رواداری: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۱ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۲۸

رواداری؛ به معنای مدارا و احترام گذاشتن به عقاید، فرهنگ اجتماعی و سیاسی دیگران است که اولین بار این اصطلاح در فرهنک غرب و برای مدارای سیاسی وبه معنای هر گونه مدارا و تحمل عقاید دیگران به کار رفته است؛ اما این اصطلاح در قرآن به همان معنای غربی لحاظ نشده است؛ بلکه مدارا و تحمل عقاید دیگران طبق قوانین و ضوابطی امکان پذیر است. یکی از ضوابط آن، مدارا نمودن با اقلیتهای مذهبی و رفتار مسالمت آمیز و برقراری صلح با دشمنان در صورت عدم سلطه پذیری است و مادامی که فرد دین اسلام را اختیار نکرده، آزادی عمل برای انسان باقی است تا خود راه درست را انتخاب نماید. برخورد پیامبر(ص) با مسیحیان نجران، یهودیان در زمان صلح، پرداخت زکات برای تألیف قلوب، مدارا با افراد جاهل در امور اجتماعی، رفتار توأم با منطق و گفت و گوی انبیاء همانند حضرت نوح(ع) و صلح حدیبیه نمونه هایی از رواداری در قرآن محسوب میشود.

رواداری در اصطلاح

رواداری یا (Tolerance)؛ پذیرفتن و احترام‌گذاشتن به نژادها، فرهنگ‌ها و پذیرش شیوه‌های متنوع زیستن، اندیشیدن و اظهارنظر کردن از روی آگاهی و صداقت و از موضع قدرت است.^[۱] درواقع، تحمل اقلیتهای اعتقادی، نظری، دینی از جانب دیگر جماعتهای اجتماعی، سیاسی، دینی یا از جانب حکومت نوعی رواداری محسوب میشود. البته، این نوع از تحمل، در اثر آزادی گفتمان، اعتقاد و وجدان پدید می-آید.^[۲]

البته، رواداری، به معنای بی‌تفاوتی به رفتار و عقاید دیگران نیست؛ بلکه گاه رفتارها و افکار مختلف تحمل می‌شوند؛ نه اینکه مورد پذیرش قرار بگیرند. به بیان دیگر، تحمل عقاید، به معنای حقانیت یک عقیده نیست و باید حد و مرز رواداری در موقعیت‌های اجتماعی و مذهبی نیز رعایت شود تا سوءاستفاده واقع نشود. از این رو، آگاهی افراد باید افزایش یابد و شرایط اجتماعی نیز به‌ گونه‌ای باشد که هم از سوی حاکمیت و هم از سوی مردم راهی برای سوءاستفاده نباشد. ^[۳]

تاریخچه رواداری

رواداری در فرهنگ غرب در آغاز پیدایش این اصطلاح، فضیلت اخلاقی محسوب شده است و این اصطلاح، به معنای سنتی آن، تحمل (غیر) یا (بیگانه) و محترم شمردن دگراندیشی است و معادل یونانی این مفهوم هوپومونه، (Hupomone) به معنای بردباری است و به اقتضای ضررورت‌های تاریخی و اجتماعی^[۴] وارد حوزه فلسفه سیاست شده و در نهایت، به یک هنجار فرهنگی و حقوقی جهانی تبدیل شده ‌است، در حدی که امروزه، پیش‌شرط صلح و توسعه محسوب می‌شود و از بایسته‌های سیاست‌گذاری‌های کلان تلقی می‌گردد.^[۵] نخستین طرح فلسفی در مورد رواداری در نامه رواداری ( Letter on toleration) نوشته جان لاک مطرح شده است. سپس، پیربیل، (P.Bayle) فیلسوف فرانسوی در (تفسیر فلسفی بر سخنان عیسی مسیح ) (1697) دشواریهای بر سر راه رواداری را در اعمال ناروای احکام و جزمیت دینی بحث می کند. ارزش و اهمیت رواداری در آستانه جامعه مدرن طرف توجه واقع شد.

