جدایی دین از سیاست

جدایی دین از سیاست؛ یک نظریه سیاسی در غرب است که دخالت دین در سیاست را رد کرده است و دین را به حوزه فردی محدود کرده است. این نظریه در غرب با نام سکولاریسم و لائیسم ایجاد و به سایر کشورها تسری پیدا کرد. سرایت این نوع از افکار با نام تجددگرایی و مدرنیسم تحت جریان استعمار یا روشنفکری بعد از رنسانس و انقلاب صنعتی از راه تغییر فرهنگ وارد جوامع اسلامی شده است. تمامی این جریانات با جدا کردن دین از سیاست، نقش تسلط و نفوذ انسان، توجه بیشتر به علم به معنای تخصصی، عقل گرایی و تکثرگرایی در امور زندگی مردم یا سیاست را افزایش داده است و در مقابل، نقش دین و آموزه های آن و نیز امور معنوی و نقش خداوند در زندگی بویژه امور سیاسی را کمرنگ کرده است. طرفداران این نظریه غربی در جوامع اسلامی با نام روشنفکران بر این گمان هستند که می توان این نظریه غربی را در کشورهای اسلامی اجرا کرد؛ غافل از اینکه شرایط موجود در کشورهای اسلامی همانند کشورهای غربی نیست و جدایی مسیحیت با سیاست به دلیل عدم ناکارآمدی تعالیم تحریف شده مسیحی در سیاست بوده است؛ درصورتی که قرآن و آموزه های دیگر اسلامی به دلیل مصونیت از تحریف و آموزه های بسیار در زمینه سیاست شایستگی دارد که به حوزه سیاست پیوند بخورد. این نظریه در قرآن نیز با نام پیشرفت توسط افراد، عموما، کافر و ستمگر مورد حمایت واقع شده؛ اما توسط خداوند و اولیای دین مردود اعلام شده است. درواقع، حکومت های طاغوت معرفی شده در قرآن، نمونه ای از حکومت های سکولار یا جدا از دین محسوب می شوند که همه این حکومت ها در تاریخ گواه این مسئله بودند که به دلیل نبود نظارت خداوند و خود مختاری و استبداد حاکمان طاغوتی امکان یا احتمال تعدی در آنها بوده است.

جدایی دین از سیاست در دنیای سیاست

جدایی دین از سیاست، به نظریه ای در مورد سیاست گفته می شود که طرفداران آن دخالت دین در سیاست را جایز نمی دانند و مدافع هرگونه عدم دخالت و اظهار نظر دین و در امور اجتماعی و سیاسی و اظهار نظر صاحب نظران دین در این عرصه هستند.

این نوع دیدگاه تابع عقاید و باورهای غیردینی در سیاست است و طرفداران این نظریه بر این باور هستند که انسان می تواند از مسیر عقل و تجربه مسائل پیرامون خود در حوزه اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را حل بنماید و دین مسئله ای است که فقط با جنبه فردی مردم مرتبط است و کارکرد اجتماعی و سیاسی ندارد. براساس این عقیده، دین کارکرد واقعی در متن زندگی مردم ندارد و صرفا، کاربرد معنوی و اخروی پیدا می کند. این تنها یک برداشت از این نظریه است و معنای دیگر، در نظر گرفتن کارکرد اجتماعی برای دین است؛ به نحوی که دین مطالب اجتماعی مانند روابط بین انسانی، تربیت اجتماعی و معاشرت با دیگران و رابطه با دولت را دارد، ولی باید کار نهاد دین از نهاد دولت جدا باشد. به بیان دیگر، حتی رهبر مذهبی و یا کشیش هم به قدرت برسد و دولت را اداره ‌کند، مسئولیت سیاسی دارد؛ اما با نام رهبری دین و سیاست شناخته نمی شود. درواقع، هدف اصلی این تئوری این است که تمامی مردم با هر سلیقه و عقیده‌ای دستیابی آسان به صلح و آرامش داشته باشد.

