ازدواج موقت

ازدواج موقت؛ نوعی از ازدواج است که دارای مدت زمان معین است، زوجین با قرائت صیغه‌ای، خود را برای زمانی معین با مهریه ای معلوم، به ازدواج یکدیگر در می‌آورند. آیه «وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ۖ كِتَابَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ ۚ وَأُحِلَّ لَكُمْ مَا وَرَاءَ ذَٰلِكُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوَالِكُمْ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ ۚ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً ۚ وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا تَرَاضَيْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِيضَةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا» پیرامون ازدواج موقت نازل شده است.

ازدواج موقت در قرآن

تنها آیه‌ای که بحث متعه و ازدواج موقت را در قرآن مطرح کرده، آیه‌ی 24 سوره‌ی نساء است. خداوند پس از بیان برخی احکام از جمله تعدد زوجات در اوایل این سوره «وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَىٰ فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَلَّا تَعُولُوا» و ازدواج‌های حرام در آیات قبل، به حکم ازدواج‌های حلال پرداخته و شرایط آن را بیان نموده است: «..وَ أُحِلَّ لَكُم مَّاوَرَاء ذَلِكُمْ أَن تَبْتَغُواْ بِأَمْوَالِكُم مُّحْصِنِینَ غَیرَ مُسَافِحِینَ فَمَااسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً ...» حلیّت هم خوابی و بهره وری با زنان غیر از شانزده طایفه‌ای که در آیات قبل و در صدر این آیه‌ی شریفه ذکر شد، استنباط می‌شود؛ حال این بهره وری به صورت نکاح باشد یا خرید کنیز، و ازدواج دائم یا موقت باشد، که نکاح دائم با تعیین «مهر» بوده(أَن تَبْتَغُواْ بِأَمْوَالِكُم) و ازدواج موقت با تعیین «اجرت و مهریه» است(فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ).

ازدواج موقت در ادیان غیر اسلامی

در ادیان غیر آسمانی مانند بودا و شینتو و نه در ادیان آسمانی مانند یهودیت و مسیحیت چیزی به نام ازدواج موقت نداریم، ولی ازدواج موقت به این معنا که در اسلام مطرح شده است، واقعاً از افتخارات و نشانه توجه به همه مقتضیات زمان است.

موافقان و مخالفان ازدواج موقت

مخالفان

برخی بر ازدواج موقت ایراد گرفته، می‌گویند:ازدواج موقت نوعی فحشا است که زن در برابر دریافت مقداری پول ، خود را می‌فروشد و این با کرامت انسانی منافات دارد و نیز این اقدام را نوعی تجویز برای تأمین هوس‌رانی مردان میدانند. هرچند از نگاه اسلام هدف از تجویز ازدواج موقت هوس‌رانی نبوده بلکه هوس‌رانی مذموم و مردود بوده است.

رویگردانی از ازدواج دائم

عده ای براین عقیده بوده اند که توسعه و ترويج ازدواج موقت در جامعه به مصلحت نيست و زمينه‌ساز مسايل و مشكلات زيادی است كه به هيچ‌وجه نمی‌توان به آنها پاسخ داد چراکه امتناع جوانان از رويارويی با قواعد ازدواج دائم و تشكيل خانواده را به دنبال دارد.