علاوه بر این، لایب نیتس در مکاتبات خود علاوه بر تحمل متقابل، (Tolerance Mutuelle) به بررسی شکاف میان لوتریها و اصلاح طلبان پرداخته است. کانت امر رواداری را در رابطه با مفهوم خود مختاری اراده انسان به عنوان اصل اخلاق اجتماعی، که به معنایی اعلام آزادی انسان است، به بررسی می گیرد که گویای احترام بی قید و شرط نسبت به انسان است. پس از این فعالیتها در زمینه رواداری، ژان ژاک روسو معتقد است که بین وحدانیت آیین مسیح و سختگیری دینی (Jntolerance) مناسبت نزدیک تاریخی و روان شناختی وجود دارد. ولتر نیز نرمش ناپذیری دینی کاتولیکها را نقد میکند. وی در رساله خود در باب رواداری به جنبه انسانی آن تکیه کرده و آزادی عقیده را با احکام مسیحیت سازگار میداند. با پیشرفت روند سکولاری شدن زندگی اعتقادی در اروپا آرمان رواداری اهمیت خود را به تدریج از دست میدهد. گوته خاستگاه دفاع از رواداری را یک امر گذرا می دانست و شناسایی آن را وسیله ای در خدمت نیل به آزادی مدنی تلقی می-کرد.^[۶]

رواداری در قرآن

رواداری در قرآن به معنای غربی آن و پذیرفتن عقاید دیگران به هر قیمتی پذیرفته نیست؛ بلکه میتوان نوعی مدارا و نشان دادن حسن نیت در برابر طرف مقابل به قصد برقراری صلح و سازش دانست. مدارا در قرآن تحت شرایط خاص بوده است و در همه شرایط امکان پذیر نبوده است. نوعی از رواداری در قرآن، رواداری سیاسی است. مدارای پیامبر(ص) با مسیحیان نجران^[۷] نمونه ای از رواداری سیاسی^[۸] است.

دادن زکات برای تألیف قلوب^[۹] که صراحتاً در قرآن هم آمده، نوعی رواداری برای افرادی است که از نظر مالی ضعیف هستند و امید به دست آوردن دل آنها وجود دارد. علاوه بر این، رواداری و تحمل طرف مقابل سبب شده است که صلح حدیبیه^[۱۰] برای جلوگیری از آشوب و تنش اتفاق افتاد و نقاط اختلافی برجسته نشود.^[۱۱] داشتن اصول مشترک با ادیان دیگر در مسائلی همانند توحید سبب شده است تا همکاری با اهل کتاب^[۱۲] مورد توجه قرار گیرد. همچنین، با وجود اینکه اشراف به پیروان حضرت نوح(ع) توهین کرده و آنها را گروهی فقیر و مستحق^[۱۳] می دانستند؛ اما نوح چندین سال آنها را با منطق و مدارا به گفتگو دعوت می کرد.^[۱۴] نوع دیگری از مدارا، رواداری اجتماعی است که در زمان برخورد افراد با نادانان^[۱۵] صورت می-گیرد.^[۱۶] رواداری دیگر، مجادله نکردن افراد در امور اجتماعی است.

نوع دیگری از رواداری، مدارای اعتقادی و پذیرش دین^[۱۷] است که برای مسلمانان وجود دارد. علاوه بر این، در بخش‌هایی که مربوط به اصل پذیرش دین^[۱۸] است، قرآن کاملا آزادی را به رسمیت شناخته است^[۱۹] نه‌تنها در پذیرش دین است؛ بلکه در همه مراحل دینی اکراه و حرجی^[۲۰] وجود ندارد. ^[۲۱]

