اندرو ریپین

اندرو لارنس ریپین(Andrew Rippin) (1950-2016)؛ از خاورشناسان و قرآن پژوهان معاصر بود که نویسنده و سرویراستار دانشنامه ها و دائره المعارف های مختلف اسلامی و قرآنی همانند دائره المعارف لایدن بود. وی رویکرد افراطی و تند به متن قرآن و دوره پیامبر(ص) داشته است و به گزاره‌هایی همانند تدوین قرآن کریم دو قرن بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص)، اخذ قرآن از عهدین و تمدن بین النهرین، استعاری بودن مفاهیم قرآن و نوشتن قرآن در محیط فرقه‌ای باور داشته است. از وی کتاب و مقالاتی در حوزه اسباب النزول، تفسیر و تاریخ قرآن وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از: دوران تکوین عقاید و اعمال دینی مسلمانان، قرآن و سنت تفسیری آن، منابع متنی برای مطالعة اسلام، اسلام سنتی: متن درسی ادبیات دینی، مطالعات قرآنی: منابع و شیوه‌های تفسیر متن مقدس، تفاسیر اولیة قرآن، سبک و مفهوم قرآن، راهنمای قرآن بلک‌ول، تعریف اسلام و جهان اسلام.

معرفی اندرو ریپین

اندرو لارنس ریپین(Andrew Rippin) از خاورشناسان معاصر بود که در ۱۶ مه ۱۹۵۰ در لندن متولد شد. وی پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و دبیرستان در ۱۹۶۸ م به دانشگاه تورنتو وارد شد و تا ۱۹۷۴ م در این دانشگاه در رشته علوم دینی تحصیل کرد. پایان‌نامه وی در ژوئن ۱۹۷۴ با عنوان «رابطه من- تو مارتین بوبر و تأثیر آن بر کلام مسیحی» پذیرفته شد. در همان سال، برای ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد، به دانشگاه مک گیل رفت. ریپین در این دانشگاه به اسلام‌شناسی رو آورد و توجه خود را به علوم قرآنی معطوف کرد. در ژانویه ۱۹۷۷، از پایان‌نامه خود با عنوان «حرم و اصطلاحات مترادف و هم‌معنای آن در قرآن؛ تحلیلی از کاربردها و معنی آن» دفاع کرد. وی در همان دانشگاه از سال ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۱ م به تحصیلات خود در اسلام‌شناسی ادامه داد و در سپتامبر ۱۹۸۱، پایان‌نامه دکتری خود را با عنوان «متون اسباب نزول قرآنی؛ بررسی در کاربرد و تحول آن در تفسیر» به پایان رساند.

ریپین در سال تحصیلی ۸۹ ـ ۱۹۷۸ در دانشگاه شرق‌شناسی‌ـ آفریقاشناسی لندن (SOAS) زیر نظر جان ونزبرو به تحقیق پرداخت و پس از اخذ مدرک دکتری، به عضویت جمعیت دین‌شناسی کانادا، آکادمی آمریکایی دین و جمعیت مطالعات خاورمیانة انگلستان درآمد. دغدغه اصلی وی از سال ۱۹۷۹ بدین‌سو تدریس در دانشگاه‌های مختلف و نگارش مقالات قرآنی بوده است.

وی طی دو دهة اخیر مقالات متعددی در حوزة قرآن‌پژوهی به چاپ رسانده و ویراستاری دو مجموعه مقاله «رهیافت‌هایی به تاریخ تفسیر قرآن» (اکسفورد ۱۹۸۸) و «پیدایش تفسیر قرآن» (آمریکا ۱۹۹۹) را برعهده داشته است. در سال ۲۰۰۰ به عنوان رئیس دپارتمان علوم انسانی در دانشگاه ویکتوریا مشغول به کار شد و تا سال ۲۰۱۰ در این سمت باقی ماند. وی به دو زبان انگلیسی و فرانسه صحبت می‌کرد و به زبان‌های عبری، عربی و آلمانی تسلط داشت. از دیگر دغدغه های ریپین می‌توان به شرکت در سمینارهای مختلف قرآنی اشاره کرد که از آن جمله، دومین سمینار بین‌المللی قرآن در دهلی نو و عرضة مقاله مهم «وضعیت کنونی مطالعات قرآنی» در سال ۱۹۸۲ است.