موافقان

ضرورت اجتماعی

ازدواج دائم برای همه انسان‌ها از سن بلوغ میسر نیست و موانعی مانند:نداشتن بلوغ فکری، امکانات اقتصادی، موقعیت اجتماعی و غیره وجود دارد که مانع تحقق این امر می‌گردد و بر فرض امکان ازدواج دائم، بسیاری از افراد، به‌ویژه جوانان براثر مشکلات و محدودیت‌های ناشی از ازدواج دائم، از ازدواج دائم گریزان بوده، به آسانی به آن تن نمی‌دهند. افزون بر این، در برخی موارد برای مردان همسردار نیز امکان ارضای غریزه جنسی فراهم نیست؛ مانند این‌که یکی از زوجین به سفری طولانی رفته یا زن مریض باشد. بنابراین، ضرورت فردی و اجتماعی ایجاب می‌کند که خداوند برای رفع نیاز بشر و جلوگیری از سقوط انسان در دام فساد و فحشا راه دیگری جز ازدواج دائم را تشریع کند. تشریع ازدواج موقت در اسلام در واقع پاسخی به همین نیاز فطری انسان است. ازاین‌رو که ایجاد چنین راهی، از نیازهای اساسی بشر و ضروریات هر جامعه است. به یک عبارت،ازدواج موقت، یک آمپر نگهدارنده اجتماعی مناسب در جهت جلوگیری از دامن زدن به فساد و آسیب‌های جامعه به شرط مدیریت و کنترل روابط و راهبردی مناسب برای متأهلینی که شرایط ازدواج دائم و یا حضور در کنار همسر خود را ندارند می‌تواند مفید واقع شود اما به هیچ وجه به دختران و پسران مجرد پیشنهاد نمی‌شود.

برخی افراد در باب ضرورت ازدواج موقت آن را بسان ساختمانی جامع و کامل درنظر میگیرند که خالی از پله اضطراری است. لذا ازدواج موقت را از اضطرارهای فردی و اجتماعی میدانند. ازدواج موقت دارای شرايط خاصی از جمله اينكه ازدواج موقت نيز مانند ازدواج دائم نياز به خواندن عقد و الفاظ مخصوصی است و با صرف رضايت قلبی اكمان پذير نمی باشد و يا اينكه در ازدواج موقت مقدار مهريه مشخص می‌شود و مدت زمانی كه دو نفر به عقد موقت در می‌آيند نيز مشخص و معين باشد.

تکلیف وجوبی

شهید مطهری در مسئله تعدد زوجات به این مقوله اشاره داشته و آن را به مثابه حقی برای زنان بازمانده از ازدواج که به دلایل طبیعی در جوامع و یا بر اثر معضلات اجتماعی، امکان تشکیل خانواده برای آن‌ها مهیا نشده است، و از این حق خود محروم مانده‌اند، میداند لذا از نظر وی تکلیفی برای مردانی که با وجود داشتن یک همسر دائم، با دارا بودن شرایط خاص، می‌توانند مسئولیت تشکیل دو تا سه خانواده دیگر را نیز بپذیرند.

تعدیل روابط نامشروع

دین اسلام به منظور پاسخ صحیح نیاز جنسی، ازدواج موقت را در کنار ازدواج دائم تجویز کرده که مورد تأیید عقل و خردمندان صلاح‌جو نیز قرار گرفته و در زمان پیامبر اسلام(ص) نیز به آن عمل شده است. این نوع ازدواج اگر بر خلاف تبلیغات گسترده‌ای که مروجان آزادی جنسی علیه آن به راه انداخته‌اند، به درستی در باور مردم مستقر و در جامعه ساماندهی شود راهی است که نیاز جنسی و حتی عاطفی زن و مرد نسبت به یکدیگر را پاسخ می‌دهد و در سلامت جامعه در زمینه روابط جنسی نیز مؤثر است.

کاهش آمار طلاق

ازدواج موقت راهی برای کاهش آمار طلاق بشمار آمده است.

آسیب‌های ازدواج موقت

تضییع و تحقیر حق زنان

نبودن احكام و قوانين قاطع برای ازدواج موقت از ديگر موانع اين نوع ازدواج عنوان است  زنان زيادی به دنبال تمتع از ازدواج مذكور رها شده‌اند و يا با بذل مدت مانده حقوق مادی و معنوی آنان تضييع شده‌است، و اين اتفاق نيز با آيه مبارکه «فَمَتِّعُوهُنَّ وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا» در تقابل است. عده ای ازدواج موقت راموجب تحقير زنان و دارای شرایط خاص در  شرايط كنونی می‌دانند و درصورت رعایت نشدن شرایط موجب منفور شدن این امر مهم خواهد شد.

