امنیت

امنیت؛ از واژه (امن) به معنای ایمن بودن از مجموعه خطرهای مالی و جانی است ونیز در برخی تعاریف به مثابه امنیت معنوی و آرامش داشتن است.

مفهوم شناسی

واژه امنیت از ثلاثي مجرد «أمن» و بر وزن فاعل به معناى آرامش داشتن، ايمن بودن و طمأنينه است. در کتب لغت نیز در این باره گفته شده أَمْن از مفهوم ايمنى به معنای آرامش قلب و خاطر جمع بودن آمده است. امن و امانة و امان در اصل به يك معنى‏اند «فَإِنْ‏ أَمِنَ‏ بَعْضُكُمْ بَعْضاً» و «أَ فَأَمِنَ‏ أَهْلُ الْقُرى‏ أَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنا بَياتاً وَ هُمْ نائِمُونَ» «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً» است‏ «مَنْ دَخَلَهُ كانَ‏ آمِناً» آمَن به معنای خاطر جمع، كسي كه در او ايمنى است و يا شهري كه ايمن شده است.

امنیت در قرآن

قرآن کريم به‌عنوان کتاب مرجع قانونی حقوقی دين اسلام و همچنین بهترين مرجع روحی و درمانی افراد در گذشت زمان، در برگيرنده‌ي نيازهاي فردي و اجتماعي انسان‌ها در دو برهه دنیا و آخرت است، لذا بر اساس جامعیت قرآن کریم، مسأله «امنيت» از جمله مسائل مهمی بوده که لازمه استمرار زندگی افراد بوده است. قرآن کریم در آیات متعدد با موضوعات مختلف به این اصل پرداخته و اهمیت آن را متذکر شده است. خداوند در سوره مبارکه بقره، در آیه ۱۲۶ می‌فرماید: «وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِمُ رَبّ‏ِ اجْعَلْ هَاذَا بَلَدًا ءَامِنًا وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ ءَامَنَ مِنهُْم بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الاَْخِرِ قَالَ وَ مَن كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلًا ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلىَ‏ عَذَابِ النَّارِ ‌وَ بِئْسَ الْمَصِير»این آیه از مشهورترین آیاتی است که حضرت ابراهیم (ع) به‌صراحت به اهمیت مسأله امنیت اشاره داشته‌ و مشتمل بر دعاي پيامبر بزرگ خداوند حضرت ابراهيم (ع) درباره سرزمين و مردم مکه است. علامه طباطبایی در این زمینه می‌نویسد: منظور از «بَلَداً آمِناً» شهر داراى امنیت است. از دیدگاه قرآن امنیت یکی از اهداف استقرار حاکمیت خداوند و خلافت صالحان است افزون بر آنکه تأمین امنیت از اهداف جهاد قلمداد شده و احساس امنیت از خصائص مؤمن است. آیه ۳۳ سوره مائده در این رابطه فرموده است: «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ» در آیات ۹۳ تا ۹۸ سوره کهف در داستان یأجوج و مأجوج به‌نوعی به مسئله امنیت اشاره شده است. همچنین، در سوره تکاثر که می‌فرماید: «ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ» بنا بر تفاسیر موجود به بحث امنیت اشاره دارد. برخی از محققان براین عقیده شده اند که در قرآن بیش از 800 آیه پیرامون مقوله امنیت وجود دارد.

ابعاد امنیت

مسأله و مقوله «امنيت» از جمله موضوعاتي است که داراي انواع و اقسام گوناگون و متنوعي است به این صورت که علماي علم جامعه‌شناسي براي آن انواعي را قائل شده‌اند که از آن جمله مي‌توان به «امنيت سياسي»، «امنيت اجتماعی»، «امنيت ملی» و... اشاره کرد که هريک مقوله‌اي مستقل بوده و در جايگاه خود مستلزم بررسي جداگانه‌اي هستند.

امنیت ملی

دفاع و امنیت ملی، بنیادی‌ترین نیاز هر جامعه و مهم‌ترین عاملِ دوام زندگی اجتماعی است. محققان توانایی کشور در دفع تهدیدهای خارجی علیه حیات سیاسی یا منافع ملی را به معنای امنیت ملی یک کشور و یا ملت به‌شمار آورده‌اند. در قرآن یکی از نشانه‌های حکومت جور و باطل، وجود ناامنی و فساد و ناتوانی در امنیت است: «وَ إِذَا تَوَلىَ‏ سَعَى‏ فىِ الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ ‌وَ اللَّهُ لَا يحُِبُّ الْفَسَادَ»

امنیت اجتماعی

امنیت اجتماعی به معنی امنیت جان، مال، آبرو و موقعیت شخصی از جانب عوامل اجتماعی است. از سویی ریشه و اساس کلیه ابعاد امنیت از جمله امنیت فردی و اجتماعی نیز از دیدگاه قرآن و روایات در ایمان و باورهای عمیق دینی و امنیت معنوی نهفته است. از نگاه اجتماعی بخش خصوصی و شخصی افراد نیازمند بیشترین امنیت اجتماعی و اخلاقی است. آیات الهی با تأکید بر اصل کرامت و ارزش والای انسان، بر حفظ حرمت و حریم او و امنیت فردی و اجتماعی افراد در حوزه‌های فردی و اجتماعی و مخالفت با هرگونه تعدی به او پا فشرده‌اند.