این صلح و آرامش در گرو احترام به حقوق طبیعی هر انسان بدست می آید و هیچ فرد و گروه یا مذهبی نمی‌تواند مانع دستیابی دیگران به این حقوق شوند. این همان معنای تکثرگرایی یا نسبی گرایی در غرب است که همه عقاید مطلقا پذیرفته نمی شود؛ بلکه بنا بر نظرات و عقاید افراد تغییر می کند. در واقع، هیچ دینداری نمی‌تواند ادعا کند که همه حقیقت در دین او خلاصه می شود؛ یک دین بر سایر ادیان برتری داشته باشد؛ اما گرایش دیگری از این نظریه سعی در قبولاندن این دیدگاه دارد که دولت باورهای مذهبی را پشتیبان نمی‌کند و با آن مخالفت نیز نمی‌کند و با تمامی شهروندان فارغ از دینداری یا بی‌دینی‌شان یکسان رفتار می‌کند. در حقیقت، این نوع دولت بر پایه دفاع از آزادی ادیان بنا شده و قانون همگی شهروندان را به طور یکسان بدون دخالت دین تحت پوشش قرار می‌دهد. بر این اساس، در این تفکر، هر شخص می‌تواند تکلیف فردی همانند نماز و روزه به جای آورد؛ اما نمی تواند در اجتماع آن را تبلیغ کند و یا برای جلوگیری از گناه امر به معروف و نهی از منکر نماید؛ چراکه هر کسی دین خود را دارد و اختیار زندگی خود را دارد و برای ساماندهی امور سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی خود به تمایل خود رفتار می کند.

در این صورت، هر نوع کار، پوشش، نوع ازدواج مجاز می باشد و برداشتی که هر کس از دین و زندگی دارد را برای خود لحاظ می کند و رهبران دینی و برنامه های متنوع دینی با توجه به سلایق مختلف مردم شکل می گیرد و رهبران دینی فقط الگوهای عملی مردم در رویکرد اخلاقی و معنوی خواهند بود.

تاریخچه جدایی دین از سیاست در غرب

بحث جدايی علم و دين در عصر افول كليسا در دوره قرون وسطی به وجود آمد و جامعه غربی احساس کرد کلیسا در مقابل علم و نوآوری عرصه دانش قرار گرفته است؛ چرا که بعد از انقلاب صنعتی و دوره رنسانس علم در مقابل کلیسا قرار گرفت. این نظریه ابتدا در غرب و سپس وارد کشورهای غیر غربی شد. براساس این نظریه، گزاره‌هایی دینی در نهاد دینی و گزاره های علمی در نهاد علمی به صورت مستقل و جدا عمل کردند. این نوع تقابل دین با سیاست با اصطلاح «سکولار» تبدیل به یک مفهوم شد و چهارچوب نظری آن مشخص شد و با معنای این‌جهانی و عرفی ترجمه شده است که این معنا متضاد با امر روحانی مطرح شده است. البته، واژه سکولار در سنت مسیحی به خاطر گناه اولیه انسان است. اما این مسئله توجیهی بیش نیست و علت اصلی ناكارآمدی كليسا و آموزه های آن در پاسخگويی به مشكلات مربوط به زندگی فردی و اجتماعی مردم بوده است.

اين امر باعث شد كه در دوره رنسانس و عصر روشنگری به مرور جدايی دين از حوزه حكومت و شكل‌گيری دولت مدرن مبتنی بر رأی مردم صورت پذيرد. در اين مسیر، حكومت‌های مطلقه در ابتدا با نهادهايی ساده بود كه زير نظر پادشاه فعاليت می‌كردند و سپس با شكل گيری دولت ملت ‌های اروپايی به شكل جديد به مرور شكل حكومت از مطلقه به مدرن در قالب دموكراسی‌ های امروزی تغيير يافت. البته، اين فرآيند در كشورهای غربی با توجه به شرايط اجتماعی و تاريخی هر كشور در زمان‌های مختلف صورت گرفت. بنابراين، تشكيل حكومت‌های دموكراتيك در غرب ناشی از نارسايی حوزه دين در آن جوامع بود. غیر از واژه سکولار، واژه لائیسم نیز همان معنای جدایی دین از سیاست را تداعی می کند؛ اما تمایز آن با سکولار این است که لائیسم با هدف افزایش آزادی های فردی دین از سیاست جدا شده است؛ اما سکولار با هدف زدودن دین از زندگی جاری مردم معرفی شده‌است.

