مساوات(برابری)

مساوات: برابری در حقوق انسان ها. مساوات نخستین پایه نظام اجتماعی اسلام است و ادیان و مکتبهای فلسفی دیگر در این حد برای برابری انسان ارزش اجتماعی، سیاسی، حقوق و اقتصادی قایل نشده اند.

مفهوم شناسی

مساوات در لغت به معنای برابری و همواری و برابرکردگی و برابرآمدگی و همسری و عدالت است ( ناظم الاطباء ).و مترادف برابری: تساوی، عدالت، مساوات، معادله، همتایی، همسانی، هم سنگی، هم وزنی، تطابق، مطابقت، تعادل است و در اصطلاح نظریه‌ای‌ بر پایة‌ اعتقاد به‌ همانند بودن‌ انسانها از جنبة‌ وجودی‌ و در نتیجه‌، لزوم‌ رفتار یکسان‌ با آنها.

مساوات از دیدگاه اسلام

یکی از اصول و ارکان اسلامی، اصل مساوات و نفی تبعیض است. از نظر اسلام انسانها به حسب گوهر و ذات برابرند، رنگ، خون، نژاد، قومیت ملاک برتری و تفوق نیست، تنها در شرایط محدود و معینی، به خاطر یک سلسله مصالح که برای خود آن افراد و برای جامعه اسلامی ضروری است، به طور موقت سلب برخی حقوق از افراد می شود و این موضوع به گوهر و ذات و خون و نژاد افراد ارتباطی ندارد. از طرفی اسلام طرفدار عدالت اجتماعی است و در عدالت اجتماعی تفاوت وجود دارد، بنابراین در اسلام تفاوت وجود دارد ولی طبقات نيست، آن چيزی كه در اسلام مقتضای عدالت است، تفاوت است.اسلام هرگونه تبعیض را نفی می‌کند. در دین اسلام تمام انسان‌ها در رسیدن به قرب الهی و سعادت مساوی‌اند و حقوق اجتماعی یکسانی دارند. مساوات در غرب بعد از انقلاب‌ فرانسه‌ و دورة‌ روشنگری‌، این‌ اندیشه‌ به‌ نیرویی‌ عمده‌ برای‌ تغییرات‌ اساسی‌ در حقوق‌ عمومی‌ و سیاسی‌ در اروپا و شمال‌ امریکا تبدیل‌ شد و بتدریج‌ بر کشورهای‌ غیر اروپایی‌ نیز اثر گذاشت. در دهه‌های‌ اخیر، مجامع‌ بین‌المللی‌، به‌ منظور تأکید بر برابری‌ انسانها با قطع‌ نظر از نژاد، رنگ‌، طبقة‌ اجتماعی‌، مذهب‌، ثروت‌، مقام‌، جنس‌ و جز اینها، چندین‌ اعلامیه‌، تصویب‌ کرده‌اند.

مساوات و انواع حق از منظر قران

مهم‌ترین هدف انبیاء(ع) از بعثت، پس از شناساندن خالق جل جلاله به آنها، گسترش عدل و عدالت بین مردم بوده است. در آیه شریفه ۲۵ سوره مبارکه حدید می‌خوانیم«لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ»: به‌راستى [ما] پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند و آهن را که در آن براى مردم خطرى سخت و سودهایى است، پدید آوردیم تا خدا معلوم بدارد چه کسى در نهان، او و پیامبرانش را یارى می‌کند آرى خدا نیرومند شکست‌ناپذیر است. مساواتی که قرآن میان انسان ها قائل است شامل دو قسمت عمده، مساوات در اصل انسانیت و مساوات در حقوق و اجرای قوانین و احکام می باشد، که جهت اثبات این مطلب می توان به ترتیب به آیات زیر اشاره کرد:

• «یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوبا و قبایل ان اکرمکم عندالله اتقیکم»؛ ای مردم، شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گرداندیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید. در حقیقت ارجمند ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست(الحجرات/13)
• «ان الله یامرکم ان تودوا الامانات الی اهلها و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل»؛ همانا خدا به شما فرمان می دهد که سپرده ها را به صاحبانش پس دهید و چون میان مردم حکم کردید به عدالت حکم کنید(نساء/ 58).
• «و امرت لاعدل بینکم»؛ و مامور شده ام میان شما به عدالت حکم کنم(شوری/ 15). معنای جمله مورد بحث این است که من مأمور شده ام بین شما عدالت را برقرار کنم، یعنی همه را به یک چشم ببینم، قوی را بر ضعیف و غنی را بر فقیر و کبیر را بر صغیر مقدم ندارم و سفید را بر سیاه و عرب را بر غیرعرب و هاشمی را و یا قریشی را بر غیر آنان برتری ندهم.
• «ولقد ارسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط»؛ به راستی پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند (حدید/ 25). در این آیه عدالت در ستون دینی عامل دوام و بقای حکومت ها دانسته شده و مهم ترین هدف پیامبران الهی را تشکیل می دهد.
• «ولکل امه رسول فاذاجاء رسولهم قضی بینهم و هم لا یظلمون»؛ و هر امتی را پیامبری است پس چون پیامبرشان بیاید میانشان به عدالت داوری می شود و به آنان ستم نرود(یونس/ 47).

عرصه‌های مساوات درجامعه

یکی از عرصه های اصلی مساوات و رعایت عدالت، خانواده و تربیت فرزندان است. چنانکه خانواده‌ای كه رعايت حقوق افراد در آن ديده نشود و عدالت در آن نباشد، مقوله تبعيض و بی‌عدالتی در جامعه پديدار می‌شود، این مسئله به اندازه ای مهم است که کارشناسان رعايت عدالت و مساوات بين فرزندان يكی از وظايف مهم پدران و مادران در تربيت فرزندان می دانند. یکی دیگر از عرصه های مساوات در جامعه، توزیع فرصت‌ها، توزیع امکانات و شرایط رسیدن به یک موقعیت است که در قلمرو عدالت اقتصادی قرار دارند. بر اساس آموزه‌های اسلامی، معیار عدالت در به کارگیری عوامل تولید و مصرف رعایت حدّ اعتدال است. بر این اساس، شاخص عدالت در تولید و سرمایه‌گذاری، بهره‌وری و عدم اسراف در بهره‌گیری از عوامل تولید و مصرف کالاهای نهایی است. از این رو می‌توان میانه روی و اعتدال را به معنای قلمرو اصلی عدالت اقتصادی در جامعه اسلامی عنوان کرد. براین اساس دولت اسلامی باید اصل برابری همگان را در ارائه خدمات رعایت کند و هیچ‌گونه تبعیضی را اعمال نکند. در نتیجه، معیار عدالت در توزیع فرصت‌ها، برابری و مساوات است. به همین منظور، در بخش‌های مختلف خدماتی (اعم از خدمات رفاهی، آموزشی، بهداشتی، اقتصادی، اشتغال، زیرساختی و اطلاع‌رسانی)، بایستی سنجه بهره‌مندی از هر خدمت را اندازه‌گیری کرد و میزان نابرابری در ارائه هر خدمت را به دست ‌آورد.

منابع

ایکنا

دانشنامه آزاد فارسی

دانشنامه جهان اسلام

دائره المعارف طهور