دستیار فقیه»
  29. ↑ هوش مصنوعی چه کاربردی در روند اجتهاد دارد
  30. ↑ آزمایشگاه هوش مصنوعی و علوم اسلامی و انسانی راه‌اندازی شد
  31. ↑ کاربردهای هوش مصنوعی در عرصه مطالعات قرآنی
  32. ↑ کاربردهای هوش مصنوعی در عرصه مطالعات قرآنی
  33. ↑ کاربردهای هوش مصنوعی در عرصه مطالعات قرآنی
  34. ↑ کاربست هوش مصنوعی در حوزه علوم قرآنی، پلیدی‌ها را می‌زداید
  35. ↑ کاربست هوش مصنوعی در حوزه علوم قرآنی، پلیدی‌ها را می‌زداید
  36. ↑ تفسیر قرآن به مدد هوش مصنوعی
  37. ↑ استفاده از هوش مصنوعی برای چاپ دقیق قرآن در امارات
  38. ↑ برنامه‌ای مبتنی بر هوش مصنوعی برای آموزش غیرحضوری قرآن تدوین می‌شود
  39. ↑ آموزش قرآن با هوش مصنوعی در اپلیکیشن «قصه‌ها و بازی‌های قرآنی»
  40. ↑ هوش مصنوعی مجتهد تحویل حوزه نمی‌دهد
  41. ↑ تقلیل هویت مغز انسان به هوش مصنوعی با اسلام سازگار نیست.
  42. ↑ نگاه هوش مصنوعی به مسائل کاربردی است
  43. ↑ هوش مصنوعی در فرایند اجتهاد خودکفا نیست
  44. ↑ هوش مصنوعی جایگزین فقیه و مجتهد نمی‌شود
  45. ↑ هوش مصنوعی جایگزین فقیه و مجتهد نمی‌شود
  46. ↑ هوش مصنوعی مجتهد تحویل حوزه نمی‌دهد
  47. ↑ از رابطه فقه و هوش مصنوعی تا مشکلات پژوهش‌های قرآنی و پژوهشگرنماها
  48. ↑ [https://khorasan.iqna.ir/fa/news/4106038/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%B5%D9%87-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C کاربردهای هوش مصنوعی در عرصه مطالعات قرآنی ]
برگرفته از «https://quranpedia.org/index.php?title=هوش_مصنوعی&oldid=2722»