همچنین، وی در سال ۱۹۸۵ بانی برگزاری کنفرانس مهمی در دانشگاه کالگاری بود که هدفش جایگزین کردن متنی در تاریخ تفسیر به جای کتاب گلدزیهر با نام «گرایش‌ها در تفسیر قرآن» (لیدن ۱۹۲۰) بود. در کنفرانس «رهیافت‌هایی به سوی قرآن» که در سال ۱۹۹۰ در لندن برگزار شد، ریپین مقاله «تفسیر انجیل از طریق قرآن» را نوشت. از سمت های دانشگاهی وی می توان به استاد مطالعات اسلامی دانشگاه ویکتوریا، رئيس دانشكده انسان‌شناسی دانشگاه ويكتوريای كانادا اشاره کرد.وی در زمینه مطالعات قرآنی و تفسیری نیز علاوه بر نگارش کتب و مقالاتی چند با برخی دانشنامه‌های مشهور مانند EI و ER و EQ (دانشنامه اسلام، ادیان و قرآن) همکاری داشته‌ است. وی سرانجام، در روز سه شنبه ۲۹ نوامبر ۲۰۱۶ در خانه‌اش در ویکتوریا فوت کرد.

آثار قرآنی اندرو ریپین

ریپین در علوم اسلامی، تفسیر، علوم قرآنی، اسباب النزول تاریخ صدر اسلام، رابطه متن قرآن با متون ادیان دیگر و استفاده از قرآن در بحث‌ها و گفتگوهای مدرن، انتقالات متنی، مطالعات هرمنوتیکی قرآن، رمزگشایی دقیق از روابط پیچیده میان تفسیر قرآنی و زمینه‌های تاریخی و کشف روش‌های بالقوه جدید برای تحقیقات آینده کار کرده است. وی فعالیت‌های علمی خود را از حدود ۳۵ سال پیش آغاز کرده و دارای ۲۶ مقاله علمی ـ پژوهشی، ۱۸ جلد کتاب در موضوعات قرآنی و تفسیری است و مقالاتی در ۲۴ کتاب دارد و در دائرةالمعارف‌های مختلف اسلامی و قرآنی آثاری دارد و این همه تألیفات ریپین او را صاحب اثر و تأثیر در غرب کرده است. بخشی اندک از نوشته‌های پروفسور اندرو ریپین به فارسی ترجمه شده‌اند. ترجمه مقاله «تفسیر» او در ویرایش دوم دائرةالمعارف اسلام (2000) ویراستاری و ترجمه کتاب «رویکردهایی به تاریخ تفسیر قرآن» (۱۹۸۸) او به ‌ترتیب یکی از اولین و آخرین کارهای وی تا به امروز در حوزۀ مطالعات قرآنی بوده است.

ریپین در دو سال پایانی عمرش با همکاری عبدالله سعید، استاد مالدیوی مطالعات اسلامی دانشگاه ملبورن، پروژه‌ای مفصل با موضوع «مواجهه با رهیافت‌های تاریخی و انتقادی به قرآن در جهان اسلام» را در دست انجام داشت که ایران نیز یکی از کشورهای موضوع تحقیق در این پروژه بود، اما بیماری‌ و دلایلی دیگر مانع سفر او به ایران در سال گذشته شد و مرگ او این پروژه را ناتمام گذاشت. برخی از مقالات وی نیز در کتاب زبان قرآن و تفسیر قرآن؛ مجموعه مقالات قرآن پژوهی غربیان و قرآن و سنت تفسیری اش: مقالاتی در باب تاریخ تفسیر در قرون نخست اثر سید مرتضی کریمی نیا چاپ شده است.

