کودک همسری

کودک همسری؛ به ازدواج درآوردن دختران کم‌سن‌وسال با مردان بسیار بزرگ‌تر از خود. به ازدواج درآوردن(معمولا بدون رضایت) دختران و پسران نوجوان کم سن و سال که بلوغ و توانایی¬های لازم را برای ورود به زندگی زناشویی کسب نکرده¬اند. نکته مهم آنکه معمولا کودک همسری درخصوص دخترانی بکار¬ می¬رود که مجبور به ازدواج با مردانی با فاصله سنی نامتعارف می-شوند. کودک¬همسری موضوعی جهانی است که براثر عوامل مختلفی رخ می-دهد و چالش¬های گوناگونی دارد ازاین‌رو واکنش¬های مختلف فقهی و حقوقی را درخصوص آن برانگیخته¬است.

آمار جهانی کودک همسری مطابق آمارهای جهانی در سال 2020 حدود 670 میلیون زن و دختر و 115 میلیون مرد و پسر، قبل از رسیدن به سن هجده‌سالگی ازدواج‌کرده‌اند. کشور‌های نیجریه، چاد، جمهوری آفریقا، بنگلادش، غنا، موزامبیک، مالی، بورکینافاسو، سودان جنوبی و مالاوی ۱۰ کشور با بالاترین نرخ‌ کودک‌همسری در جهان محسوب می‌شوند که به‌جز بنگلادش تمامی این کشور‌ها در قاره آفریقا واقع‌شده‌اند. در جمهوری اسلامی ایران نیز در سال 1394 نیز مطابق آمارهای رسمی 37117 دختر کمتر از ۱۵ سال ازدواج کردند، همچنین دختران سنین 15 تا 19 سال نیز تعداد 196592 ازدواج را به¬نام خود ثبت کردند. در همان سال نیز ازدواج تعداد 6000 پسر کمتر از 15 سال و 17441 پسر بین 15 تا 19 سال به ثبت رسیده-است.

کودک همسری و قانون کنوانسیون حقوق کودک 15 سالگی را مرز میان کودکی و نوجوانی معرفی ¬کرده¬است، برهمین مبنا ازدواج افرادی که سن و سال کمتر از آن داشته باشند را ازدواج کودکان معرفی می¬خوانند؛ بر این اساس برخی کشورها سن 15 یا 18 سالگی را مرز جواز و عدم جواز ازدواج دانسته¬اند اما برخی کشورها نیز صرفا رسیدن به بلوغ جسمی و بیولوژیکی را برای جواز ازدواج لازم و کافی می-دانند. ایران پیمان‌نامه حمایت از حقوق کودک را در سال 1370 امضا نموده و در سال 1372 توسط مجلس تأیید و مورد اجرا قرار گرفت، که درنتیجه¬ی آن به عضویت این کنوانسیون درآمد؛ اما نکته مهم آنکه شرط ایران برای امضای آن تغییر برخی از بندهای تفاهم¬نامه براساس شرایط دینی و فرهنگی خود بود که با اعتراضات بسیاری همراه بود. قانون ازدواج در ایران مسیر پر پیچ و خمی را طی کرده¬است. در آغاز حکومت پهلوی اولین قانون ازدواج در سال 1313 تصویب ¬گردید و به¬موجب آن ازدواج دختران زیر 15 سال و پسران کمتر از 18 سال را دارای مشروعیت قانونی نمی¬دانست مگر آنکه به¬سبب شرایط خاص ایجادشده یک دادخواهی عمومی ایجاد شود تا درنتیجه¬ی آن محدوده برای دختران تا 13 سال و برای پسران تا 15 سال کاهش یابد، اما کمتر از این دیگر مجاز نبود. در سال 1353 پیرو ماده 23 قانون حمایت خانواده آن زمان، ازدواج زنان قبل از رسیدن به 18 سال و مردان قبل از 20 سالگی ممنوع گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 قانون حمایت از خانواده لغو گردیده و موقتا همان قانون پیشین مدنظر قرار گرفت، تا آنکه در سال 1361 قانون جدید وضع شد و به‌موجب آن حداقل سن ازدواج برای دختران 9 سال تمام و برای پسران 15 سال تمام درنظر گرفته¬شد. نهایتا در سال 1381 این قانون به‌روزرسانی شد و حداقل سن را برای دختران به 13 سال و برای پسران به 15 سال ارتقاء داد.