بر این اساس، روح احساسات معنوی و مباحث وجدانی، گریز ناپذیر است و به همین دلیل خداوند، آزادی عقیده و رجوع به وجدان و دعوت به تعقل را در قرآن مورد تأکید قرار داده است. پذیرش حقوق اقلیت‌ها، به رسمیت شناختن انبیا، صلح بین‌المللی، نفی توهمات برتری جویانه و تعاون در مسائل بین‌المللی از دیگر مسائلی است که قرآن بر آن تاکید داشته است. هرکسی باید دعوت به دوری از آشوب و حرکت به سمت نیکی^[۲۲] داشته باشد؛ چراکه از نیازهای امروز جامعه بشری است.^[۲۳] بر این اساس، می‌توان مدعی شد نگرش روادارانه مبتنی بر همزیستی مسالمت‌آمیز نگاهی فراجنسیت، فراجناحی و فرانژادی است و مادامی که از این زاویه به مقوله همزیستی مسالمت‌آمیز نگریسته شود، انضباط اعتقادی، فقهی و عملی انسان و تلاش برای رسیدن به مفهوم عملی رواداری و همگرایی تحقق پیدا می-کند.^[۲۴]

منابع

اسلام پدیا

اسلامی، رضا، گل پور، سهیلا، (1392)، رواداری(تلورانس)، در نظام بین المللی حقوق بشر، ش40، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، صص 112-71.

ایکنا

دانشنامه حوزه

محمدی، رمضان، خزائیلی، محمد باقر، (1398)، جمعیت اخوان‌الصفا و اندیشه رواداری اسلامی، پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام، ش25، صص134-125.

موحدی ساوجی، محمد حسن، (1387)، رواداری از منظر قرآن و سنت، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ش10، صص159-125.

