مرجع تقلید

مرجع تقلید؛ مجتهد جامع الشرایطی که جمع زیادی از مردم در احکام دینی از او تقلید می کنند.

تعریف

مرجع تقلید(مفتی– مقلَد) در مذهب فقهی امامیه به مجتهد(فقیه) جامع‌الشرایطی گفته می‌شود که توضیح ‌المسائل یا کتاب استفتائات داشته باشد و دارای پیروانی باشد که در فروع دین و احکام فقهی اسلامی از وی پیروی کنند. مرجع تقلید، نایب عام مهدی (عج) در دوران غیبت است. وی مجتهدی عادل و وارسته است که قوانین اسلام را بر اساس قرآن، سنت، اجماع و عقل استنباط می‌کند.

تاریخچه تقلید در مذهب شیعه

تقلید در مذهب شیعه از عصر امامان آغاز شد. آنان پیروانشان را به راویان حدیث یا یاران نزدیک خود، ارجاع می‌دادند. در عصر غیبت صغرا نیاز به تقلید در احکام شرعی بیشتر احساس شد. تقلید در کتابهای اصول فقه از قرن چهارم هجری به عنوان یک اصطلاح فنی تعریف می‌شود. اولین کسی که در میان شیعیان مقام مرجع یافت، شیخ طوسی در قرن پنجم بود، به گفته برخی پژوهشگران، نخستین دوره مرجعیت متنفذ و فراگیر در بین شیعیان متعلق به حوزه علمیه نجف است و با محمد حسن نجفی معروف به صاحب جواهر(م ۱۲۶۶ق) آغاز می‌شود. حوزه علمیه قم در دوران متاخر خود با ورود و سکونت عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۴۰ق (۱۳۰۰ش) شکل گرفت. با ورود او به قم بخشی از مرجعیت شیعه به ایران منتقل شد.

اهمیت مرجع تقلید

مرجعیت، مهم‌ترین جایگاه مذهبی اجتماعی و بالاترین مقام مذهبی در بین شیعیان دوازده امامی است. این مقام، انتصابی نیست. مهمترین شرط احراز این جایگاه، برتری علمی نسبت به سایر مجتهدان است. پیروان مرجع تقلید نیز مُقَلِّدان او خوانده می‌شوند. نظریات فقهی مراجع تقلید معمولاً در کتابی با نام رساله توضیح المسائل منتشر می‌شود تمامی افرادی که به سن تکلیف می‌رسند، می‎بایست در نخستین روز بلوغ خود، مرجع تقلید خود را انتخاب کرده و مطابق دستورات وی نسبت به انجام تکالیف شرعی خود اقدام کنند. طبق دستورات دین اگر یک مسلمان مرجع تقلید خود را انتخاب نکرده باشد، تمامی اعمالش باطل است.

تقلید در قرآن

بنابر شرح لمعه، ۵۰۰ آیه شریفه در قرآن با موضوع فقه و اجتهاد ارتباط دارد. گاهی می‌فرماید: «فَاسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ» (نحل/ ۴۳) یعنی هرچیزی را بلد نیستی از اهلش سؤال کنید. حتی خدا به پیغمبر می‌گوید: «فَبِهُداهُمُ‏ اقْتَدِهْ» (انعام/۹۰) اقتده یعنی اقتدا کن. یعنی ای پیغمبر اسلام تو هم راه انبیای قبلی را برو.

تقلید در روایات

طبق روایات، در زمان غیبت کبری، مسلمانان باید مسائل دینی خود را از روایان حدیث که شرایط مرجعیت را دارند بپرسند. از جمله اینکه امام عصر فرمودند: «أَمَّا الْحَوادِثُ الْواقِعَةُ فَارْجِعوُا فیها إِلی رُواةِ حَدیثِنا، فَإِنَّهُمْ حُجَّتی عَلَیکمْ وَأَنَا حُجَّةُ اللّهِ عَلَیهِمْ؛ امّا در رویدادهای زمانه، به راویان حدیث ما رجوع کنید. آنان، حجت من بر شمایند و من، حجّت خدا بر آنانم»؛ امام صادق علیه‌السلام فرمودند: فَأَمَّا مَنْ كَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ، حَافِظاً لِدِينِهِ، مُخَالِفاً لِهَوَاهُ، مُطِيعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ يُقَلِّدُوهُ وَ ذَلِكَ لَا يَكُونُ إِلَّا بَعْضِ فُقَهَاءِ الشِّيعَةِ لَا جَمِيعِهِم؛ هر کدام از فقها که صیانت نفس دارد، از دینش محافظت می‌نماید، با هوای نفس مخالفت می‌کند و امر مولای خود (ائمه معصومین ع) را اطاعت می‌کند، پس بر مردم است که از او تقلید کنند».

