کارما

کارما (karma)؛ آموزه‌ای بدون پشتوانه علمی و عقلی از ادیان شرقی در باب کیفیت زندگی انسان بر اساس اعمال و در خصوص زندگی تکراری و عود ارواح. در ادیان هندو و بودا باور به کارما متناظر با مفهوم تناسخ در اسلام است. در این آموزه از انتقال روح از یک بدن به بدن‌های دیگر در همین دنیا، به‌صورت متوالی و بدون توقف بحث می‌شود. قائلان به تناسخ منکر عالم آخرت هستند و ثواب و عقاب را به لذت و درد دنیوی در همین عالم معنا می‌کنند و از آن با عنوان «کارما» نام می‌برند. طبق اصل کارما هر فرد از طریق اعمالی که انجام می‌دهد باعث و بانی رنج‌ها و شادی‌های خود است. این نظر بدون هیچ پشتوانه و دلیل علمی و عقلی از سوی قائلین آن برای مقابله با «عبث و بیهوده بودن زندگی دنیا» طرح شده است.

معناشناسی کارما

معنای لغوی کارما

کارما یا کرمَه یا کرمن (به سانسکریت: कर्म ، به انگلیسی: (Karma به معنی زیستکار یا عملکرد فرد در زندگی است.

معنای اصطلاحی کارما

کرمه در اصطلاح عبارت است از نتیجه اعمال انسان که اگر خوب باشد موجب سعادت و اگر بد باشد موجب گرفتاری او می‌شود. کارما یا کرمه یکی از باورهای ادیان شرقی است. بر اساس این اعتقاد اعمال خوب و بد انسان نتیجه‌ای دارد که او را به زندگی بعدی در این دنیا می‌کشاند. مسأله زندگى تكرارى و عود ارواح در لسان علمى ما «تناسخ» و در ميان هندوها «كارما» نام دارد.

پیشینه کارما

«تناسخ» آموزه‌ای بسیار قدیمی است که ریشه در اعتقادات ادیانی مانند دائو، بوداگرایی، هندوگرایی، مانوی، برهمایی، جینیسم، سیکیسم، اهل حق (یارسان) و غُلات شیعه دارد. در دین‌های هندوئیسم و بودئیسم، بر اثر کردارهای فرد (کارما) نیرویی ایجاد می‌شود که چگونگی زندگی آن فرد را در این زندگی و زندگی‌های بعدی‌اش مشخص می‌کند. اصل کارما می‌گوید که نتیجه هر آن‌چه انجام می‌دهیم به خودمان بازمی‌گردد. بر این اساس، هر فرد، از طریق اعمالی که انجام می‌دهد باعث و بانی رنج و شادی‌ها در زندگی (های) خود است.