ویکی پدیا

ارجاعات

↑ .اسلام پدیا
↑ . دانشنامه حوزه؛ تکافل؛ مظهر ایثار در جامعه اسلامی/ قرآن چه می‌گوید؟؛ قرآن هویت‌های مختلف را نفی نکرده است/ خدمت دانش‌های اسلامی به تقریب
↑ . تساهل و تسامح در رفتار یا عقیده؛ ویکی پدیا؛ موضوع «قرآن و دموكراسی» بررسی شد؛ دگر‌پذیری و رواداری؛ دو رکن فعالیت تقریبی؛ رواداری در مطالعات جهان اسلام بیشتر شده است/ تمایل به اندیشه‌های شیعی در مراکز علمی عربستان؛ تسامح دینی؛ امتیاز بزرگ صنعت گردشگری حلال در آفریقای جنوبی
↑ . مبانی علم‌شناسی با معرفت‌بخشی از قرآن کریم در «اسلام و مطالعات اجتماعی»
↑ .اسلام پدیا
↑ .دانشنامه حوزه
↑ . نخستین گفت‌و‌گوی دینی ایران و کلیسای ارمنستان برگزار می‌شود
↑ .دانشنامه حوزه؛ اسلامی و دیگران، 1392، ص72؛ محمدی و دیگران، 1398، ص126.
↑ . وَ أَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً ما أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ‏؛ «و ميان دل‏هايشان الفت انداخت، كه اگر همه آنچه در زمين است خرج مى‏كردى، نمى‏توانستى ميان دل‏هايشان الفت برقرار كنى، ولى خدا ميانشان الفت برقرار كرد. به راستى او عزّتمند و حكيم است» (انفال/63)
↑ . يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا جاءَكُمُ الْمُؤْمِناتُ مُهاجِراتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِناتٍ فَلا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ لا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَ لا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ وَ آتُوهُمْ ما أَنْفَقُوا وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ إِذا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ لا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوافِرِ وَ سْئَلُوا ما أَنْفَقْتُمْ وَ لْيَسْئَلُوا ما أَنْفَقُوا ذلِكُمْ حُكْمُ اللَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، چون زنان با ايمان مهاجر، نزد شما آيند آنان را بيازماييد. خدا به ايمان آنان داناتر است. پس اگر آنان را باايمان تشخيص داديد، ديگر ايشان را به سوى كافران بازنگردانيد: نه آن زنان بر ايشان حلالند و نه آن [مردان‏] بر اين زنان حلال. و هر چه خرج [اين زنان‏] كرده‏اند به [شوهران‏] آنها بدهيد، و بر شما گناهى نيست كه- در صورتى كه مهرشان را به آنان بدهيد- با ايشان ازدواج كنيد، و به پيوندهاى قبلى كافران متمسّك نشويد [و پايبند نباشيد] و آنچه را شما [براى زنان مرتد و فرارىِ خود كه به كفّار پناهنده شده‏اند] خرج كرده‏ايد، [از كافران‏] مطالبه كنيد، و آنها هم بايد آنچه را خرج كرده‏اند [از شما] مطالبه كنند. اين حكمِ خداست [كه‏] ميان شما داورى مى‏كند، و خدا داناى حكيم است» (ممتحنه/10)
↑ . دگر‌پذیری و رواداری؛ دو رکن فعالیت تقریبی؛ استاد خسروشاهی نماد رواداری شیعی در ایران معاصر؛آموزش رواداری و مدارا با دیگران در برنامه «با قرآن در صحنه» آیت‌الله طالقانی
↑ . قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ؛ «بگو ای اهل کتاب، بیایید از آن کلمه حق که میان ما و شما یکسان است پیروی کنیم که به جز خدای یکتا را نپرستیم، و چیزی را با او شریک قرار ندهیم، و برخی برخی را به جای خدا به ربوبیّت تعظیم نکنیم. پس اگر از حق روی گردانند بگویید: شما گواه باشید که ما تسلیم فرمان خداوندیم» (آل عمران/ ۶۴)؛ وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَقُولُوا آمَنَّا بِالَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَأُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَإِلَهُنَا وَإِلَهُكُمْ وَاحِدٌ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ؛ «و شما مسلمانان با اهل کتاب (یهود و نصاری و مجوس) جز به نیکوترین طریق بحث و مجادله مکنید؛ مگر با ستمکاران از آنها، و (با اهل کتاب) بگویید که ما به کتاب آسمانی قرآن که بر ما نازل شده و به کتب آسمانی شما به همه ایمان آورده‌ایم و خدای ما و شما یکی است و ما تسلیم و مطیع فرمان اوییم» قرآن همواره از مسلمانان خواسته در روابط خود با غیر مسلمانان از این دریچه ورود پیدا کنند» (عنکبوت/46).
↑ . فَقالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ ما نَراكَ إِلَّا بَشَراً مِثْلَنا وَ ما نَراكَ اتَّبَعَكَ إِلَّا الَّذِينَ هُمْ أَراذِلُنا بادِيَ الرَّأْيِ وَ ما نَرى‏ لَكُمْ عَلَيْنا مِنْ فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّكُمْ كاذِبِينَ‏؛ «پس اشراف قومش كه كافر بودند، گفتند: ما تو را جز بشرى مانند خود نمى‏بينيم، و نمى‏بينيم جز كسانى كه فرومايگان ما هستند، آن هم با نظر بدوى، كسى از تو پيروى كرده باشد، و ما براى شما مزيّتى برخود نمى‏بينيم، بلكه شما را دروغگو مى‏پنداريم».