مبانی جدایی دین از سیاست در غرب

جدایی دین از سیاست به عنوان یک نظریه در غرب بر مبانی خاص متکی است. اومانیسم یکی از مبانی این نظریه می باشد که به معنای افزایش توجه انسان به خود و حل مشکلات انسان توسط خود انسان و روی ‌برگردانی از تأثیرات ماورای طبیعی مانند خدا، قیامت و ملائکه از دیگر مراتب آن است. در این رابطه، رفتارها بر اساس قدرت انسانی توجیه می شود و قدرت خداوند در احقاق حقوق و رسیدن به هدف جایگاهی ندارد. درواقع، غرب با این تئوری در تلاش بوده و هست تا تنها انسان را ملاک قرار دهد. به طور طبیعی، زمانی که انسان به عنوان ابزار محوریت پیدا می‌کند، استفاده از عقل خودبنیاد نیز برای حل مشکلات سیاسی و اجتماعی بشر را نیز به دنبال خود می آورد؛ چراکه توجه زیاد به انسان و در مرکز قرار گرفتن آن سبب می شود که انسان خود محور، عقل خود را به تنهایی کافی بداند و برای حل امور زندگی از آن بهره ببرد و خود را بی نیاز از امور معنوی و دینی بداند.

ضدیت آموزه‌های مسیحیت با عقلانیت نیز از عوامل این جدایی بوده است و آموزه‌ های تثلیث، تجسد، گناه نخستین، فروش آمرزش‌نامه، قداست و عصمت کلیسا، تناقض های کتاب مقدس نمونه‌هایی از چالش جدی آموزه‌ های مسیحیت با عقل است؛ اما انسان گرایی و عقل گرایی محض بدون توجه به دین، یک مشکل بزرگ با خود به همراه می آورد و آن هم خطاپذیر بودن و فراموشکاری انسان بوده است. غرب برای رفع این مشکل، از تکثرگرایی بهره می برد؛ به این معنا که در تمایز و تزاحم دیدگاه‌ها به جمع دیدگاه ها یا انتخاب یک دیدگاه برتر از میان دیدگاه های دیگر اقدام می کنند. بر این اساس، زمانی که سیطره و محدوده دخالت انسان تامه باشد، نقش باورها و عقاید معنوی در زندگی انسان تقلیل می یابد. در نتیجه، نقش عقل و علم بویژه علم تجربی افزایش پیدا می کند. اینگونه در نظر گرفتن تسلط بسیار برای انسان سبب می شود که اباحه‌گرایی و آزادی مطلق و بی‌حد و مرز انسانی گسترش پیدا کند و برای نفوذ بیشتر انسان و استفاده از عقل نیاز است که ابزارهایی به کمک انسان بیاید و آن ابزار تجددگرایی و مدرنیسم است که همگام با رشد علم تجربی یا ساینتیسم گسترش پیدا کرد و با آمدن ابزارهای پیشرفته و اهمیت به عقل، آموزه‌های مسیحیت کمرنگ شد؛ چرا که با قواعد[۱] علمی موجود هم‌خوانی نداشت.

در عین حال، در این نوع از سبک زندگی که تئوری جدایی دین از سیاست اجرا می شود، خداوند متعال نقش موجودی همانند دیگر موجودات یا طبیعت را ایفا می کند که بیشتر این موجود ساخته ذهن انسان است. این تعریف جدید از خداوند، برداشت انسان از خداوند و یا دین ارائه می دهد که مطابق و در حد فهم خودش است تا بتواند مطابق با آن در دنیا تصرف کند. بر این اساس، بر طبق نظریه جدایی دین از سیاست، به‌ صراحت خدا انكار نمی‌شود؛ اما نقش خدا را در قانون‌گذاری نادیده گرفته می شود. همچنين در این منظر نگاهی استقلالی به دنيا صورت می پذیرد و برخلاف دين، دنيا مقدمه آخرت شمرده نمی شود و کم کم کار به جایی کشیده می شود که رابطه دين، دنيا و آخرت نفی می‌شود. در واقع، اگرچه این نظریه اسلام را كاملاً نفی نمی‌كند؛ اما اسلام كاملاً با آن متفاوت است و آن را به ‌شدت نفی و سركوب می‌كند.

