زیبایی

زیبایی؛ جمال، حسن، خوش¬رویی و خوش¬خلقی. این حسن، هم شامل زیبایی ظاهری مانند صورت زیبا، طبیعت زیبا و هم شامل زیبایی باطنی مانند رفتارهای زیبا و سیرت و روح زیباست که همه آنها ریشه در ذات خداوند دارد.

معنای زیبایی

زیبا، وصفی هنری است که گاه درباره اشیا و گاه درباره کارها تعبیر می‌شود. این کلمه در لغت از مصدر زیبیدن دارای معانی مختلفی؛ چون شایسته، نیکو، جمیل و خوش‌نماست و در اصطلاح، نمود یا پرده‌ای نگارین و شفاف است که روی کمال کشیده شده است.

زیبایی در قرآن

در قرآن، موضوع زیبایی چنین مطرح گردیده است:

1. پیامبر اسلام مأمور صبری نیکو و زیبا در انجام دادن رسالت خویش: فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِيلًا
2. پیامبر مأمور به عفو زیبا، در برابر رفتارهای مشرکان و کافران: فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ . قرآن مراحل رشد انسان را تبیین کرده و بر موزون بودن و اعتدال آن تأکید می‌فرماید: «ما انسان را در بهترین صورت و نظام آفریدیم». پس از خلق انسان به این زیبایی خداوند به خود آفرین می‌گوید:«تَبَارکَ اللهُ أحْسَنُ الْخَالِقِین؛ آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است» سوره مؤمنون/14.

زیبایی در روایات

امام صادق (ع) به نقل از امير مؤمنان (ع) می‌فرمايد: خود را برای برادر مسلمان بياراييد؛ آنگونه که برای فردی ناآشنا- که دوست داريد شما را در نيکوترين هيئت ببيند می‌ آراييد. دقت در گفتار و رفتار پیشوایان معصوم (ع) و پیروان حقیقی آنان نشان می دهد پوشیدن لباس تمیز و دارای تجملی در شأن و حد و اندازه شخص، مطلوب شمرده شده و تنوع در لباس اسراف نیست. امام صادق (ع) فرمود: اسراف آن است که لباس بیرونی خویش را در خانه بپوشی. در سیره امام سجاد (ع) نقل شده که ایشان برای پوشش تابستانی خویش دو لباس به قیمت صد و پنجاه درهم تهیه می کردند.

رسول خدا (ص) فرمودند: خداوند دوست دارد وقتی مسلمانی برای دیدار برادرش می¬رود خود را برای ملاقات او آماده و بیاراید.

فایده زیبایی در قرآن

قرآن درباره هدف خلقت انسان می فرماید: (ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الاِْنْسَ اِلاّ لِیَعْبُدُونِ)؛ ما جن و انس را خلق نکردیم مگر برای اینکه عبادت نمایند. بی¬نیازی خداوند بدین معناست که هدف او از آفرینش انسان به او بازگشت نمی کند بلکه به مخلوقات باز می گردد و مایه کمال خود آنهاست. این آیه بر مساله عبودیت و بندگی تکیه می کند و با صراحت تمام آن را به عنوان هدف نهایی آفرینش جن و انسان معرفی می نماید. این هدف و روح اصلی اسلام در هر سه محور زیبایی های وجودی، توصیف افعال به زیبایی و دستور به زیبایی و آراستن مورد توجّه قرار دارد.

الف) هدف در زیبایی های وجودی اسلام: در تبیین زیبایی انسان، حرکت حیوانات، زمین و دریا در صدد بیدار کردن روح انسان است تا با دریافت آنها به عنوان معلولها در پی علت بر آید و با شناخت علت واقعی و خالق آنها خویش را به تکامل برساند. از همه انسانها خواسته شد تا به زیبایی های عالم وجودی بنگرند و احساس خویش را به زیبایی تصاویر و زیبایی معانی که خداوند آن را در هستی به ودیعه نهاده، بپرورانند و با اندیشه و تفکر و تدبر در آنها و عبور از زیبایی ظاهری، به خداوند یکتا برسند.