کودک¬همسری در فقه آن‌چنان‌که در امام خمینی تحریرالوسیله مطرح داشته، ازدواج با دختر قبل از سن بلوغ جایز است اما با قید این شرط که رابطه جنسی با کودک باید به نحوی باشد که بدو آسیب نرساند درغیراینصورت درصورت ایجاد مشکلی برای دختر احکام حقوقی مخصوص به¬خود برآن اجرا می-شود؛ مطرح کردن این موضوع باعث بروز شبهاتی نزد افراد شده¬است. باید توجه داشت که هدف از دانش فقه برطرف¬سازی مشکلات روزمره مردم است ازآن‌رو باید بررسی نمود که این حکم در پاسخ به چه مشکلی مطرح شده¬است. در روزگاران قدیم توجه به مسئله محرم و نامحرم بسیار جدی¬تر مطرح¬بوده¬است. تصور کنید در دوران قدیم زنی تنها قصد سفر با یک کاروان را می¬داشته، به¬جهت آنکه مردان کاروان امکان کمک¬رسانی به او را داشته¬باشند و درعین‌حال روابط محرم و نامحرم هم حفظ شود ناگزیر از ایجاد ارتباط محرمیت میان آن زن و یکی از مردان کاروان بودند. درچنین شرایطی بهترین کار برقراری عقد موقت با شرط عدم دخول میان یکی از مردان با دختر آن زن بود چراکه این‌گونه آن زن مادر همسر مرد می¬شد و علاوه بر حفظ حریم جنسی، مشکل محرمیت میان آن دو نیز رفع می¬شد و این‌گونه آن سفر انجام می¬شد. این تنها یکی از کاربردهایی است که می¬توان برای این حکم تصور نمود اما به¬سبب آنکه در کتب فقهی صرفا حکم مطرح شده¬است و به عوامل و شرایط ایجاد آن اشاره¬ای نشده موجب ایجاد شبهه نزد عموم مردم شده¬است.

ادله قرآنی کودک¬همسری در آیه چهارم سوره مبارکه طلاق سخن از میزان عده طلاق زنان به¬میان آمده¬است: «وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِنْ نِسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْنَ...: آن زنانی که از عادت ماهانه ناامید شده¬اند، اگر شک دارید که عامل آن چیست، باید سه ماه عده نگه دارند؛ و همین¬طور است عده آن زنانی که هنوز عادت ماهانه ندیده¬اند...»؛ مطابق این آیه حتی دخترانی که هنوز به سن بلوغ نرسیده¬اند نیز می¬توانند ازدواج کنند چراکه قرآن برای عده طلاق آنها حکم صادر کرده و طبعا بدون ازدواج کردن، سخن از طلاق بیهوده می¬نماید که این امر از خداوند متعال بعید است. گروهی براساس این آیه و این استدلال حکم به کودک¬همسری می¬دهند، غافل از آنکه فرهنگ، شرایط و فضای نزول این آیه و حتی میزان توانایی کودکان عصر نزول آن، بسیار با شرایط حال حاضر ما متفاوت است.

عوامل ایجاد کودک¬همسری عوامل و شرایط مختلفی عامل بروز کودک همسری می¬شوند که به‌اختصار عبارت‌اند از: فقر(اینکه خانواده امکان تأمین معاش دختران خود را ندارد و زودتر از موعد او را به ازدواج درمی-آورند)، گرم بودن مزاج افراد که موجب بروز نیازهای جنسی و جسمی زودتر از موعد و شدید می-شود، برخی رسومات و آیین¬ها نیز در این مهم موثرند به‌عنوان‌مثال: ازدواج دو فرد از دو قبیله موجب اتحاد آن‌ها می¬شود ازاین‌رو ممکن است دو نفر در کودکی به عقد هم درآیند حال‌آنکه هیچ شناخت و علاقه¬ای نسبت به هم نداشته، گاهی به¬عنوان قصاص قاتل باید یک یا چند زن از خانواده قاتل به عقد خانواده مقتول درآیند تا درنتیجه¬ی آن رضایت خانواده مقتول جلب گردد و از جنگ جلوگیری شود، در برخی جوامع به¬عنوان مهریه یک زن باید خواهر مرد به عقد برادر آن زن درآید، در برخی جوامع نیز به تصور جلوگیری از به گناه افتادن فرزندان آن‌ها را در کودکی وارد در پیوند ازدواج می¬کنند . در برخی جوامع نیز فضای حاکم بر کل جامعه آن است که در کودکی ازدواج کنند و اگر نسبت بدان اهمال کنند دیگر شانس ازدواج برایشان میسر نخواهد گشت. نتایج و مضرات کودک¬همسری هر مقطعی از فرایند رشد انسان مقتضیات خاص خود را دارد که اگر بدان¬ها بی¬توجهی شود آسیب¬های بسیار شدیدی بر شخصیت فرد وارد می¬گردد. کودکی دوران اوج رشد جسمی، بازی، فراقت و آرامش است تا فرد به¬سبب آن‌ها برای ناملایمات و سختی¬های پیشرو آمادگی لازم را داشته باشد. در دوران نوجوانی نیز علاوه بر ادامه رشد جسمی، معمولا افراد با بحران هویت روبرو می¬شوند که پرداختن بدان و یافتن پاسخ برایش نشان¬دهنده مسیر آینده او است. از طرف دیگر ازدواج علاوه بر آنکه نیازمند کسب یکسری آمادگی-هاست، ورود در یک ورطه بسیار پر چالش است تا جایی که حتی عده¬ای توان تحمل آن را ندارند و از آن کناره می¬گیرند. با این اوصاف اگر فردی که هنوز این مراحل بسیار حساس از زندگی خود را پشت سر نگذاشته و شرایط لازم ازدواج را کسب نکرده باشد، قطعاً به¬سبب ازدواج با مشکلات عدیده اجتماعی، روحی و روانی و جسمی و مواجه خواهد شد. منابع 1. خبرگزاری ایکنا 2. ویکی پدیا