مخالفت قرآن با نظریه جدایی دین از سیاست

جدایی دین از سیاست به معنای دخالت نداشتن دین در امور سیاسی است که در آن ارزش‌های غیردینی حاکم است و جامعه‌ای طراحی می شود که سیاست و تمام ارکان جامعه سمت و سوی دنیوی دارد و ارزش‌های دینی و معنوی یا به طور کلی رد می شود و یا در سطح پایینی از اهمیت قرار دارد. به طور معمول، این نوع از نظریه در بنیان حکومت های کفرآمیز، طاغوتیو جاهلی گنجانده شده است و مجموعه ای از رفتارهای سیاسی توسط آموزه های غیردینی یا دستورالعمل های انسانی تعیین می شود. علاوه بر این، اهدافی که این نظریه دنبال می کند، اهداف غیردینی و غیر الهی است. حکومت های فرعون، قارون، نمرود و سایر حکومت های بی دین بر طبق نظریه جدایی دین از سیاست شکل گرفته اند. قرآن کریم به صراحت از چنین نظریه و حکومتی که مبتنی بر آن ساخته شود، تبری جسته و حکومتی دینی را تأیید می کند که حاصل پیوند دین و سیاست است و با نام حکومت اسلامی شناخته می شود. حکومتی که برگرفته از تعالیم قرآنی و آموزه های معصومین(ع) است. حکومت دینی حضرت داوود(ع) و حضرت سلیمان(ع) از نوع پیوند دین و سیاست است که با نام خلیفه الله به احقاق حق و داوری میان مردم و جلوگیری از فساد و خونریزی می پرداختند. به بیان دیگر، بر طبق تعالیم قرآنی، اصل نفس انسان بر مبنای فطرت و نیکی بنا شده است و از این حیث، از انجام بدی ها گریزان و به خوبی ها گرایش دارد. در چنین حالتی، پیامبران (ع) و حضرت محمد(ص) به عنوان خلیفه خدا در زمین در جهت خوبی ها عمل می کنند و از وقوع فساد و خونريزى در زمين جلوگیری به عمل آورند؛ چرا که خليفه خدا در تمامى شئون وجودى و آثار و احكام و تدابير خداوند نمایانگر خداوند متعال هستند.

بر این اساس، نظریه خلیفه اللهی نمودی از پیوند دین و سیاست است. علاوه بر این، کارویژه های اجتماعی و سیاسی که پیامبران داشتند و رهبری جامعه را با استفاده از تعالیم دینی انجام می کردند، نمودی از دخالت دین در سیاست است. درواقع، همه پیامبران(ع) و امامان (ع) با هدف کنار زدن حکومت های طاغوتی، کفرآمیز و جاهلی وارد صحنه اجتماعی و سیاسی شده اند و این مسئله از قدرت طلبی و دعوای میان بنی هاشم و بنی امیه نبوده است؛ چرا که بنی امیه و بنی عباس و پیروان جدایی دین از سیاست با رسانه های تبلیغاتی خود این افکار مسموم را وارد بافت اجتماعی و فرهنگی مردم نفوذ می دادند؛ درصورتی که در همان اوایل اسلام، تمام تعالیم اسلامی را سحر و جادو و پیامبر(ص) را دیوانه خطاب می کردند. البته، اگر تعالیم دینی برای برقراری عدالت و حل امور اجتماعی و سیاسی مردم نبود؛ دشمنان اسلام درصدد مخالفت با آن برنمی آمدند. در اصل، فلسفه کشته شدن انبیاء و تهدید امامان(ع) و شهادت آنها از سوی حاکمان جور، دلیلی مستند برای قائل بودن کارکرد سیاسی برای پیامبران(ع) و امامان (ع) بوده است.

