اختلاس: تفاوت میان نسخه‌ها
Parsaeiyan (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'پاورقی ها' به 'ارجاعات') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''اختلاس'''؛ تصرف و تصاحب در اموال متعلق به دولت توسط کارمند دولت. اختلاس از اصطلاحات حقوق جزا بوده و به معنای تصرف در اموال دولتی (بیت‌المال) است که بر عهده فرد یا نهادی قرار گرفته و در جای غیر معین‌شده به نفع خود یا دیگری سوء استفاده میشود. واژه «سحت» در قرآن یکی از مفاهیمی است که مرز نزدیکی با اختلاس دارد. در منظر قرآن بروز ناهنجاری هایی چون اختلاس ریشه در ضعف ایمان به خدا و روز قیامت دارد و فرد اختلاس گر با همان پول هایی که انبان کرده است عذاب خواهد شد. | '''اختلاس'''؛ تصرف و تصاحب در اموال متعلق به دولت توسط کارمند دولت. اختلاس از اصطلاحات حقوق جزا بوده و به معنای تصرف در اموال دولتی (بیت‌المال) است که بر عهده فرد یا نهادی قرار گرفته و در جای غیر معین‌شده به نفع خود یا دیگری سوء استفاده میشود. واژه «سحت» در قرآن یکی از مفاهیمی است که مرز نزدیکی با اختلاس دارد. در منظر قرآن بروز ناهنجاری هایی چون اختلاس ریشه در ضعف ایمان به خدا و روز قیامت دارد و فرد اختلاس گر با همان پول هایی که انبان کرده است عذاب خواهد شد. | ||
== تعریف لغوی اختلاس == | == تعریف لغوی اختلاس == | ||
اختلاس در لغت به معنای استلاب (سلب کردن) آمده است. ابن منظور مینویسد: « خلست الشیی: اذا استبلته».<ref>. لسان العرب، ج6: ص 65.</ref> جمله « اختلاس کردم شیء را » درهنگامی گفته میشود که آن شی را سلب کرده باشیم. | اختلاس در لغت به معنای استلاب (سلب کردن) آمده است. ابن منظور مینویسد: « خلست الشیی: اذا استبلته».<ref>. لسان العرب، ج6: ص 65.</ref> جمله « اختلاس کردم شیء را » درهنگامی گفته میشود که آن شی را سلب کرده باشیم. | ||
| خط ۱۰: | خط ۷: | ||
اختلاس در فقه | اختلاس در فقه | ||
با وجود آنکه لغت نویسان، اختلاس و استلاب را یکی دانسته اند اما در متون فقهی نمیتوان قاطعانه قول به ترادف میان این دو واژه داد زیرا تعاریف فقها از این دو واژه یکسان نیست. برای نمونه ابن ادریس در کتاب «سرایر»<ref>. السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، ج 3: ص 512.</ref> شیخ طوسی در کتاب «نهایه»<ref>. سلسلة الینابیع الفقهیة ج 23: ص 102.</ref> و ابن براج در «مهذب»<ref>. سلسلة الینابیع الفقهیة ج 23: ص 171.</ref> اظهار داشته اند که مختلس کسی است که بدون به کاری گری اسلحه و بدون قهر، بلکه به صورت استلاب و اختلاس، مال را به طور آشکار در راهها و جادهها سلب می‌نماید. اما در طرف دیگر بعضی از فقها مستلب را در مقابل مختلس آوردهاند. برای نمونه شهید ثانی معتقد است حد قطع دست که برای سارق بیان شده است برای مستلب -کسی که به طور آشکار مال را میگیرد و فرار میکند- و مختلس- کسی که به طور پنهان مال را میگیرد- جاری نمی شود.<ref>. مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج 15: ص 20</ref> | با وجود آنکه لغت نویسان، اختلاس و استلاب را یکی دانسته اند اما در متون فقهی نمیتوان قاطعانه قول به ترادف میان این دو واژه داد زیرا تعاریف فقها از این دو واژه یکسان نیست. برای نمونه ابن ادریس در کتاب «سرایر»<ref>. السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، ج 3: ص 512.</ref> شیخ طوسی در کتاب «نهایه»<ref>. سلسلة الینابیع الفقهیة ج 23: ص 102.</ref> و ابن براج در «مهذب»<ref>. سلسلة الینابیع الفقهیة ج 23: ص 171.</ref> اظهار داشته اند که مختلس کسی است که بدون به کاری گری اسلحه و بدون قهر، بلکه به صورت استلاب و اختلاس، مال را به طور آشکار در راهها و جادهها سلب می‌نماید. اما در طرف دیگر بعضی از فقها مستلب را در مقابل مختلس آوردهاند. برای نمونه شهید ثانی معتقد است حد قطع دست که برای سارق بیان شده است برای مستلب -کسی که به طور آشکار مال را میگیرد و فرار میکند- و مختلس- کسی که به طور پنهان مال را میگیرد- جاری نمی شود.<ref>. مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج 15: ص 20</ref> | ||
