آیه جلباب

آیه جلباب؛ به آیه 59 سور مبارکه احزاب آیه جلباب گویند. این آیه بیانگر نوعی از حجاب است، از زنان می‌خواهد جِلباب‌های‌شان را به خود نزدیک کنند تا مورد آزار مردان قرار نگیرند. جلباب جمع جلابیب نوعی پوشش بوده که بلندتر از روسری های معمول امروزی است.

تبیین مفاهیم آیه

خداوند در قرآن کریم میفرماید «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ». «نساء‌المومنین» یعنی زن‌های مومن آن زمان تا روز قیامت، نه زنان مومن در زمان نزول آیه شریفه. «جلباب» لباسی است که از سر تا پا را فرامی‌گیرد. آیه می‌فرماید به زنان مومن بگو این جلباب‌ها را به عنوان پوشش سراسری خود قرار دهند. البته در آیات دیگر وجه و کفین را استثنا می‌کند ولی این آیه تصریح دارد که زنان باید از جلباب استفاده کنند. جلباب چادر امروزی است که بانوان جامعه از آن استفاده می‌کنند. هم در لغت عرب و هم در لغت فارسی، جلباب لباس سراسری است که همه بدن را می‌پوشاند.

شان نزول آیه

زنان پشت سر پیامبر در مسجد نماز می‌خواندند که بعدها پیامبر دری برای ورود زنان قرار دادند و در این مسیر، جوانانی بودند که به بانوان متلک می گفتند؛ که این آیه نازل شد و بر جلباب تاکید کرد؛ برخی می‌گویند مراد از جلباب چادر است ولی جلباب عام از چادر و لباس بلند و گشاد است.

مفهوم شناسی جلباب

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در ذیل آیه شریفه آورده است: «الجلابیب جمع جلباب و هوثوب تشتمل به المرأه فیغطّی جمیع بدنها او الخمار الذی تغطّی به رأسها و وجهها. » (طباطبایی، ۱۳۹۶ هـ. ق، ج ۱۶: ۳۶۱) «جلابیب جمع جلباب است و آن لباسی است که زن آن را در بر می کند و همه بدن خود را می پوشاند یا مقنعه ای است که سر و صورت خود را به آن می پوشاند. »زمخشری نیز در کشاف به نقل از ابن عباس همین معنی را به کار برده است و می گوید: «الرداء الذی سیته من فوق الی اسفل» (زمخشری، ۱۳۵۲، ج ۳: ۵۵۹) «در جلباب ردایی است که سراسر بدن را از بالا تا پایین را می پوشاند. »ابن منظور نیز در لسان العرب جلبا را لباس بلند معنا کرده و می نویسد: «الجلباب ثوب اوسع من الخمارد دون الرداء تغطی به االمرأه راسها و صدرها و قیل هوثوب واسع دون الملحفه تلسبه المرأه و قیل هو الملحفه» ؛ (بیرقی اکبری، ۱۳۷۷: ۴۴) «جلباب لباسی بزرگ تر از سرپوش و کوچک تر از رداست که زن سر و سینه خود را با آن می پوشاند و گفته شده است لباسی بزرگ است که از محلفه کوتاه تر است و زن آن را می پوشد و گفته شده است همان ملحفه است.»واژه ادناء در تفاسیر «هم به معنای دنو (نزدیک کردن) آمده.» (فیض کاشانی، بی تا، ج ۴: ۲۰۳) و «هم به معنای ارحاء و اسدال و آویختن. »  (زمخشری، ۱۳۵۲: ۵۶۵) آیه شریفه می فرماید: «یدنینَ عَلَیهِنَّ مِن جلا بیهَّن ذلِکَ أَدنی أَن یعرِفنَ فَلا یؤذَینَ...» معنای آیه این است که زنان مسلمان باید جلباب های شان را به خود نزدیک کنند یا بر سر بیاویزند تا شناخته شوند به اینکه زن مسلمان آزاد هستند. » (فیض کاشانی، بی تا، همانجا) یا«شناخته شوند به این که پوشیده و با عفت هستند.» (طباطبایی، ۱۳۹۶ هـ. ق، همانجا).جلباب» پوشش بلند و گشادی است که اندام را به‌صورت کامل می‌پوشاند.

نکات سیاقی آیه

1 تأخير نزول آيات مورد نظر در سوره احزاب پس از آيات خمار در سوره ی نور. با توجه به مسئله تدريجی بودن احكام ، اين نظر محتمل است كه آيه ی خمار دستور نخستين و آيه جلباب دستور نهايی آن است؛ حجاب برگزيده و برتر مورد نظر اسلام حجاب جلباب است.

۲- عموميت آيه جلباب بر همه زنان مؤمن و زنان و دختران پيامبر (ص) به عنوان يك حكم نهايی و استثنا ناپذير»

۳- دستور بر نحوه پوشش جلباب با عنوان «يدنين عليهن من جلابيبهن» با چيزی مانند عبا و چادر سازگارتر است تا با لباس و روسری؛ زيرا شكل لباس سراسری به گونه‌ای است كه بايد اطراف آن را به يكديگر نزديك كرد و بر روی هم قرار داد تا بدن را بپوشاند.