برخی دیگر از آثار ریپین بدین شرح است: عقاید و اعمال دینی مسلمانان، جلد ۱: دوران تکوین (۱۹۹۰)، عقاید و اعمال دینی مسلمانان، جلد ۲، دوران معاصر (۱۹۹۳)، قرآن و سنت تفسیری آن (۲۰۰۱)، منابع متنی برای مطالعة اسلام (۱۹۸۶)، اسلام سنتی: متن درسی ادبیات دینی (۲۰۰۳)، مطالعات قرآنی: منابع و شیوه‌های تفسیر متن مقدس (۲۰۰۴)، تفاسیر اولیة قرآن (۱۹۹۹، ویرایش)، سبک و مفهوم قرآن (۲۰۰۱، ویرایش)، راهنمای قرآن بلک‌ول (۲۰۰۶، ویرایش)، تعریف اسلام (۲۰۰۷، ویرایش)،جهان اسلام (۲۰۰۸، ویرایش)، مقاله هنر جناس‌سازی در قرآن»، «اسلامی ‌کردن انبیای کتاب مقدس» عنوان سخنرانی او در دانشگاه یوسی ال ای و «تفسیر تفسیر» نام مقاله‌ای است که در سمینار مؤسسه مطالعات اسماعیلی در لندن عرضه کرده است. وی مدخل‌ های متعددی نوشته است؛ اما مهم ترین مدخل مرتبط با تخصص اصلی او، مدخل اسباب نزول است.

وی در دائرة‏المعارف دین چهار مدخل بیضاوى، محمدبن جریر طبرى، مولف تفسیر جامع البیان فى تفسیر آى القرآن، تفسیر و جار الله زمخشرى مولف تفسیر الکشاف را به رشته تحریر درآورده است. در دائرة‏المعارف تفسیر انجیل، نیز بحثى کوتاه با عنوان تفسیر مسلمین از انجیل، قاضى عبدالجبار همدانى معتزلى (متوفاى 415) و مولف آثار مشهورى چون المغنى فى ابواب العدل والتوحید، تثبیت دلائل النبوه و تنزیه القرآن عن المطاعن (یک جلد)، ابوالحسن اشعرى بنیانگذار کلام اشعرى، باقلانى متکلم و فقیه اشعرى که آثار مهمى چون اعجاز القرآن، الانتصار لنقل القرآن و التمهید را نگاشته، بیضاوى، عالى جاه محمد، ابن عباس، محمدبن عبدالوهاب، ابراهیم، اقبال لاهورى، عیسى، مالکوم ایکس، ابومنصور ماتریدى، مولف تفسیر مهم ماتریدى تاویلات القرآن که گردآورى شاگردان وى است، ابوالاعلى مودودى مفسر و مترجم قرآن به اردو (تفهیم القرآن)، موسى، ابراهیم بن سیار مشهور به نظام استاد جاحفا و از متکلمان معتزله، سید قطب، مولف تفسیر فى ظلال القرآن، امام فخررازى، طبرى و زمخشرى - که هر کدام به واسطه نوشتن تفسیرها و آثار مهمى در جهان اسلام شهرت دارند - به قلم ریپین به چاپ رسیده است. مطالب برخى از این مدخل‏ها در جلد نخست مسلمانان، اعمال و مناسکشان درج شده است.