در مجموع فقها حکم اختلاس و استلاب را یکی در نظر گرفته اند؛ از این رو نه بر هیچ کدام از | در مجموع فقها حکم اختلاس و استلاب را یکی در نظر گرفته اند؛ از این رو نه بر هیچ کدام از آنها محارب یا سارق اطلاق میشود و نه حکم قطع دست بر آنهاجاری میشود. از نظر فقهی حکم این دو تعزیر است که آن هم به دست حاکم صورت می‌پذیرد.<ref>. مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج 15: ص 20</ref> | ||
== اختلاس در حقوق == | == اختلاس در حقوق == | ||
| خط ۲۱: | خط ۱۸: | ||
== حکم اختلاس در قانون مجازات اسلامی == | == حکم اختلاس در قانون مجازات اسلامی == | ||
قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء اختلاس و کلاهبرداری مصوب ۱۳۶۷/۹/۱۵ مجمع تشخیص مصلحت نظام به این جرم به شرح زیر اشاره کرده‌است: | قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء اختلاس و کلاهبرداری مصوب ۱۳۶۷/۹/۱۵ مجمع تشخیص مصلحت نظام به این جرم به شرح زیر اشاره کرده‌است: | ||
ماده 5:هر یک از کارمندان ادارات و سازمانها و یا شوراها و یا شهرداریها و مؤسسات و شرکتهای دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و دیوان محاسبات و مؤسساتی که به کمک مستمر دولت اداره | ماده 5:هر یک از کارمندان ادارات و سازمانها و یا شوراها و یا شهرداریها و مؤسسات و شرکتهای دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و دیوان محاسبات و مؤسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می‌شوند و دارندگان پایه قضایی و به طور کلی قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و مامورین به خدمات عمومی اعم از رسمی یا غیر رسمی وجوه یا مطالبات یا حواله‌ها یا سهام یا اسناد و اوراق بهادار و یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمانها و مؤسسات فوق الذکر و یا اشخاص را که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است بنفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نماید مختلس محسوب و به ترتیب زیر مجازات خواهد شد. در صورتیکه میزان اختلاس تا ۵۰۰۰۰ ریال باشد مرتکب به 6 ماه تا 3 سال حبس و یا انفصال موقت و هر گاه بیش از این مبلغ باشد به 2 تا 10 سال حبس و یا انفصال دایم از خدمات دولتی و در هر مورد علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم میشود. | ||
تبصره 1 - در صورت اتلاف عمدی مرتکب علاوه بر ضمان به مجازات اختلاس محکوم میشود. | تبصره 1 - در صورت اتلاف عمدی مرتکب علاوه بر ضمان به مجازات اختلاس محکوم میشود. | ||
تبصره 2 - چنانچه عمل اختلاس توام با جعل سند و نظایر آن باشد در صورتیکه میزان اختلاس تا ۵۰۰۰۰ ریال باشد مرتکب به 2 تا 5 سال حبس و 1 تا 5 سال انفصال موقت و هرگاه بیش از این مبلغ باشد به 7 تا 10 سال حبس و انفصال دایم از خدمات دولتی و در هر دو مورد علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم | تبصره 2 - چنانچه عمل اختلاس توام با جعل سند و نظایر آن باشد در صورتیکه میزان اختلاس تا ۵۰۰۰۰ ریال باشد مرتکب به 2 تا 5 سال حبس و 1 تا 5 سال انفصال موقت و هرگاه بیش از این مبلغ باشد به 7 تا 10 سال حبس و انفصال دایم از خدمات دولتی و در هر دو مورد علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم میشود. | ||
تبصره 3 - هرگاه مرتکب اختلاس قبل از صدور کیفر خواست تمام وجه یا مال مورد اختلاس را مسترد نماید دادگاه او را از تمام یا قسمتی از جزای نقدی معاف می‌نماید و اجرای مجازات حبس را معلق ولی حکم انفصال درباره او اجرا خواهد شد . | تبصره 3 - هرگاه مرتکب اختلاس قبل از صدور کیفر خواست تمام وجه یا مال مورد اختلاس را مسترد نماید دادگاه او را از تمام یا قسمتی از جزای نقدی معاف می‌نماید و اجرای مجازات حبس را معلق ولی حکم انفصال درباره او اجرا خواهد شد . | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۶: | ||
== اختلاس در قرآن == | == اختلاس در قرآن == | ||
معادل اختلاس در قرآن | معادل اختلاس در قرآن | ||