همه أنبیاء و اولیای الهی در برابر حکومت‌های جائر زمان خود و با اشراف و بزرگان قوم که مردم را به بندگی و بردگی کشانده بودند، ایستادند. بر این اساس، فلسفه بعثت پیامبران(ع) و اولیای الهی تنها بشارت و انذار نبوده است؛ بلکه مبارزه با طاغوت و برقراری عدالت نیز علاوه بر کارکرد دینی و مذهبی به همراه داشته است. علاوه بر این، قرآن ضمن توجه به مسائل فردی به مسئولیت‌های اجتماعی و سیاسی انسان نیز توجه می‌کند. بر این اساس، می توان از مباحث فوق نتیجه گرفت که تعالیم قرآنی همانند تعالیم مسیحی دچار تحریف نشده اند؛ َاز این رو، نمی توان اذعان داشت که چون کلیسا با تحریف آموزه های مسیحی از عرصه سیاست کنار زده شده است، همین مبنا برای آموزه های اسلامی نیز در نظر گرفته شود؛ چرا که دستورات اسلامی برخلاف دستورات تحریف شده مسیحی با رشد و علم و تعقل و تفکر مخالفت نمی کرد. علاوه بر این، وجود دستورالعمل هایی همانند ضرورت تشکیل حکومت، مشخص بودن نحوه تعیین حاکم، کارویژه های حاکمیت در آموزه های قرآنی نشانگر پیوند دین و سیاست است. در حقیقت، حکمرانی در قرآن بر این اساس ابلاغ شده‌ تا در سایه آن بتوانند با صلح و آرامش زندگی کنند، غیرت دینی داشته باشند، از مرزها و حریم‌های شرعی خود دفاع کنند، از امکانات و اقتصاد معیار و متناسب با یکدیگر برخوردار باشند و درمجموع، نیازهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آن‌ها به طور صحیح پاسخ داده شود.

تمام این ویژگی‌ها، کارآمد بودن دین اسلام را در زمینه سیاست نشان می‌دهد. این دین برگرفته از وحی و خالق جهان است و از آنجا که خالق اشتباه نمی‌کند، آموزه‌های آن در هر حال و زمان پاسخگو است. اگر دین ساختار یک حکومت باشد، موازین باید تابع مقررات شرعی باشد و این ساختار باید با هدف‌گذاری تعالی انسان بر ارزش‌های معنوی شکل بگیرد. برخلاف دین ‌هایی مانند مسیحیت که بی ‌اعتنایی به دنیا و شئون زندگی را ترغیب کرده و سویه ‌ آخرت‌مدار به دین داده ‌اند، دین اسلام به عنوان دین خاتم که ادله‌ بسیار عقلی و نقلی بر جامعیت آن گواهی می ‌دهد و با نفی سکولاریسم، دین را در همه‌ ارکان و عرصه ‌های جامعه حاضر دانسته و در هر شرایط و موقعیتی، حکم و توصیه ‌ای مشخص ارائه می ‌ نماید. اگرچه موارد بسیاری از آموزه ‌های دین به آخرت ‌گرایی اختصاص دارد؛ اما آخرت ‌ گرایی در قرآن نیز به عنوان سویه‌ دیگر دین از متن زندگی و مسئولیت ‌های دنیوی در نظر گرفته می شود. این آموزه ‌ها شامل برنامه هایی همانند هدف پروردگار از بعثت پیامبران(ع)، برپایی عدالت، دوری از طاغوت، اطاعت از اولی‌الامر به عنوان جانشینان خدا و رسول‌، جهاد در راه خدا آماده کردن نیرو و سپاه براى مقابله با دشمنان، حفظ وحدت و جلوگیرى از تفرقه در جامعه‌ اسلامى، شفقت نسبت به مسلمانان و دشمنی و شدت با کفار، مشورت‌ در امور حکومتی یاد شده است.

تقابل گروه جدایی دین از سیاست با جبهه پیوند دین با سیاست در تاریخ اسلام

آگاهی اندك افراد از تاريخ بشریت در خصوص رابطه علم و دین و رابطه دین و سیاست آنها را به این حقیقت معترف خواهد كرد كه دين و سياست هيچ‌گاه از يكديگر جدا نبوده‌اند؛ چرا كه امور مذهبی در اين دين الهی به مسائل فردی ختم نمی‌شود؛ بلكه تمامی اصول يك جامعه را در بر می‌گيرد. از این رو، سياست بدون وجود دين، بی‌معنا خواهد بود و در هرکجا که انسان خواسته است میان دین و سیاست جدایی افکند، پیامبران و اولیای الهی برای پر کردن این شکاف دست به عمل می زدند. نظریه جدایی دین از سیاست در در چند برهه زمانی از تاریخ بشریت نمود پیدا کرده است: نخست، دوره ابلیس و خلقت آدم که ابلیس پیشنهاد ملک بدون بلا و سختی را به حضرت آدم(ع) می دهد و تنها راه حل آن را نافرمانی از دستور خداوند و خوردن میوه ممنوعه می داند و آن را به اطلاع حضرت آدم(ع) می رساند.