دائرة‏المعارف اسلام که ویرایش دوم آن به زودى به آخر مى‏رسد، یکى از مآخذ مهم و معتبر در حوزه اسلام‏شناسى است که به چند زبان از جمله انگلیسى و فرانسه منتشر مى‏شود. مدخل‏هاى ذیل در این دائرة‏المعارف به قلم ریپین نوشته شده است. مجاهدبن جبر (ج 7 ص 293)؛ مقاتل بن سلیمان (ج 7 ص 508 - 509؛ اصل این مدخل توسط م پلاسر نوشته شده و توسط ریپین اصلاح و تکمیل شده است)؛ نافع لیثى (ج 7 ص 878)؛ سبت (ج 8 ص 689)؛ سجاده (ج 8 ص 740)؛ الصافات (ج 8 ص 798)؛ صالح (ج 8 ص 948)؛ سلسبیل (ج 8 ص 999)؛ سام (ج 8 ص 1007)؛ السامرى (ج 8 ص 1046)(بازنگرى مدخل که توسط ب. هلر نوشته شده است)؛ شیطان (ج 9 ص 408-409)؛ شعیب (ج 9 ص 491)؛ صدق (ج 9 ص 534-535)؛ سجستانى (ج 9 ص 546-547)؛ سدرة المنتهى (ج 9ص550)؛ ساره(ج9،ص26-27)؛ سراب (ج 9 ص 27)؛ شموس (ج 9 ص 300)؛ شموئیل (ج 9 ص 300)؛ شیع (اشعیاء)(ج 9ص 382-383)؛ تفسیر (ج 10 ص 83-88)؛ تشهد (ج 10 ص 340-341؛ بازنگرى مدخل که آرنت جى ونسیک نگاشته است)؛ تسلیه؛ ثعلبى (ج 10 ص 434)؛ ابى بن کعب (ج 10 ص 764-765)؛ وحى (بازنگرى نوشته آرنت ونسیک)، ورش، یافث (بازنگرى نوشته هلر)؛ یحیى بن زکریا؛ یونس (بازنگرى نوشته هلر) و یوشع بن نون (بازنگرى نوشته هلر) و زکریا (بازنگرى نوشته هلر). ریپین همکاری خوبی نیز با دائرة‏المعارف قرآن تحت ویراستارى جین مک اولیف را داشته است. جلد اول این دائرة‏المعارف توسط انتشارات بریل در لایدن هلند در سال 1999 منتشر شده است. برخى مدخل‏هایى که ریپین در جلد نخست نگاشته، به قرار زیر است: هارون، ابوبکر، ابولهب، تدهین، رنگ‏ها، کلمات دخیل، حدیبیه، ابلیس، اشعیا، یعقوب، یحیى تعمید دهنده، اعداد و شمارش، اسباب النزول.

دیدگاه قرآنی اندرو ریپین

اندرو ريپين به شدت تحت تاثير استاد خودش «ونزبرو» بود. ونزبرو نیز تحت تاثير خاورشناسانی مثل «بلاشر»، «نولدكه» و «گلدزيهر» قرار داشت.نظریه ونزبرو در مورد گونه‌ شناسی تفاسیر پیشاطبری و قبل از دوره کلاسیک معروف است. وی براساس عناصر موجود در تفاسیر کهن، آنها را به چند گروه تفاسیر روایی، فقهی، متنی، بلاغی و تمثیلی تقسیم کرده است.

ریپین و استادش در مورد اینکه اسباب نزول متعلق به کدامیک از این گونه‌ های تفاسیر است، اختلاف نظر داشتند؛ درحالی که ونزبرو اسباب نزول را از ویژگی‌های تفاسیر فقهی می‌داند، ریپین آن را از ویژگی تفاسیر روایی می داند. دیدگاه دیگر وی در مورد قرآن، در پژوهش های واژه شناسی وی نهفته است که یکی از این پژوهش ها، مقاله ای در مورد معنای واژه «الجمل» به معنای «شتر یا ریسمان» است که در آیه ۴۰ سوره اعراف می باشد. وی ضمن نقل اقوال مختلف، در نهایت وجود دو قرائت مختلف «جَمَل: شتر نر» و «جُمَّل: ریسمان ضخیم» از این واژه را مطرح نموده و قرائت دوم را ساخته‌ و پرداخته مفسرانی می‏‌داند که از قرن سوم به بعد، با هدف غلبه بر بحث‏‌های کلامی و نیز نمایش برتری قرآن بر سایر کتاب‌های الهی، آن را ساخته و به ابن‏ عباس نسبت داده‏‌اند. ریپین ضمن این ادعا، چندین پایه مهم اعتقادی مسلمانان نسبت به قرآن را نشانه گرفته است؛ این امر در آثار سایر مستشرقان نیز یافت می‏‌شود؛ درصورتی که ریشه قرائات مختلف که توسط وی اشاره شده، به عصر صحابه و تابعین بازگشته و آن ادعا مبنی بر ساختگی بودن قرائت ابن‏ عباس و نیز سایر تبعات آن با ارائه ادله مربوطه، باطل و رسمیت قرائت مشهور جَمَل، انطباق آن با قرائت پیامبر و وجود وجه شبه اقوی برای آن ثابت شد.