۴- اثر اجتماعی پوشش جلباب در اين آيه شريفه ذكر شده است در حالی‌كه اين اثر برای پوشش خمار بيان نشده: «ذلك أدنی ان يعرفن فلا يؤذين»؛ اين پوشش جلباب نزديك‌ترين چيزی است كه به وسيله آن ايمان و عفاف تعيين می‌يابد و همان‌طور كه گفتيم به اين وسيله زنان مؤمن و عفيف بهتر شناخته می‌شوند تا از تعرض هوسرانان آزار نبينند؛ از همين رو اراذل و اوباش مجبور می‌شوند حساب اين زنان متين و پوشيده را از زنان كنيز و .... جدا كنند.

اقسام حجاب در قرآن

قرآن‌كريم از دو نوع حجاب و شيوه پوشش زن سخن به ميان آورده است: «خمار» و «جلباب»؛ از خمار در آيه سوره نور سخن گفته شده است: «وَليضرِبنَ بِخُمُرِ هِنَّ عَلی جُيوبِهِنَّ»؛ (سوره نور، آيه ۳۰) «خمارهای خود را بر گريبان‌های خويش بی‌فكنيد.» كه اين قسمت آيه بيان‌گر كيفيت پوشش است كه زن بايد آن‌را بپوشاند. «خمر» جمع خمار است و در كتب لغت آمده است: «الخمار ثوب تغطی به المرأه أسما» ؛ «خمار لباسی است كه زن سر خود را با آن می‌پوشاند.» آقای مصطفوی در التحقيق فی كلمات القرآن می‌نويسد: «خمر و خمار به معنی ستر و پوشش است. شراب را خمر گويند؛ زيرا حواس ظاهری و باطنی را می‌پوشاند. به روسری زن نيز خمار گويند؛ زيرا به وسيله آن سرش را می‌پوشاند .» ابن عباس در تفسير اين بخش از آيه شريفه می‌گويد : «تغط شعرها و صدرها و ترائبها و سوالصفا. زن موی سر، سينه و دور گردن و زيرگلوی خود را بپوشاند.»

آنچه می‌تواند به اين فرمان الهی جامه عمل بپوشاند، مقنعه يا روسری بلندی است كه علاوه بر پوشش كامل سر، بر روی گردن و سينه افتد. شهيد مطهری معتقد است: تركيب لغوی «ضَرَب علی» در لغت عرب اين معنا را می‌سازد كه چيزی را بر روی چيز ديگر قرار دهند، به طوری‌كه مانع و حاجبی برای او شمرده شود. براساس آيه شريفه و تفسير ابن عباس، اين پوشش سر، هر چه كه هست، اعم از شال، روسری، مقنعه بايد مو، سينه، دورگردن و زيرگلوی زن را بپوشاند. در زمان جاهليت و صدر اسلام زنان عرب غير مسلمان لباس‌های بلند و گشاد می‌پوشيدند، بر سر يا شانه خود عبا می‌انداختند و پوششی كوتاه و كوتاه‌تر از جلباب روی سرشان می بستند. شهيد مطهری به نقل از تفاسير معتبر از جمله تفسير كشاف بيان می كند كه: زنان عرب معمولاً پيراهن‌هايی می‌پوشيدند كه گريبان‌های‌شان باز بود، دور گردن و سينه را نمی‌پوشاند و روسری‌هايی هم كه روی سر خود می‌انداختند از پشت سر می‌آويختند ، قهراً گوش‌ها و بناگوش‌ها و گوشواره‌ها و جلوی سينه و گردن نمايان می‌شد. اين آيه دستور می‌دهد كه بايد قسمت آويخته همان روسری‌ها از دو طرف روی سينه و گريبان خود بی‌افكنند تا قسمت‌های ياد شده پوشيده گردد. در ذيل اين آيه «محمدبن يعقوب كلينی» در كافی از ابی جعفر (ع) چنين روايت می‌كند كه فرمودند: يكی از جوانان انصار با زنی از اهالی مدينه روبه رو شد در آن زمان، زنان مقنعه خود را پشت گوش می‌بستند. جوان به زن، كه از رو‌به‌رو می‌آمد، آن‌قدر نگاه كرد كه زن از مقابل او گذشت و رفت. جوان درحالی كه هم چنان از پشت سر، آن زن را نگاه می‌كرد، وارد كوچه بنی فلان شد كه ناگاه استخوان يا شيشه‌ای كه در ديوار بود، صورت او را دريد. وقتی زن رفت، ناگاه جوان متوجه شد كه خون روی لباس و سينهاش ريخته است؛ با خود گفت: به خدا حتماً نزد رسول الله (ص) می‌روم و ماجرا را توضيح می‌دهم. جوان نزد پيامبر (ص) آمد. وقتی كه رسول خدا (ص) او را ديد پرسيد: اين چيست؟ جوان ماجرا را توضيح داد. جبرئيل در اين هنگام بر پيامبر چنين خواند: «به مردان بگو كه چشمان خويش را ببندند و شرمگاه خود را نگاه دارند، اين برای‌شان پاكيزه‌تر است؛ زيرا خدا به كارهايی كه می‌كنند آگاه است.» (سوره نور ، آيه ۳۰)

منابع

خبرگزاری ایکنا

ارجاعات