سقط جنین

ين استاد دانشگاه، ثبت نشدن نكاح موقت را يكی ديگر از مشكلات ازدواج موقت ذكر و تصريح كرد: زنان پس از انقضای مدت نكاح در صورت بارداری بايد به دنبال اثبات واقعه نكاح باشند تا بتوانند مهريه را وصول كنند و يا اينكه مشروعيت طفل خود را اثبات كنند و اين موضوع مشكلات زيادی را برای زنان و كودكان به دنبال دارد.طبق آمار و ارقام بيشترين سقط جنين مربوط به ازدواج‌های موقت است زيرا كسی عهده‌دار هزينه‌ی تولد و سپس تأمين آنان نيست در غير اين‌صورت نيز اكثر اين كودكان رها می‌شوند. ازدواج موقت كاركرد خاصی دارد و همه احكام و حدود و ثغور آن بايد قبل از ترويج آن پيش‌بينی شود و تجويز اين دستور العمل‌ها قبل از تبيين تمام ابعاد آن امری غيرمنطقی است.

افزایش طلاق

مسئله ی ازدواج موقت يك نكاح و ايجاد رابطه ی اضطراری است، يكی از پيامد‌های منفی ازدواج موقت اين است كه افرادی كه به اين كار تن می‌دهند در موارد زيادی اين كار را به صورت پنهانی و در خفا انجام می‌دهند و زمانی كه اين مسئله برای ديگران آشكار می‌شود، ازدواج دائم و يا پيوندهای ديگری كه آن فرد با ديگران دارد از بين می‌رود و به طلاق و خيلی از مشكلات فردی و اجتماعی ديگری منجر می‌شود.

آسیب‌های روانی

ازدواج موقت آسيب‌های روانی و جسمانی جبران‌ناپذيری را برای جوانان به‌ويژه دختران به‌دنبال دارد و اين نوع ازدواج تأمين كننده نياز زنان و دختران نيست زيرا پس از اين مدت مشخص، زن رها مي‌شود و در حققت ضربه‌ای به او مي‌زند كه شايد تا پايان عمر برای او غيرقابل جبران باشد و زمينه ازدواج موفقی برای او پيش نيايد.

تفاوت ازدواج موقت و دایم

مشخص بودن زمان

در ازدواج موقت با اتمام زمان معین، ازدواج بدون نیاز به طلاق به پایان می‌رسد. این مدت حداقل و حداکثری ندارد اما برخی معتقدند در صورتی که مدت ازدواج موقت از طول عمر معمول انسان فراتر باشد ازدواج به دائم تبدیل می‌شود. در ازدواج دایم زوجین بدون معین کردن زمان مشخص با یکدیگر به زندگی ادامه میدهند، درصورت عدم تمایل برای ادامه دادن، ازیکدیگر جدا و یا طلاق میگیرند.   عقد موقت در صورتی صحیح است که مدت آن در عقد ذکر شود. اگر زمان ذکر نشود، به نظر مشهور فقها عقد دائم خواهد شد. مدت تعیین شده باید مشخص و غیر مبهم باشد.

مهریه

در ازدواج موقت نیز مثل ازدواج دائم باید مهریه تعیین گردد و مقدار آن بسته به توافق طرفین است، اما برخلاف ازدواج دائم که تعیین مهریه را می‌توان به بعد از ازدواج موکول کرد یا اصولاً توافقی بر آن نکرد، در ازدواج موقت عدم تعیین مهریه در زمان عقد موجب باطل شدن این نوع ازدواج میشود. می‌شود.

ارث

در مورد وضعیت ارث در ازدواج موقت اختلاف نظر زیادی وجود دارد و چهار دیدگاه متفاوت مطرح است:

زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند مگر اینکه در هنگام عقد شرط توارث کنند. با توجه به اصل «المسلمون عند شروطهم» و برخی احادیث هم آن را تأیید کرده‌اند. این نظر را شیخ طوسی، محقق حلی، شهید اول و شهید ثانی داشته‌اند. زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند و شرط توارث هم باطل است. با توجه به اینکه ارث یک حکم شرعی است و اثبات آن به دلیل نیاز دارد. برخی احادیث هم از این دیدگاه پشتیبانی می‌کند. اکثر فقهای متأخر این نظر را داشته‌اند و برخی این را نظر مشهور دانسته‌اند.زن و شوهر از یکدیگر ارث می‌برند مگر اینکه شرط عدم توارث کنند. شریف مرتضی این نظر را داشته‌است. زن و شوهر از یکدیگر ارث می‌برند و شرط عدم توارث هم باطل است.