↑ . مدل تربیت سیاسی انبیا(ع) تکاملی است
↑ . وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً؛ «و بندگان [خداى‏] رحمان كسانى‏اند كه روى زمين با نرمى و تواضع راه مى‏روند، و هنگامى كه جهالت پيشگان به آنان خطاب مى‏كنند، [در پاسخشان‏] سخنانى مسالمت‏آميز مى‏گويند» (فرقان/63)
↑ . قرآن و ریشه‌های رواداری؛ عدالت گوهر اصلی اندیشه دینی و نظام معرفت شیعیان است؛ اهمیت فراهم‌سازی بسترهای گوناگون برای گفت‌وگوی اجتماعی
↑ . الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذِينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ‏؛ «همانان كه به سخن گوش فرامى‏دهند و بهترين آن را پيروى مى‏كنند. اينانند كه خدا هدايتشان كرده است و اينانند كه صاحبان خردند» (زمر/18)
↑ . لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى لَا انْفِصَامَ لَهَا وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ؛ «کار دین به اجبار نیست، تحقیقا راه هدایت و ضلالت بر همه کس روشن گردیده، پس هر که از راه کفر و سرکشی دیو رهزن برگردد و به راه ایمان به خدا گراید بی‌گمان به رشته محکم و استواری چنگ زده که هرگز نخواهد گسست، و خداوند (به هر چه خلق گویند و کنند) شنوا و داناست».
↑ .موحدی ساوجی، 1387، ص125.
↑ . وَ جاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَ فِي هذا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيداً عَلَيْكُمْ وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلى‏ وَ نِعْمَ النَّصِيرُ؛ «و در راه خدا چنان كه حقّ جهاد و كوشش در راه اوست جهاد و كوشش كنيد؛ او شما را برگزيد و در دين بر شما هيچ‏گونه تنگى و سختى قرار نداد، همچون آيين پدرتان ابراهيم. او شما را پيش از اين اهل تسليم نام نهاد، و در اين [قرآن نيز به اين نام خوانده شده‏ايد]، تا اين پيامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشيد. پس، نماز را بر پا داريد و زكات بدهيد و به خدا تمسّك جوييد. او صاحب اختيار شماست؛ چه نيكو صاحب اختيارى و چه نيكو ياورى است» (حج/78) شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ‏؛ «ماه رمضان [همان ماه‏] است كه در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [كتابى‏] كه مردم را راهبر، و [متضمّن‏] دلايل آشكار هدايت، و [ميزان‏] تشخيص حق از باطل است. پس هر كس از شما اين ماه را درك كند بايد آن را روزه بدارد، و كسى كه بيمار يا در سفر است [بايد به شماره آن،] تعدادى از روزهاى ديگر [را روزه بدارد]. خدا براى شما آسانى مى‏خواهد و براى شما دشوارى نمى‏خواهد؛ تا شماره [مقرر] را تكميل كنيد و خدا را به پاس آنكه رهنمونيتان كرده است به بزرگى بستاييد، و باشد كه شكرگزارى كنيد» (بقره/185)
↑ . اسلام آمیخته با تساهل و تسامح است؛ نزاع و کشمکش باعث از بین رفتن هیبت مسلمانان می‌شود؛ ویکی پدیا؛ سازه تنش‌زدایی در جامعه اسلامی؛ از رواداری تا مدارا؛ حجاب به یک نماد سیاسی تبدیل شده است/ اهمیت فرهنگ رواداری در حل مسئله حجاب + فیلم؛
↑ . إِلَّا الَّذِينَ يَصِلُونَ إِلَى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ أَوْ جَاءُوكُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَنْ يُقَاتِلُوكُمْ أَوْ يُقَاتِلُوا قَوْمَهُمْ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَيْكُمْ فَلَقَاتَلُوكُمْ فَإِنِ اعْتَزَلُوكُمْ فَلَمْ يُقَاتِلُوكُمْ وَأَلْقَوْا إِلَيْكُمُ السَّلَمَ فَمَا جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ سَبِيلًا؛ مگر کسانی که به قومی که بین شما با آنها عهد و پیمانی است در پیوسته باشند یا (بر این عهد نزد شما آیند) که از جنگ با شما و با قوم خودشان که دشمنان شما هستند هر دو خودداری کنند و از جنگ دلتنگ باشند، (با این دو طایفه از کافران که در حقیقت به شما پناهنده‌اند نباید قتال کنید) و اگر خدا می‌خواست آنها را بر شما مسلط می‌کرد تا با شما قتال می‌کردند، پس هر گاه از شما کناره گرفتند و با شما نجنگیدند و تسلیم شما شدند خدا برای شما راهی بر علیه آنها نگشوده است»(نساء/90)
↑ . نقش زنان در ترویج رواداری و همزیستی مسالمت‌‌آمیز در جامعه؛
↑ [https://iqna.ir/fa/news/4146829/%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%82%D8%B4%E2%80%8C%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D8%A2%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%88-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%85%D9%86%D8%AF-%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . توان نقش‌آفرینی زن آگاه و توانمند مسلمان در مدیریت جامعه اسلامی؛مفهوم ظرفیت تمدنی اربعین/ تمدن با همگرایی مسلمانان ساخته می‌شود ]