خداوند در قرآن کریم انسان را در موارد متعددی ستوده است و او را اشرف مخلوقات می‌داند و آفرینش وی را به خود تبریک می‌گوید. و تعبیرهای مختلفی مانند خلیفه الهی و مسجود ملائکه ذکر کرده و علم ویژه که به علم اسماء تعبیر شده است را به او عطا کرد و انسان را امانت‌دار خود معرفی کرده است، امانتی که آسمان‌ها، کوه‌ها و زمین از قبول آن سر باز زدند. بدیهی است ایمان مؤمنین، انجام اعمال صالح مقتضی رعایت امنیت فردی و اجتماعی افراد و عدم تعرض و تعدی به حقوق آنان است. این عدم تعدی و تعرض و حقی از سوی خدای متعال نیز اعلام شده است.

امنیت نظامی و سیاسی

امنیت سیاسی با امنیت اجتماعی پیوند عمیقی دارد. از یک سو امنیت اجتماعی به دنبال ایجاد امنیت و آسایش زیست جمعی و مدنی افراد از طریق قوانین و اقامه نظم و حکومت است. از طرفی دیگر نیز امنیت سیاسی به معنای تأمین آرامش و طمأنینه لازم توسط حاکمیت یک کشور برای شهروندان قلمرو خویش از راه مقابله با تهدیدات مختلف خارجی و همچنین تضمین حقوق سیاسی آنان در مشارکت به‌منظور تعیین سرنوشت اجتماعی و سیاسی آن‌ها از طریق حکومتی غیر خودکامه و مردم سالار است. در این راستا برخی امنیت امروزه ایران را دستاورد مهم انقلاب اسلامی نیز میدانند.

در مبحث امنیت سیاسی و نظامی، یکی از اصول سیاسی و امنیتی ارزشمند، اصل نفی سبیل است که از آیه «من یجعل الله للکافرین علی المومنین سبیلا» برداشت شده است. برخی از مفسران برای نفس سلطه کفار و عدم جواز بر آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطَانَةً مِنْ دُونِكُمْ لَا يَأْلُونَكُمْ خَبَالًا وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاءُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ ۚ قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآيَاتِ ۖ إِنْ كُنْتُمْ تَعْقِلُونَ» استدلال کرده‌اند. در این آیه خداوند مؤمنان را از دوستی با بیگانگان نهی می‌کند: ای اهل ایمان غیر را به بطانه نگیرید. گفته‌اند مقصود از بطانه، دوستی و قرابت است، بنابراین مسلمانان نباید کافران را دوست و هم رازشان و صاحب اسرار خود بدانند چون این امر موجبات سلطه آنان بر مسلمانان را فراهم می‌سازد. چنین سلطه‌ای ناامنی نیز خواهد بود.

امنیت حقوقی و قضایی

ملاک و مبنای اصلی ایمنی و امنیت قضایی در یک جامعه، عدالت‌‌ورزی آن است. یک نظام قضایی باید عدالت پذیر، عدالت گستر و در حقیقت عدالت محور باشد تا بتواند ایمنی واقعی قضایی یا حقوقی آحاد جامعه را فراهم کند قرآن کریم حقوق مردم را به امانت تشبیه می‌کند که قاضی می‌بایستی با قضاوت عادلانه آن را به افراد شایسته و مستحق آن برگرداند، لذا می‌فرماید: همانا خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبانشان برگردانید و هر گاه میان مردم حکم و قضاوت می‌کنید به عدالت داوری کنید. همچنین از مؤمنین می‌خواهد که به خاطر خدا به عدالت شهادت داده و در این راه (دشمنی با دیگران) آن‌ها را از مسیر عدالت ورزی و شهادت عادلانه منحرف نکند: ‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید، برای خدا به داد برخیزید (و) به عدالت شهادت دهید، البته نباید دشمنی گروهی شما را بر آن دارد که عدالت نورزید به عدالت عمل نکنید که آن به تقوا نزدیک‌تر است و از خدا پروا دارید.

کارکرد امنیت

تعدّد مؤلفه‌های ایمنی‌بخش در دین، نشان از اهمیت مسأله و توسعه‌بخشی در راه این نیازِ محوری است. فارغ از امنیت‌های بیرونی که معلول عوامل اجتماعی است، بخشی از پارامترهای ایمنی‌بخش در درون انسان و مربوط به حوزه تفکر و اندیشه اوست. تنها بودن انسان، یا حتّی حس تنهایی که به جهت عدم همراهیِ روحی اطرافیان رخ می‌دهد، امنیت و آسایش روانی را سلب می‌نماید. انواع جدایی‌های عاطفی و تنها بودن‌های ذهنی، با اطمینان به همراهیِ تکیه‌گاهی امن و مطمئن، از انسان دور می‌شود.

منابع

خبرگزاری ایکنا

امامت پدیا