ب) هدف توصیف افعال به زیبایی قران کریم، ایمان را زینت می داند و عفو و بخشش، جدایی، بردباری و صبر و رنگ الهی را زیبا معرفی می کند تا حسّ زیباخواهی فطری انسان را به سوی زیبایی های معقول دعوت کند تا تبیین نماید که این اصول و آرمانها، آن واقعیات زیبا هستند که هم خودشان زیبایند و هم آن کس را که به آنها متصف گردد، زیبا نشان می دهند. علامه محمدتقی جعفری در توصیف روحی که مطابق با فرمان های الهی به زیباترین صورت به اعضا و جوارحش فرمان می دهد، می گوید: وقتی به رفتار علی (ع) در زمینه های مختلف و بخشش و توصیه به مراعات حق قاتلش می نگریم تصور و دریافت چنین روح پر از حشمت و جلال، عالیترین شهود و ذوق زیبایابی ما نیز تحریک می شود و سر می کشد و حتی جهان هستی را هم که چنین روحی در آن پرورده شده برای ما زیبا می نماید.

ج) هدف در دستور به آراستن و زیبایی قرآن، کسانی را که زیبایی های حلال الهی را تحریم می کنند نکوهش می کند و استفاده بندگان از مواهب الهی را مطلوب می داند و آن را غایت خلقت آنها معرفی می کند. اسلام به جنبه های اجتماعی آراستن ظاهری (مانند لباس پوشیدن، عطر زدن، شانه زدن) اهتمام می ورزد تا در میان اجتماعات نیز مسلمان نمونه ای از انسان کامل باشد و اسباب دوستی و الفت میان مومنان را فراهم سازد.

مصادیق زیبایی در قرآن

از مصاديق زيبايی در قرآن آسمان است: "آيا به آسمان بالای سرشان ننگريسته اند كه چگونه آن را ساختيم و با زيبايی آراستيم." "ما آسمان دنيا را به ستاره ها مزين گردانيديم." در انديشه زيباشناسی قرآن حيوانات يكی از مظاهر زيبايی در خلقت هستند: "برای شما در آن جانداران منظره ای زيبا قرار داديم، هنگامی كه شامگاهان آنها را به جايگاه های خود برمی گردانيد و صبحگاهان به چرا می بريد." زيبايی های طبيعت يكی ديگر از مصاديق زيبايی در منطق زيبانگری قرآن است: "برای شما از آسمان آبی فرستاديم و به وسيله آن باغ های زيبا و سرورانگيز و بهجت آور رويانديم" ، "از هر جفتی نباتات و درختان بهجت انگيز و سرورانگيز زيبا می روياند". زيباآفرينی رنگ ها (چه به صورت فرد و چه به صورت ترکیب) يكی ديگر از نمودهای زيبايی در فرهنگ زيباشناسی قرآن است: "آيا نديدی كه خداوند از آسمان آب را فرستاد، پس بيرون آورديم از آن ميوه هايی با رنگ های مختلف و زيبا و از كوه ها نيز جاده های آفريده شده، سفيد و سرخ و رنگ های مختلف و گاه به رنگ كاملاً سياه". در مورد رنگ زرد می فرمايد: "گفتند بخواه از پروردگارت تا بيان كند رنگ آن گاو را؟ گفت آن گاوی است زرد خالص كه رنگش مسرور می سازد بينندگان را." قرآن از رنگ سبز به عنوان رنگ زيبا و دلنشين، زياد سخن گفته، تا آنجا که آن را از زيبايی ها و رنگ های لباس بهشتيان معرفی می كند: "جامه های سبز را ديبای نازك" "بر اندام بهشتيان لباسهايی از حرير نازك سبز رنگ و از ديبای ضخيم"، "بر بالشهای سبز و بساط قيمتی زيبا تكيه می كنند."

منابع

اسلام و زیبایی (دانشنامه حوزه)

ایکنا

امامت پدیا

ویکی فقه

ویکی پرسش