رمضان

رمضان؛ نهمین ماه از ماه‌های دوازده‌گانۀ قمری است که میان ماه شعبان و شوال قرار گرفته است. این ماه، به‌دلیل برخی مناسک و مناسبت‌ها همچون روزه‌داری، افطار، نزول قرآن، شب‌های قدر و شهادت امام علی، از اهمیت و جایگاه بالایی نزد مسلمانان برخوردار است.

مفهوم شناسی

رمضان واژه «رمضان» از ریشه «رمض» و به معنای شدت تابش آفتاب بر خاک است. مفسران و لغویان وجه تسمیه این نام را در سوختن و از میان رفتن گناهان به وسیله انجام امور نیک و خیر عنوان کرده‌اند. رمضان در قرآن رمضان تنها ماهی است که در قرآن به صراحت نام آن آمده است و به سبب نزول قرآن و وجوب روزه‌داری در آن از جایگاه والا و ویژه ای برخوردار است، تا جایی که شب قدر آن معادل هزار ماه دانسته شده است: «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ»(قدر،3) در آیه ۱۸۴ سوره بقره در باب تبیین این ماه آمده است: «أَیَّامًا مَّعْدُودَاتٍ فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَّهُ وَأَن تَصُومُواْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ؛ (روزه در) روزهاى معدودى (بر شما مقرر شده است) هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد (به همان شماره) تعدادى از روزهاى دیگر (را روزه بدارد) و بر کسانى‌که (روزه) طاقت‏‌فرساست کفاره‌‏اى است که خوراک دادن به بینوایى است و هر کس به میل خود بیشتر نیکى کند پس آن براى او بهتر است و اگر بدانید روزه گرفتن برای شما بهتر است». و نیز در آیه ۱۸۵ سوره بقره آمده است: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَن کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ؛ ماه رمضان است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است کتابى که مردم را راهبر و (متضمن) دلایل آشکار هدایت و (میزان) تشخیص حق از باطل است پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد و کسى که بیمار یا در سفر است (باید به شماره آن) تعدادى از روزهاى دیگر (را روزه بدارد) خدا براى شما آسانى می‌‏خواهد و براى شما دشوارى نمی‌‏خواهد تا شماره را تکمیل کنید و خدا را به پاس آن‌که رهنمونی‌تان کرده است به بزرگى بستایید و باشد که شکرگزارى کنیدبه تصريح قرآن روزه بر بعضی از امت‌های قبلی نيز واجب بوده است، منتها نه با كم و كيف روزه ما مسلمانان، يعنی اصل روزه در امت‌های پيش مانند يهود و نصاری بوده چنانكه در تورات و انجيل روزه مورد ستايش قرار گرفته است و يهود و نصاری ايامی از سال را به اشكال مختلف روزه می‌گرفتند و از خوردن گوشت يا شير و غيره خودداری می‌كردند.

رمضان در احادیث

در روایات، فضائل متعددی برای ماه رمضان تبیین شده است. این ماه،‌ ماه میهمانی خدا، ماه رحمت و مغفرت و برکت و بهار قرآن است. براساس احادیث، در این ماه درهای آسمان و بهشت گشوده و درهای جهنم بسته می‌شود. شب قدر که نزول قرآن در آن شب بود، در این ماه قرار دارد. برخی دیگر از کتاب‌های آسمانی همچون تورات و انجیل نیز در این ماه نازل شده است. پیامبر اکرم(ص) می‌‏فرماید: «ماه رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان، ماه امت من است، هر کس همه این ماه را روزه بگیرد بر خدا واجب است که همه گناهانش را ببخشد، بقیه عمرش را تضمین کند و او را از تشنگی و عطش دردناک روز قیامت امان دهد».

آثار معنوی ماه رمضان

تطهیر باطن

در شرح دعای روز سیزدهم ماه مبارک رمضان آمده است: اللَّهُمَّ طَهِّرْنِی فِیهِ مِنَ الدَّنَسِ وَ الْأَقْذَارِ؛ مومن خوش بو است خدایا مرا از پلیدی گناه پاک کن؛ منظور از پلیدی، چرکِ گناه و معصیت است؛ انسان اگر اهل معصیت بود، بوی بد می‌گیرد؛ انسان مومن خوش بو هست.

تقویت خویشتنداری

ماه رمضان ماه خودسازی و کمک به محرومان و دستگیری ناتوانان و مبارزه با ظالمان است.

روزه

به عنوان یکی از مناسک ماه مبارک رمضان راهی برای تقرب به خداوند، آمادگی برای مراسم مذهبی و پالایش بدن به منظور درک امور معنوی کاربرد دارد. از جمله آثار معنوی رمضان و مناسک آن، تمایل انسان به پدید آوردن شرایط جسمی و روانی برای ارتباط شخص با خدا است تا بدین سبب جایگاه نیازهای معنوی را اعتلا ‌بخشد و خواسته‌های مادی را کوتاه ‌کند.

اصلاح فکری و رفتاری

یکی از مسائل مهم مربوط به روزه‌داری، تربیت اخلاق و نفس در کنار صورت مادی روزه‌داری یعنی نخوردن و نیاشامیدن است. لذا کنترل نفس و اخلاق فردی و غلبه بر آن یکی از آثار مهم روزه‌داری است که باعث آرامش انسان و دوری او از گناهان می‌شود و زمینه اصلاح تفکر و رفتار فرد را فراهم می‌کند.

رویدادهای مهم در ماه رمضان

از جمله رویدادهای مهم در این ماه، نزول قرآن در شب قدر است. براساس آراء منابع معتبر اسلامی قرآن در شب قدر بر قلب پیامبر(ص) نازل شده است. دیگر رخداد مهم در این ماه، تولد امام حسن مجتبی(ع)، امام دوم شیعیان، در تاریخ پانزدهمین روز از رمضان است. رخداد نهایی دیگر، شهادت حضرت علی(ع) است. آن حضرت در اثر ضربت شمشیر زهرآلود ابن ملجم مرادی در شب نوزدهم ماه رمضان سال ۴۰ هجری قمری هنگام اقامه نماز صبح، فرقش شکافته شد و بر اثر آن ضربت، در بیست و یک ماه رمضان به شهادت رسید.

منابع

خبرگزاری ایکنا