خشم

خشم؛ حالتی نفسانی در برابر ناملایمات. خشم را حالتی نفسانی دانسته¬اند که موجب حرکت روح حيواني از داخل به خارج می¬شود. در آیات قرآن یکی از صفات برجسته انسانی فرو بردن خشم معرفی شده است. البته خشم از نگاه اسلامی همواره منفی نیست و خشم و غضب از صفاتی است که در قرآن به خدا نسبت داده شده و گرفتن انتقام برای کسی که زیر ستم قرار گرفته اجازه داده شده است.

تعریف خشم را می¬توان مترادف «غضب» در عربی دانست. کلمه «غضب» به معنای خشم گرفتن و خلاف خشنودی به کار رفته است. خشم يک حالت نفساني است و موجب حرکت روح حيواني (صفات درندگان) از داخل به خارج می¬شود. این رفتار جهت غلبه بر طرف مقابل و انتقام از او صورت می¬گیرد و در صورت شدت، حرارت زيادي در بدن ايجاد مي کند. رنگ انسان در وضعیت مذکور ملتهب وتيره، رگ ها پر خون و نور عقل بي فروغ مي شود. بنابراين هيچ نصيحت و اندرزي بر او اثر ندارد. بلکه چه بسا درشتي و شدت پيدا کند. خشم در قرآن مفهوم خشم از مادّۀ «غ ی ظ» ۱۱ بار، «غ ض ب» ۵ بار و «س خ ط» ۱ بار و با آیاتی که این مفهوم را دارد، آمده است. خشم الهی در علم کلام با ادله متقن اثبات می‌شود که تغییر و تبدل در ذات باری تعالی راه ندارد و همه صفات و کمالات ثابت بوده و عین ذات باری تعالی است. در سوره زخرف آیه ۵۵ خداوند متعال غضب را به خود نسبت می‌دهد و می‌فرماید: «فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْناهُمْ أَجْمَعِینَ؛ و چون ما را به خشم درآوردند، از آنان انتقام گرفتيم و همه آنان را غرق كرديم‏». همه تفاسیر قرآن ، اعم از شیعه و اهل سنت، خشم و غضب خداوند در این آیه را به معناى «اراده مجازات» و رضایت او به را معناى «اراده ثواب» معنا کرده‌اند. این آیه از آیات متشابه بوده و منظور از این‌که فرمود: ما را به خشم آوردند این است که با اعمال و کردار خود، مستحق عذاب ما شدند، ما نیز اراده کردیم و آن‌ها را عذاب کردیم. فرو بردن خشم در قرآن دو آیه از قرآن به فروبردن خشم اشاره دارد که یکی آیه 37 سوره شوری: «وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ؛ و كسانى كه از گناهان بزرگ و زشتكاريها خود را به دور مى‏دارند و چون به خشم درمى‏آيند درمى‏گذرند». وی دیگری آیه 124 سوره آل عمران است: «وَ الْكاظِمينَ‏ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ؛ و خشم خود را فرو مى‏برند؛ و از مردم در مى‏گذرند؛ و خداوند نكوكاران را دوست دارد». فهم معنای کظم در آیه اخیر منوط به درک فضای تاریخی عصر نزول است. در آن دوران بر بسته شدن در مشک‌‌های شیر و دوغ کظم اطلاق می¬شد. بدین روی کظم غیط، به معنای آن است که انسان بتواند«غیظ» خود را «کظم» کند و بر عصبانیت خود کنترل داشته باشد. امام کاظم(ع) را به این خاطر «کاظم» می‌‌گفتند که ایشان اهل «کظم‌ غیظ» بود. در فرهنگ اسلامی اما خشم به‌طور کامل تخطئه نشده بلکه بسیاری از خشم‌ها که تحت کنترل عقل هستند و آگاهانه اِعمال می‌شوند، به‌عنوان خشم مقدس و مبارک معرفی‌شده است. قرآن می¬فرماید: «‌وَ الَّذِينَ إِذا أَصابَهُمُ الْبَغْيُ هُمْ يَنْتَصِرُونَ؛ و كسانى كه چون ستم بر ايشان رسد، يارى مى‏جويند [و به انتقام برمى‏خيزند]» (شوری/39)؛ یعنی كسانى كه هرگاه به آنان ظلمی رسد، تسليم نمى‌شوند و از یکدیگر يارى مى‌طلبند. یعنی در مقابل دشمن مقاومت می‌کنند و انتقام می‌گیرند. خشم و گذشت مؤمن، سمت‌وسوی خدایی دارد؛ انسان مؤمن و متقی، از سر هوای نفس انتقام نمی‌گیرد. اگر مسئله‌ای شخصی و مربوط به نفس خودش باشد، گذشت می‌کند، اما اگر ظلمی در حق خدا و یا بندگان خدا باشد، کوتاه نیامده و انتقام می‌گیرد؛ در اینجا او احساس نمی‌کند که خودش زور دارد و انتقام می‌گیرد، بلکه خداوند با دست او ظالم را تنبیه می‌کند. راه کارهای کنترل خشم در آموزه¬های دینی روش¬هایی برای کنترل خشم بیان شده است: به یاد آوردن غضب الهی، وضو گرفتن، تغییر وضعیت از نظر ایستادن و نشستن و حلم ورزیدن از جمله آنهاست. به طور خلاصه می¬توان گفت برای کنترل خشم یک قانون کلی وجود دارد و آن این است که بین عاملی که ایجاد خشم کرده و عکس‌العملی که می‌خواهیم نشان دهیم، یک وقفه یا فاصله ایجاد کنیم.

منابع [iqna.ir ایکنا] پژوهه ویکی سبک زندگی دائرة المعارف قرآن