دوم، در ماجرای آفرینش انسان و گفتگوی فرشتگان با خداوند در مورد خونریز بودن انسان است که انسان را لایق خلیفه اللهی که مستلزم داشتن قدرت سیاسی است، نمی داند؛ چرا که حکمران به مثابه حاکم الهی باید اوامر خداوند را اجرا نماید و شخصی اصلاح گر و مبارزه گر با فساد باشد و عملکرد آن به دور از مفسده و ستم باشد. در هر دو برهه، خداوند متعال پاسخ درخور به ابلیس و فرشتگان می دهد و انسان را به عنوان خلیفه خدا معرفی می کند و وی را در اخذ تصمیم براساس اراده و اختیار و انتخاب راه خوب و به درجه اولی، تأسیس حکومت برای برپایی عدالت و ادامه مسیر خداوند در زمین رهنمون می کند. این راهنمایی تنها با تعیین مسیر هدایت تمام نمی شود؛ بلکه تدابیر خداوند همواره راهنمای انسان است. سوم، حکومت های طاغوتی که در مقابل حکومت پیامبران(ع) قد علم کرده اند. به عنوان نمونه، حکومت طالوت در برابر جالوت نمونه ای از پیوند دین و سیاست است. نمونه دیگر، وزرات حضرت یوسف(ع) ترویج پیوند دین و سیاست بوده است و تعالیم وحیانی که وی به جامعه تزریق کرده است، سبب تغییر حکومت از غیردینی به دینی شده است.

علاوه بر این، حکومت حضرت موسی(ع)، حکومت حضرت داوود (ع) و حضرت سلیمان دارای حکومت و نیز برخی دیگر از پیامبران همانند حضرت عیسی(ع) که با وجود اینکه دارای حکومت و سلطنت نبوده اند؛ اما در حل همه امور سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی از تعالیم دینی کمک می گرفتند. چهارم، پیامبر(ص) نیز به عنوان آخرین پیامبر، با تشکیل حکومت اسلامی در مدینه و بیعت دیگران با پیامبر(ص) تأییدی در پیوند میان دین و سیاست زده است. پس از رحلت پیامبر (ص) و تأیید نکردن مسئله غدیر، خلفای راشدین و خلفای اموی و عباسی بدون توجه به وصیت پیامبر(ص) خلافت را از خاندان پیامبر(ص) جدا کرده و به سمت سلطنت بردند؛ سلطتنی که دین فقط در حوزه فردی کارکرد داشت و از دخالت در امور سیاسی و اقتصادی بی بهره بود. درواقع، غدير و معرفی امام علی(ع) به عنوان جانشین مهر باطلی بر تئوری جدايی دين از سياست بوده است؛ چرا که پس از رحلت پيامبر اسلام(ص) كه رهبری سياسی بر عهده داشتند، قدرت طلبان دريافتند كه اگر ميان دين و سياست جدايی به وجود نيايد؛ آنان در قدرت هيچ سهمی نخواهند داشت. البته، ناگفته نماند که دوره ای کوتاه از حکومت امام علی(ع) و امام حسن(ع) سعی شد تا پیوند دین و سیاست جلوه گر شود و امام حسین (ع) در عاشورا نیز درصدد احیای تئوری پیوند دین و سیاست بوده است که موفق به پیوند آن نشده اند؛ اما با عملکرد خویش نشان دادند که جدایی دین از سیاست پیامدها ناگواری همچون حکومت یزید گریبانگیر مردم خواهد شد.