[1] .اسلام پدیا

[2] . دانشنامه حوزه؛ تکافل؛ مظهر ایثار در جامعه اسلامی/ قرآن چه می‌گوید؟؛ قرآن هویت‌های مختلف را نفی نکرده است/ خدمت دانش‌های اسلامی به تقریب

[3] . تساهل و تسامح در رفتار یا عقیده؛ ویکی پدیا؛ موضوع «قرآن و دموكراسی» بررسی شد؛ دگر‌پذیری و رواداری؛ دو رکن فعالیت تقریبی؛ رواداری در مطالعات جهان اسلام بیشتر شده است/ تمایل به اندیشه‌های شیعی در مراکز علمی عربستان؛ تسامح دینی؛ امتیاز بزرگ صنعت گردشگری حلال در آفریقای جنوبی

[4] . مبانی علم‌شناسی با معرفت‌بخشی از قرآن کریم در «اسلام و مطالعات اجتماعی»

[5] .اسلام پدیا

[6] .دانشنامه حوزه

[7] . نخستین گفت‌و‌گوی دینی ایران و کلیسای ارمنستان برگزار می‌شود

[8] .دانشنامه حوزه؛ اسلامی و دیگران، 1392، ص72؛ محمدی و دیگران، 1398، ص126.

[9] . وَ أَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً ما أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ‏؛ «و ميان دل‏هايشان الفت انداخت، كه اگر همه آنچه در زمين است خرج مى‏كردى، نمى‏توانستى ميان دل‏هايشان الفت برقرار كنى، ولى خدا ميانشان الفت برقرار كرد. به راستى او عزّتمند و حكيم است» (انفال/63)

[10] . يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا جاءَكُمُ الْمُؤْمِناتُ مُهاجِراتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِناتٍ فَلا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ لا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَ لا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ وَ آتُوهُمْ ما أَنْفَقُوا وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ إِذا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ لا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوافِرِ وَ سْئَلُوا ما أَنْفَقْتُمْ وَ لْيَسْئَلُوا ما أَنْفَقُوا ذلِكُمْ حُكْمُ اللَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، چون زنان با ايمان مهاجر، نزد شما آيند آنان را بيازماييد. خدا به ايمان آنان داناتر است. پس اگر آنان را باايمان تشخيص داديد، ديگر ايشان را به سوى كافران بازنگردانيد: نه آن زنان بر ايشان حلالند و نه آن [مردان‏] بر اين زنان حلال. و هر چه خرج [اين زنان‏] كرده‏اند به [شوهران‏] آنها بدهيد، و بر شما گناهى نيست كه- در صورتى كه مهرشان را به آنان بدهيد- با ايشان ازدواج كنيد، و به پيوندهاى قبلى كافران متمسّك نشويد [و پايبند نباشيد] و آنچه را شما [براى زنان مرتد و فرارىِ خود كه به كفّار پناهنده شده‏اند] خرج كرده‏ايد، [از كافران‏] مطالبه كنيد، و آنها هم بايد آنچه را خرج كرده‏اند [از شما] مطالبه كنند. اين حكمِ خداست [كه‏] ميان شما داورى مى‏كند، و خدا داناى حكيم است» (ممتحنه/10)