اشکالات نظریه کارما

این نظر دارای اشکالات متعدد عقلی و نقلی می‌باشد. اصلی‌ترین نتیجه تناسخ، نفی معاد و انکار «حیات پس از مرگ» است، درحالی‌که وجود معاد و حیات اخروی، دارای براهین و استدلال‌های محکم عقلی و نقلی بوده که در کتاب‌های اعتقادی بیان ‌شده است. امام رضا(ع) در پاسخ به مأمون عباسی فرمودند: «مَنْ قَالَ بِالتَّنَاسُخِ‏ فَهُوَ كَافِرٌ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ مُكَذِّبٌ بِالْجَنَّةِ وَ النَّار؛ کسی که به تناسخ اعتقاد داشته باشد، به خدا کفر ورزیده و وجود بهشت و جهنم را تکذیب کرده است». اهل تناسخ می‌گویند: مصیبت‌ها و آلامی که عده‌ای از مردم به آن مبتلا می‌شوند، در حقیقت جزای اعمال خوب و یا بد زندگی گذشته آن‌هاست که در زندگی قبلی داشته‌اند. بر این اساس، هر یک از آن‌ها استحقاق وضعیت موجود خود را دارند و سزاوار نیست که بر مستکبران و ثروتمندان سرکش اعتراضی کنند. به ‌این‌ ترتیب، اساس و پایه‌های اخلاق ویران می‌شود و این عقیده بهترین وسیله برای مفسدان و طواغیت نسبت به توجیه اعمال شنیع‌شان است، چرا که آن‌ها با بیان مجبور بودن به عملکرد خود به‌راحتی از زیر بار مسئولیت، شانه خالی می‌کنند. بنا بر حکمت خداوند اگر بدنی شایستگی و قابلیت دریافت روح را پیدا کرد، خداوند روح را در بدن او ایجاد می‌کند. اگر بنا باشد یک روح دیگر، در چرخه تناسخ به بدن فرد تعلق گیرد، لازم می‌آید دو روح در یک بدن وجود داشته باشد که این امر بالوجدان باطل است، چرا که هر فردی خود را دارای ذات واحد می‌یابد و نه بیشتر. در قرآن کریم، آیاتی وجود دارد که مضمون آن‌ها این است که بازگشت مردگان به حیات دنیوی امکان‌ناپذیر است بنابراین با در نظر گرفتن دلایل عقلی و نقلی، تئوری تناسخ هیچ پشتوانه عقلی ندارد و نتیجه آن، ویرانی پایه‌های اخلاق و حاکمیت رفتارهای جبری است. بنابراین مفاهیمی مثل تناسخ و کارما، ارواح سرگردان، جهان‌های موازی و وجود چاکرا صرفاً توسط برخی مدعیان معنویت و برای اقناع افکار پیروان‌شان برای مقابله با «عبث و بیهوده بودن زندگی دنیا» خلق شده‌اند.

دلایل ترویج کارما در غرب

بسیاری از فلسفه‌های شرقی بر اساس رسیدن به رهایی (موکشا) پایه‎‌گذاری شده‌اند. اعتقاد به کارما و تناسخ برای نظام سرمایه‌داری غرب بسیار جذاب بوده است. از این رو به ترویج آن در جهان دامن زده‌اند زیرا بر اساس این اعتقاد افراد ثروتمند انسان‌های پاکی بوده‌اند و در این دوره از زندگی پاداش نیکی‌های‌شان را دریافت می‌کنند. در مقابل مردمان بیچاره و ضعیف در حال تجربه مجازات بدی‌های‌شان در زندگی گذشته هستند. بنابراین هرچه تبعیض و اختلاف طبقاتی در جامعه دیده می‌شود، کاملا عادلانه است و افرادی که از تبعیض و فقر رنج می‌برند باید به جای مبارزه با طبقه مرفه جامعه، بکوشند تا وابستگی به زندگی دنیوی را کاهش دهند و به رهایی برسند. از این رو موضوع کارما در عرفان‌های کاذب نقش پررنگی یافته است. بنابراین نظام سلطه می‌خواهد مردم را با اعتقاداتی نظیر کارما و تناسخ آشنا کند و مفاهیم ارزشمند خودسازی، وارستگی، عرفان و معنویت را بر شالوده‌ای سلطه‌پذیرانه تعریف کند.

کارما در ایران

کارما با عنوان قانون بازتاب، بومرنگ یا عکس العمل امروزه در جامعه ایران شیوع یافته است. البته بعضی از افراد برای اینکه تعارض میان این باور با اعتقادات مذهبی را از بین ببرند، می‌گویند همه اعمال در همین زندگی نتیجه و بازتابی خواهد داشت و موضوع تولدها و زندگی‌های دوباره را مطرح نمی‌کنند. آنها می‌خواهند رابطه کارما و تناسخ را نادیده بگیرند و به این ترتیب موانع ترویج عرفان کاذب و معنویت سلطه‌پذیرانه را از میان بردارند.

منابع

ایکنا

شمس (و دیگران)، محمدجواد (۱۳۹۶). ادیان هند. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت).

شهرستانی، محمدبن عبدالکریم (1367). الملل و نحل. قاهره: چاپ محمدبن فتح الله بدران،

صدوق، محمدبن علی (1373). عيون أخبار الرضا علیه‌السلام. ترجمه حمیدرضا مستفید و علی اکبر غفاری. تهران: نشر صدوق.

ویکی پدیا

Merriam-Wbster Dictionaryبازدید: ژانویه ۲۰۱۴.