همین تئوری به دلیل شگرد دستگاه اموی کارساز و مؤثر واقع شد. به دلیل همین پیشینه تاریخی، فرهنگی و اجتماعی، یکی از راهبردهای رسانه‌ای امام حسین(ع) در طول جریان عاشورا، براساس خنثی کردن این فرهنگ و این رویکرد مادی‌نگرانه به قدرت و به حکومت بود که از سوی خاندان اموی تبلیغ میشد. امام حسین(ع) در وصیت کوتاه خود بر این مسئله اشاره و تأکید دارند که حرکت و قیام من، جنبه سیاست منهای دین نیست، بلکه سیاست در متن دین و برای احیای سنت پیامبر(ص) است. این تئوری توسط حاکمان اموی تا زمان امامان بعدی ادامه یافت و با رد پيشنهاد ولايتعهدی به امام رضا(ع) بیش از پیش مهر باطل بر این تئوری زده شد. این فرآیند حتی در دوره معاصر عرب و غیرعرب با نام پیشرفت تسری پیدا کرد و با شکل های نوین وارد سیاست و حتی زندگی مردم شد. یکی از این شیوه ها، تبلیغ این تئوری با برنامه های متنوع استعماری بوده است. در برهه جهان معاصر که استعمارگران برای تأمین منافع خود دین را از سیاست جدا کرده اند تا عملا، در انجام بسیاری از امور جاه طلبانه و تجاوزات آزاد باشند و إلا اعتقاد به خداوند در ارکان سیاسی و قانونی بسیاری از کشورهای غربی وجود دارد. این نوع از فرهنگ سیاسی بود که استعمارگران برای محیط اسلامی نسخه می پیچیدند.

سوم، جریان روشنفکری هستند که در یک قرن اخیر با تقلید از فضای غرب، نوعی شبه مدرن؛ نه مدرن را وارد جامعه اسلامی کردند تا نظریه جدایی دین از سیاست را گسترش دهند. این جریان، پیش از دوره پهلوی اول و دوم با آوردن تفکرات غربی و شیوه زندگی آنها توسط پادشاهان قاجار همانند ناصرالدین شاه و دوره مشروطه و افکار میرزا ملکم خان در معرفی تجدد گرایی و دوره های بعد در حکومت های پهلوی اول و دوم به منصه ظهور درآمده است. ستیز با شریعت و مذهب، کشف حجاب به بهانه ورود به عصر مدرن و پیشرفته و محدود کردن روحانیون به حوزه مذهب و دور داشتن آنها از سیاست بخشی از فعالیت های این دوره برای اجرای این تئوری بوده است و افرادی همانند شیخ فضل الله نوری و مدرس با شعار دیانت ما عین سیاست ما و سیاست ما عین دیانت در مبارزه با این تئوری قدم برداشتند.

پیش از انقلاب اسلامی، سیدجمال الدین اسدآبادی با مسیر اصلاحات در مقابل استعمار ایستاد و نشان داد که تجربه موردی کلیسا در قرون وسطی و تجربه انحرافی کلیسا را به کل دین و همه ادیان نمی توان تعمیم داد و عقب ‌ماندگی جهان اسلام به خاطر دوری از دین است. پس از انقلاب اسلامی ایران، به دلیل حمایت های کشورهای غربی بویژه آمریکا، انگلیس، فرانسه از این تئوری و نفوذ همه جانبه آن با ابزار فرهنگی، جبهه دیگری از مبارزه با عنوان ستیزه با استکبار که نوعی مبارزه جدید جهان اسلام با استعمار بوده است، تجلی پیدا کرده است. این جبهه و نهضت با امام خمینی(ره) شروع و نتیجه فعالیت ها، رد تئوری جدایی دین از سیاست، تمایز حکومت اسلامی با حکومت غیردینی، تفاوت اسلام حقیقی با اسلام آمریکایی بوده است که طی آن تفکر تجدد گرایی و غرب مأبی به عنوان تنها عامل پیشرفت جوانان مسلمان و یکه تاز میدان علم و عمل برداشته شد.

منابع

ایکنا

اسلام پدیا

امامت پدیا

پارسانیا، حمید، (1383)، علم و فلسفه، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم: مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه.

دانشنامه پژوهه

دانشنامه حوزه

طباطبايى، محمدحسين، (1374)، تفسير الميزان، قم: جامعه مدرسين حوزه علميه قم.

ویکی پدیا

ویکی پرسش

ویکی فقه