وسواس

وسواس؛ تکرار افکار یا اعمال مزاحم در انسان. وسواس اختلالی روانی است که به دو نوع فکری و عملی تقسیم می¬شود. در نوع فکری انسان دچار افکار مزاحم تکراریست و در نوع عملی بیمار در خود احساس به تکرار عملی را مشاهده می¬کند. در منابع اسلامی هر دو نوع وسواس بیان و تقبیح شده است. این اختلال هم از راه ارثی و هم از راه اکتسابی در بیمار بوجود می¬آید. در پزشکی جدید از روان درمانی و شناخت درمانی استفاده می¬شود و در روش¬های دینی از روش¬هایی استفاده می¬شود که هسته اصلی آن یاد خدا و ارتباط نزدیک با اوست.

تعریف وسواس یک اختلال روانی است که به دو نوع فکری و عملی تقسیم می¬شود. وسواس‌های فکری معمولاً همراه با ترس، اضطراب، نگرانی و اندیشیدن افراطی به مسائل جزئی و بها دادن بیش از حد به آن‌هاست. وسواس‌های عملی نیز شامل تکرار کارها بدون اراده، دقت‌های وسواس‌گونه مانند نظم افراطی در چینش قرینه، شستن چندباره و مکرر می-شود. به عبارت دیگر در وسواس فکری به طور مداوم افکاری تکراری در ذهن بیمار گردش می¬کنند و در وسواس عملی، فرد بیمار احساس به تکرار عملی را در خود می¬بیند. جایگاه وسواس در آموزه¬های اسلامی در آموزه¬های اسلامی به هر دو نوع وسواس اشاره و تقبیح شده است. قرآن کریم درباره وسواس فکری می¬گوید:«وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ؛ و ما انسان را آفريده‏ايم و مى‏دانيم كه نفس او چه وسوسه‏اى به او مى‏كند، و ما از شاهرگ [او] به او نزديكتريم» (ق/16). با توجه به این آیه وسواس همیشه همراه انسان است و انسان هیچ‌گاه بدون وسوسه زندگی نمی‌کند. می¬توان گفت از دیدگاه اسلام بخش اعظمی از وسواس از سوی شیطان برانگیخته می‌شود؛ چرا که کار شیطان سوق دادن افراد به‌سوی افکار مذموم و مزاحم و مانع‌تراشی در مسیر صحیح است. در روایات بر نقش شیطان در گمراهی انسان¬های مبتلا به وسواس تأکید شده است. در روایتی آمده است در محضر امام صادق (ع) از فردی که مبتلا به وسواس و دقت در وضو بود، صحبت به میان آمد و او را فردی بسیار عاقل معرفی کردند. امام (ع) اما عاقل بودن چنین فردی را منکر شدند و فرمودند اگر از خود آن فرد سؤال شود خواهد گفت عملش از ناحیه شیطان است.

در روایت دیگری به امام (ع) عرض شد که فردی در نماز خود خیلی شک می‌کند و نمی داند چه مقدار نماز خوانده است و حتی وقتی اعاده نماز کند باز هم شک می‌کند. امام (ع) در پاسخ فرمودند که اعتنا نکند و به شک توجه نداشته باشد و ادامه دادند که این شیطان خبیث را به قلب راه ندهید زیرا دائما به فرد تلقین می‌کند.

ریشه وسواس از نگاه علوم جدید وسواس از دو راه ارثی و اکتسابی به فرد منتقل می¬شود. در طریق اکتسابی یکی از موارد انتقال بیماری، هم‌جواری و زندگی با افرادیست که دارای اختلالات وسواسی هستند. این نزدیکی باعث می¬شود افراد الگو‌پذیری نامناسبی داشته باشند و دچار وسواس شوند. والدین لجوج، وسواسی و مضطرب نیز باعث می‌شوند که فرزندانشان به اختلالات وسواسی مبتلا شوند. برخی مفاهیم بیان شده در کتب فقهی نیز در اکتساب وسواس در افراد مؤثر است. در بحث فقهی باید توجه داشت هم در بحث استنباط و هم در ارائه احکام بایستی با دقت عقلائی و نه عقلی این کار صورت بگیرد. ما در فرایند زندگی عادی خود ریزبینی‌های عقلی را چندان مورد توجه قرار نمی‌دهیم بلکه بیشتر نگاه عقلائی داریم؛ در صدر اسلام و عرف هم این مسئله وجود دارد. به عنوان مثال اگر فتوا دهیم در وضو خشک بودن سر سوزن هم موجب بطلان است انسان وسواسی حتما سر سوزن را خواهد یافت و اضطراب او تشدید خواهد شد. حتما باید در رساله‌نویسی و احکام‌گویی بازنگری و با این ملاحظه که مخاطبان صددرصد وسواسی هستند نوشته شود. در کنار انتقال نامناسب مفاهیم فقهی، عدم آگاهی و نداشتن اطلاع صحيح از احكام دينی نیز می¬تواند زمينه بروز وسواس فقهی را فراهم می‌كند. روش¬های درمان وسواس حتی در صورت ژنتیکی بودن نیز قابل درمان است. یکی از روش¬های درمان، روان درمانی است. در روان‌درمانی وسواس تلاش می‌شود با همدردی و همراهی مناسب، رعایت احترام و به دور از قضاوت و با توجه به محیط زندگی فرد و ارتباط با اطرافیان، روند بهبودی فرد را تسریع بخشند. راه دیگر درمان، شناخت¬درمانی است. در شناخت‌درمانی تلاش می‌شود که به افکار نادرست بیمار پاسخ درستی داده شود و باورهای نادرست وی در مورد افکار و رفتارهای وسواس‌گونه تصحیح شود. درمان دینی یکی از مؤثرترین راه¬های درمان، روش¬هایی است که در منابع دینی بدان اشاره شده است. در احادیث و روایات به روش‌های معنوی، ارتباطی و عملی و حتی دارویی برای رفع مشکل وسواس اشاره شده است. ارتباط نزدیک و صمیمی با خدا و یاد او رمز تمامی درمان¬های دینی وسواس است. از این جهت وضو داشتن، خواندن نماز با حضور قلب، گفتن اذکاری خاص همچون لا اله الا الله و ... در جهت وسواس مؤثر است. همچنین پایبندی به احکام مخصوصی که برای وسواسی¬ها گفته شده است نیز تأثیر به سزایی در درمان وسواس دارد. منابع ایکنا