[11] . دگر‌پذیری و رواداری؛ دو رکن فعالیت تقریبی؛ استاد خسروشاهی نماد رواداری شیعی در ایران معاصر؛آموزش رواداری و مدارا با دیگران در برنامه «با قرآن در صحنه» آیت‌الله طالقانی

[12] . قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ؛ «بگو ای اهل کتاب، بیایید از آن کلمه حق که میان ما و شما یکسان است پیروی کنیم که به جز خدای یکتا را نپرستیم، و چیزی را با او شریک قرار ندهیم، و برخی برخی را به جای خدا به ربوبیّت تعظیم نکنیم. پس اگر از حق روی گردانند بگویید: شما گواه باشید که ما تسلیم فرمان خداوندیم» (آل عمران/ ۶۴)؛ وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَقُولُوا آمَنَّا بِالَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَأُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَإِلَهُنَا وَإِلَهُكُمْ وَاحِدٌ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ؛ «و شما مسلمانان با اهل کتاب (یهود و نصاری و مجوس) جز به نیکوترین طریق بحث و مجادله مکنید؛ مگر با ستمکاران از آنها، و (با اهل کتاب) بگویید که ما به کتاب آسمانی قرآن که بر ما نازل شده و به کتب آسمانی شما به همه ایمان آورده‌ایم و خدای ما و شما یکی است و ما تسلیم و مطیع فرمان اوییم» قرآن همواره از مسلمانان خواسته در روابط خود با غیر مسلمانان از این دریچه ورود پیدا کنند» (عنکبوت/46).

[13] . فَقالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ ما نَراكَ إِلَّا بَشَراً مِثْلَنا وَ ما نَراكَ اتَّبَعَكَ إِلَّا الَّذِينَ هُمْ أَراذِلُنا بادِيَ الرَّأْيِ وَ ما نَرى‏ لَكُمْ عَلَيْنا مِنْ فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّكُمْ كاذِبِينَ‏؛ «پس اشراف قومش كه كافر بودند، گفتند: ما تو را جز بشرى مانند خود نمى‏بينيم، و نمى‏بينيم جز كسانى كه فرومايگان ما هستند، آن هم با نظر بدوى، كسى از تو پيروى كرده باشد، و ما براى شما مزيّتى برخود نمى‏بينيم، بلكه شما را دروغگو مى‏پنداريم».

[14] . مدل تربیت سیاسی انبیا(ع) تکاملی است

[15] . وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً؛ «و بندگان [خداى‏] رحمان كسانى‏اند كه روى زمين با نرمى و تواضع راه مى‏روند، و هنگامى كه جهالت پيشگان به آنان خطاب مى‏كنند، [در پاسخشان‏] سخنانى مسالمت‏آميز مى‏گويند» (فرقان/63)

[16] . قرآن و ریشه‌های رواداری؛ عدالت گوهر اصلی اندیشه دینی و نظام معرفت شیعیان است؛ اهمیت فراهم‌سازی بسترهای گوناگون برای گفت‌وگوی اجتماعی

[17] . الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذِينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ‏؛ «همانان كه به سخن گوش فرامى‏دهند و بهترين آن را پيروى مى‏كنند. اينانند كه خدا هدايتشان كرده است و اينانند كه صاحبان خردند» (زمر/18)

[18] . لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى لَا انْفِصَامَ لَهَا وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ؛ «کار دین به اجبار نیست، تحقیقا راه هدایت و ضلالت بر همه کس روشن گردیده، پس هر که از راه کفر و سرکشی دیو رهزن برگردد و به راه ایمان به خدا گراید بی‌گمان به رشته محکم و استواری چنگ زده که هرگز نخواهد گسست، و خداوند (به هر چه خلق گویند و کنند) شنوا و داناست».

[19] .موحدی ساوجی، 1387، ص125.