مهمترین مراجع تقلید

از نامدارترین مراجع تقلید متأخر می‌توان به محمد حسن نجفی مشهور به صاحب جواهر، شیخ مرتضی انصاری، سید محمد حسن شیرازی(صاحب فتوای تحریم تنباکو)، آخوند خراسانی، سید حسین بروجردی، سید محسن حکیم و سید روح الله خمینی (بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران) اشاره کرد.

شرایط مرجع تقلید

از مجتهدى باید تقلید کرد که مرد، بالغ، عاقل، شیعه دوازده امامى، حلال‌زاده، زنده و عادل باشد و نیز بنابر احتیاط واجب،حریص به دنیا نباشد واز مجتهدین دیگر اعلم باشد؛یعنى در فهمیدن حکم خدا از تمام مجتهدین زمان خود استادتر باشد.

راه های شناخت مرجع تقلید

اول: آن كه خود انسان يقين كند، مثل آن كه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد را بشناسد.دوّم: آن كه دو نفر عالمِ عادل كه مى‏توانند مجتهد و اعلم را تشخيص دهند مجتهد بودن يا اعلم بودن كسى را تصديق كنند.سوم: آن كه عدّه‏اى از اهل علم كه مى‏توانند مجتهد و اعلم را تشخيص دهند و از گفته آنان اطمينان پيدا مى‏شود مجتهد بودن يا اعلم بودن كسى را تصديق كنند.

دلایل عقلی برای رجوع به مرجع تقلید

رجوع افراد غیر متخصص به افراد متخصص یک امر عقلانی و مورد تأیید همه ی جوامع بشری است. زیرا یک فرد نمی‌تواند در همۀ زمینه ها متخصص شود بنابراین در زمینه ای که خود تخصصی ندارد به متخصص رجوع می‌کند. انسان برای رسیدن به هدف، نیاز به راهنما دارد؛ لذا برای رسیدن به قرب الهی و بهشت برین نیاز مبرم به نقشه راه دارد، نقشه راهی که نزد مراجع معظم تقلید، شناخته شده است.

انواع تقلید

انواع تقلید چهار مورد است؛ ۱- عالم از عالم ۲- جاهل از جاهل ۳- عالم از جاهل ۴- جاهل از عالم

وظایف مراجع

مهم‌ترین کارکرد مرجعیت صدور فتوا برای مقلدان در امور دینی و مذهبی است. با این‌همه، جایگاه مرجعیت منحصر در فتوا نیست. تدریس و نظارت و مدیریت حوزه‌های علمیه، تشریح وظايف و تكاليف مقلدين، هدايت مردم به سوی تقوا، ارتباط آنان را با خدا تسهيل كند مرجع تقلید با آگاهی و اشراف کامل بر مسائل داخلی و جریانات بین‌المللی که به نوعی به نظام و کشور مرتبط است، نباید نسبت به مسائل جاری کشور و مصالح مردم بی‌تفاوت باشد و می‌بایست در تمام جریانات فکری مردم آنچه به صلاح امت است را گوشزد کند و نسبت به آن اهتمام جدی داشته باشد.

فواید حضور مرجع تقلید

غالباً در جامعه‌ای كه مرجع تقليد حضور پررنگی دارد فساد و فحشا كمتر است، چراكه پليس دين در جامعه وجود داشته و دائماً هشدار می‌دهد و راه‌های انحرافی را از ميان مردم برمی‌دارد. همچنین جايگاهی برای حل بحران‌ها و مشكلات اجتماع است، لذا ارتباط بيشتر مراجع با جوانان؛ هنجاری‌های اجتماعی و فسادها را ريشه‌كن و موجب استحكام بنيان‌های خانواده و اجتماع خواهد شد حضور مراجع عظام تقلید در فضای مجازی نیز می‌تواند راه را برای تبلیغ دین و حضور اثرگذار طلاب در این فضا باز کند.

محدوده پیروی از مراجع تقلید

پیروی از مراجع تقلید در اصول اعتقادی مطلقاً جایز نیست و مراجع نیز نباید به استفتای مقلدین خود در مسائل این‌چنینی پاسخ دهند

تفاوت مجتهد و مرجع تقلید

مجتهد کسی است که قدرت استخراج احکام را دارد، اما هرگاه این قدرت به فعليت برسد يعنی احكام را استخراج و آرای خود را در دسترس ديگران قراردهد و ديگران به او مراجعه كنند، می‌شود مرجع تقلید.

شروط رسیدن به اجتهاد

اجتهاد اصولی دارد که در کتب فقهی آمده است از جمله؛ تسلط کامل بر ادبیات و صرف و نحو عرب، دوم: مأنوس شدن با آیات قرآنی بویژ آیات مربوط به فقه و اجتهاد و فهم تفسیر آیات، و سومین شرط توجه و تسلط به اخبار و روایات اهل بیت علیهم‌السلام است.

منابع

ایکنا