افتراقات ازدواج موقت و ازدواج سفید

رسمی بودن

یکی از تفاوت‌های ازدواج سفید و ازدواج موقت، رسمی بودن ازدواج موقت است. این تفاوت مهمی است. دوم اینکه ازدواج موقت مورد تاکید دین بوده است و آیه شریفه «... فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً» در تفسیر امامیه و شیعه توصیه به ازدواج موقت تفسیر شده است. بنابراین ازدواج موقت پشتوانه دینی دارد در حالی که ازدواج سفید نه پشتوانه دینی دارد و نه پشتوانه عقلی.

تعهد و مسئولیت پذیری

ازدواج سفید پنهانی، غیررسمی و برخلاف عرف است، یکی دیگر از تفاوت‌های این دو آن است که در ازدواج موقت تعهدات روشنی وجود دارد. در ازدواج موقت باید خطبه عقدی خوانده شود و جمله‌ای خاص وجود داشته که زن و مرد را بر هم محرم کرده و وظایفی را برای آن دو به وجود می‌آورد. برای مثال تعیین مهر و مدت می‌شود. این از سویی است که در ازدواج سفید این شرایط تحقق نمی‌یابد و بر اساس همین تعیین زمان، اگر فرزندی در این ازدواج متولد شود، متعلق به پدر بوده و قوانین روشنی وجود دارد، اما در ازدواج سفید هیچ پشتوانه مشخصی برای این مسئله وجود ندارد.

اجتناب از اختلاط نسل‌ها

از تفاوت‌های دیگر این است که در ازدواج موقت اگر زن و مرد بخواهند از هم جدا شوند، زن باید عده نگاه دارد تا ازدواج دیگری انجام دهد، میان ختم این ازدواج و شروع ازدواج دیگر زن باید مدتی در حدود دو ماه ازدواج نکند که در این مسئله هم رعایت مسائل بهداشتی می‌شود و هم بحث اختلاط نسل‌ها پیش نمی‌آید، اما در ازدواج سفید هیچ محدودیتی در این خصوص وجود ندارد. شاید یکی از انگیزه‌های افراد برای ازدواج سفید نداشتن تعهد است که هرزمان اراده کنند، از یکدیگر جدا شوند.

ازدواج موقت پیش از ازدواج دایم

از آنجایی که تعامل و ارتباط ميان جوانانی كه قصد ازدواج دارند بايد طبق موازين اسلامی باشد و شناخت طرفين از يكديگر بايد به‌گونه‌ای غيرمستقيم و با تحقيق و بررسی در مورد موقعيت اجتماعی يكديگر از طريق دوستان و در محل كار و زندگی هر يك از طرفين صورت گیرد.

اگر جوان‌ها به آثار و نتايج ارتباطی كه به جسم و روح آنها آسيب‌های غيرقابل جبرانی مي‌زند به خوبی واقف باشند، كمتر به سوی اين روابط ناسالم گرايش پيدا مي‌كنند لذا عدم محرمیت دختر و پسر جهت آشنایی با یکدیگر برای ازدواج بهتر از صیغه محرمیت بین این دو است، حال اگر این دوران و روابط کاملا کنترل شده و کمتر از ۶ ماه به طول بینجامد نیز قابل قبول است، همچنین فضای مجازی به عنوان عاملی مهم در فروپاشی خانواده‌ها و افزایش ارتباطات فضای حقیقی خانم و آقا در عصر کنونی از جمله آسیب‌هایی است که مدیریت، کنترل و ساماندهی لازم از سوی خانواده و جامعه و دستگاه‌های ذی‌ربط را می‌طلبد.

منابع

خبرگزاری ایکنا

ویکی پدیا

ویکی فقه