[20] . وَ جاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَ فِي هذا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيداً عَلَيْكُمْ وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلى‏ وَ نِعْمَ النَّصِيرُ؛ «و در راه خدا چنان كه حقّ جهاد و كوشش در راه اوست جهاد و كوشش كنيد؛ او شما را برگزيد و در دين بر شما هيچ‏گونه تنگى و سختى قرار نداد، همچون آيين پدرتان ابراهيم. او شما را پيش از اين اهل تسليم نام نهاد، و در اين [قرآن نيز به اين نام خوانده شده‏ايد]، تا اين پيامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشيد. پس، نماز را بر پا داريد و زكات بدهيد و به خدا تمسّك جوييد. او صاحب اختيار شماست؛ چه نيكو صاحب اختيارى و چه نيكو ياورى است» (حج/78) شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ‏؛ «ماه رمضان [همان ماه‏] است كه در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [كتابى‏] كه مردم را راهبر، و [متضمّن‏] دلايل آشكار هدايت، و [ميزان‏] تشخيص حق از باطل است. پس هر كس از شما اين ماه را درك كند بايد آن را روزه بدارد، و كسى كه بيمار يا در سفر است [بايد به شماره آن،] تعدادى از روزهاى ديگر [را روزه بدارد]. خدا براى شما آسانى مى‏خواهد و براى شما دشوارى نمى‏خواهد؛ تا شماره [مقرر] را تكميل كنيد و خدا را به پاس آنكه رهنمونيتان كرده است به بزرگى بستاييد، و باشد كه شكرگزارى كنيد» (بقره/185)

[21] . اسلام آمیخته با تساهل و تسامح است؛ نزاع و کشمکش باعث از بین رفتن هیبت مسلمانان می‌شود؛ ویکی پدیا؛ سازه تنش‌زدایی در جامعه اسلامی؛ از رواداری تا مدارا؛ حجاب به یک نماد سیاسی تبدیل شده است/ اهمیت فرهنگ رواداری در حل مسئله حجاب + فیلم؛

[22] . إِلَّا الَّذِينَ يَصِلُونَ إِلَى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ أَوْ جَاءُوكُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَنْ يُقَاتِلُوكُمْ أَوْ يُقَاتِلُوا قَوْمَهُمْ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَيْكُمْ فَلَقَاتَلُوكُمْ فَإِنِ اعْتَزَلُوكُمْ فَلَمْ يُقَاتِلُوكُمْ وَأَلْقَوْا إِلَيْكُمُ السَّلَمَ فَمَا جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ سَبِيلًا؛ مگر کسانی که به قومی که بین شما با آنها عهد و پیمانی است در پیوسته باشند یا (بر این عهد نزد شما آیند) که از جنگ با شما و با قوم خودشان که دشمنان شما هستند هر دو خودداری کنند و از جنگ دلتنگ باشند، (با این دو طایفه از کافران که در حقیقت به شما پناهنده‌اند نباید قتال کنید) و اگر خدا می‌خواست آنها را بر شما مسلط می‌کرد تا با شما قتال می‌کردند، پس هر گاه از شما کناره گرفتند و با شما نجنگیدند و تسلیم شما شدند خدا برای شما راهی بر علیه آنها نگشوده است»(نساء/90)

[23] . نقش زنان در ترویج رواداری و همزیستی مسالمت‌‌آمیز در جامعه؛

[24] [https://iqna.ir/fa/news/4146829/%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%82%D8%B4%E2%80%8C%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D8%A2%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%88-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%85%D9%86%D8%AF-%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . توان نقش‌آفرینی زن آگاه و توانمند مسلمان در مدیریت جامعه اسلامی؛مفهوم ظرفیت تمدنی اربعین/ تمدن با همگرایی مسلمانان ساخته می‌شود ]

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

@@ خط ۳۶: / خط ۳۶: @@
 == ارجاعات ==
+[[رده:جامعه شناسی و قرآن]]
+[[رده: روان شناسی و قرآن]]