علاوه بر این، وی نیز همانند استادش جان ونزبرو پایه‌گذار جریان تجدید نظرطلبی است و تاریخ قرآن را مربوط به اواخر قرن دوم یا اوایل قرن سوم می‌دانند. بسیاری از دیدگاه‌هایی که هم‌اکنون از سوی مستشرقان مطرح می‌شود، برگرفته از آرای ریپین و استادش است. وی جمع‌آوری و رسمی‌سازی قرآن را متقدم می‌داند و به تاریخی ‌بودن شخصیت پیامبر و مرتبط ‌‌بودن قرآن با حیات و شخصیت او اذعان دارند؛ ولی معتقدند قرآن را نمی‌توان به عنوان منبع تاریخ زندگانی پیامبر مورد استفاده قرار داد؛ چراکه به وحیانیت قرآن و رسالت پیامبر(ص) اعتقاد ندارد و کلیه مکتوبات و روایات در رابطه با قرآن و جمع آوری قرآن را به نیاز مسلمانان متصف دانسته اند که پس از رحلت پیامبر(ص) بوده است و با روایات زیادی که در اسباب نزول و ناسخ و منسوخ داشتند، درصدد تقویت آموزه های قرآنی بودند.

درواقع، ریپین بر این عقیده بود که قرآن نیز همانند عهدین دچار تحریف شده است و ادعاهایی نیز برای آن می آورد که از اساس باطل است. علاوه بر این، از نظر ریپین، مسلمانان برای درست کردن دین اسلام، از عهد عتیق و از تمدن بین‌النهرین استفاده کرده‌اند و حتی با مطالب قرآنی، مطالب عهدین را نیز دچار تحریف کرده-اند. بر این اساس، مطالعات قرآنی ریپین، باور به گزاره‌هایی همانند تدوین قرآن کریم دو قرن بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص)، اخذ قرآن از عهدین و تمدن بین النهرین، استعاری بودن مفاهیم قرآن و نوشتن قرآن در محیط فرقه‌ای بوده است.

علاوه بر این، وی نظریه ونزبرو در مورد گونه‌ شناسی تفاسیر پیشاطبری و قبل از دوره کلاسیک را پذیرفته است. وی براساس عناصر موجود در تفاسیر کهن، آنها را به چند گروه تفاسیر روایی، فقهی، متنی، بلاغی و تمثیلی تقسیم کرده است. ریپین و استادش در مورد اینکه اسباب نزول متعلق به کدامیک از این گونه‌ های تفاسیر است، اختلاف نظر داشتند؛ در حالی که ونزبرو اسباب نزول را از ویژگی‌های تفاسیر فقهی می‌داند، ریپین آن را از ویژگی تفاسیر روایی محسوب می‌کند.

منابع

ایکنا

آزادی، پرویز، معارف، مجید، (1401)، نقد مبانی مطالعات قرآنی اندرو ریپین، فصلنامه مطالعات اسلامی در جهان معاصر، ش1، صص22-1.

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی؛ آینده مطالعات قرآنی؛ گفتگو با اندروریپین

دائره المعارف اسلامی؛ افق پژوهش‌های قرآنی در گفت و گو با اندرو ریپین

ویکی پدیا