فطرت

فطرت: گرایشاتی در وجود انسان که فصل ممیز او از حیوان است. فطرت بر طبق نظر علما، ام المسائل معارف اسلامی است. برآیند تمام مطالعات حوزه تعلیم و تربیت اسلامی و مبانی تربیت دینی و مبانی انسان‌شناسی قرآنی حاکی از آن است که سهم اصلی در تعالی صورت و سیرت انسان با دو چیز است: یکی فطرت الاهی است و دوم اراده و انتخاب خود انسان. این دو عامل اصلی هستند و نقش ویژه دارند.

تعریف فطرت

فطرت در لغت از ماده «فطر» یعنی ابتدا و اختراع، آغاز، سرشت یا طبیعت و در اصطلاح به معنای غریزه معنوی هر انسان است، غریزه معنوی در وجود آدمی برای عبور از مرز حیوانیت و رسیدن به کمال انسانی نهاده شده است.همچنین خصائص هر موجود، به ذاتی و اکتسابی تقسیم می‌شود که خصائص ذاتی انسان را که فصل ممیز او از حیوانات است‌ را فطرت می‌گویند.

تعریف خداشناسی فطری

یکی از معانی فطری بودن خداشناسی آن است که همه‌ انسانها با علم حضوری خدا را می‌یابند و اگر زنگارهای غفلت زدوده شود، وجود او را روشن‌تر از هر چیز دیگر می‌بینند. برخی از مفسران، آیه‌ی «أفِی اللهِ شَکٌّ فَاطِرِ السَّماوَاتِ و الأرضِ» را بیانگر همین مطلب می‌دانند. فطرت در قرآن يكى از مهم‏ترين مباحثى كه در قرآن كريم و در روايات امامان معصوم(ع) بر آن تأكيد شده، مسأله فطرت است. «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا ۚ فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا ۚ لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ»: پس روى خود را با گرایش تمام به حقّ، به سوى این دین کن، با همان سرشتى که خدا مردم را بر آن سرشته است. آفرینش خداى تغییرپذیر نیست. این است همان دین پایدار، ولى بیشتر مردم نمی‌دانند». واژه «ناس» در این آیه شریفه نشانگر آن است که فطرت در وجود همه انسان‌ها نهاده شده و ویژه افراد خاصی نیست، همه انسان‌ها خداجو و طالب حق و حقیقت هستند.

علاوه بر این آیه، خداوند در سوره‌های زیادی از قرآن از جمله آیه ۱۱ سوره ذاریات، آیه۲۱ سوره غاشیه، آیه ۵۴ سوره مدثر - آیات تذکر سوره بقره مانند ۱۳۸، آیه ۲۵ سوره لقمان ، آیه ۱۷۷ سوره آل‌عمران، آیه ۵۳ سوره نحل، آیه ۳۳سوره لقمان وآیه ۶۵ سوره عنکبوت و ...فطرت انسان ها را متذکر شده است.

موانع شکوفایی فطرت

یکی از موانع شکوفائی فطرت خداجوی انسان، آلودگی روح به گناهان است؛ اصولاً آلودگی گناهان دل را از خدا دور می‌کند و پاکی و لطافت نخستین آن را از بین می‌‌‌برد؛ فطرت چنین انسانی نمی‌تواند شکوفا شود. همچنین آلوده بودن محیط و غرق شدن جامعه در شهوت‌پرستی و هوای نفس، تحریک شهوات، تن‌پروری و حیوان صفتی از دیگر عوامل انحراف و یا بی‌اثر شدن فطرت الهی انسان است.

راهکار شکوفایی فطرت

برای شکوفایی فطرت، کافی است یک گوشه از فطرتِ انسان شکوفا شود، چون همۀ خوبی‌ها یک گوهر دارند، مانند ظرف دربسته آبی که اگر یک روزنه در آن ایجاد شود، دسترسی به همۀ آب ظرف ممکن خواهد شد. همچنین روزه داری، فطرت را از جایگاه پست به نقطه‌ای والاتر ارتقا می دهد تا به درک شیرینی طاعت و تلخی معصیت برسد راهکار دیگر شکوفایی فطرت، کمک گرفتن از صبر و نماز است؛ چرا که نماز واقعی سبب تجلی نور کبریایی حق در وجود انسان می‌شود.

دلایل فطری بودن دین

فطری بودن دین به این معناست که دین به عنوان مجموعه‌ای از اصول، سنن و قوانین عملی که اتخاذ آنها به دلیل مبتنی بودن بر حوایج حقیقی، سعادت حقیقی انسان را تضمین و او را به کمال حقیقی می‌رساند، از مقتضیات تکوینی خلقت انسان است. از آنجا که حوایج در صورتی حقیقی‌اند و رفع آنها انسان را به سعادت حقیقی می‌رساند نفس انسانی آن را طلب و عقل وی آن را تصدیق کند؛ پس دین از مقتضیات خلقت انسان در مرتبه عقل و نه قبل از آن است.

دین و فطرت

دستورات دين بر اساس فطرت وجودی ما است به همین خاطر تضادی میان خواست انسان و دين وجود ندارد. یکی از مهم ترین دلایلی که دين اسلام تا کنون رنگ كهنگی به خود نگرفته است وجود برنامه‌هايی بر اساس فطرت وجودی انسان است كه همه در قرآن نهادینه شده است

عواقب دوری از فطرت

دوری از فطرت اصیل خداجو سبب یأس و سرخوردگی در انسان می‌شود.

منابع

ایکنا