از نظر برخی از محققان، واژه «سحت» در آیه «وَتَرَى كَثِيرًا مِّنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ ﴿62﴾ لَوْلاَ يَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالأَحْبَارُ عَن قَوْلِهِمُ الإِثْمَ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ ﴿63﴾<ref>. و بسيارى از آنان را مى‌بينى كه در گناه و تعدّى و حرامخوارى خود شتاب مى‌كنند. واقعاً چه اعمال بدى انجام مى‌دادند(62) چرا الهيّون و دانشمندان، آنان را از گفتار گناه[آلود] و حرامخوارگى‌شان باز نمى‌دارند؟ راستى چه بد است آنچه انجام مى‌دادند(63)</ref> | از نظر برخی از محققان، واژه «سحت» در آیه «وَتَرَى كَثِيرًا مِّنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ ﴿62﴾ لَوْلاَ يَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالأَحْبَارُ عَن قَوْلِهِمُ الإِثْمَ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ ﴿63﴾<ref>. و بسيارى از آنان را مى‌بينى كه در گناه و تعدّى و حرامخوارى خود شتاب مى‌كنند. واقعاً چه اعمال بدى انجام مى‌دادند(62) چرا الهيّون و دانشمندان، آنان را از گفتار گناه[آلود] و حرامخوارگى‌شان باز نمى‌دارند؟ راستى چه بد است آنچه انجام مى‌دادند(63)</ref> می‌تواند مفهومی وسیع باشد که مجموعه ای از فعالیت‌های اقتصادی حرام، از جمله اختلاس را در بر بگیرد.<ref>[https://shahrekord.iqna.ir/fa/news/3519783/%D9%85%D8%B5%D8%AF%D8%A7%D9%82-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2-%D8%B3%D8%AD%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3-%D9%88%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%AC%D9%88%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA مصداق بارز «سحت» در جامعه امروز اختلاس، وام‌های کلان و حقوق‌های نجومی است] </ref> | ||
]</ref> | |||
== ریشه اختلاس == | == ریشه اختلاس == | ||
بر اساس | بر اساس آموزه‌های قرآن، اختلاس ریشه در ضعف ایمان به خدا<ref>[https://qom.iqna.ir/fa/news/3799301/%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3-%D9%88-%D8%A7%D8%AD%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D8%A6%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-98-%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B4%E2%80%8E%D8%AA%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%AF . ریشه اختلاس و احتکار، فراموشی معاد است/ مسئولان در سال ۹۸ پرتلاشتر باشند.]</ref> و همچنین باور ضعیف به قیامت دارد. <ref>[https://iqna.ir/fa/news/3873731/%D9%81%D8%B3%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1-%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D9%81-%D8%A8%D9%87-%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF . فساد و اختلاس در جامعه ریشه در باور ضعیف به قیامت دارد.]</ref> | ||
== عذاب اختلاس گری == | == عذاب اختلاس گری == | ||
بر اساس آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّ كَثِيرًا مِّنَ الأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاَ يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿34﴾ يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لأَنفُسِكُمْ فَذُوقُواْ مَا كُنتُمْ تَكْنِزُونَ ﴿35﴾»<ref>. اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، بسيارى از دانشمندان يهود و راهبان، اموال مردم را به ناروا مى‌خورند، و [آنان را] از راه خدا باز مى‌دارند، و كسانى كه زر و سيم را گنجينه مى‌كنند و آن را در راه خدا هزينه نمى‌كنند، ايشان را از عذابى دردناك خبر ده(34)؛ روزى كه آن [گنجينه]ها را در آتش دوزخ بگدازند، و پيشانى و پهلو و پشت آنان را با آنها داغ كنند [و گويند:] «اين است آنچه براى خود اندوختيد، پس [كيفر] آنچه را مى‌اندوختيد بچشيد.»(35)</ref>، و با توجه به ضمیری که تعبیر ﴿یَوْمَ یُحْمَی﴾ بدان باز | بر اساس آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّ كَثِيرًا مِّنَ الأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاَ يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿34﴾ يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لأَنفُسِكُمْ فَذُوقُواْ مَا كُنتُمْ تَكْنِزُونَ ﴿35﴾»<ref>. اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، بسيارى از دانشمندان يهود و راهبان، اموال مردم را به ناروا مى‌خورند، و [آنان را] از راه خدا باز مى‌دارند، و كسانى كه زر و سيم را گنجينه مى‌كنند و آن را در راه خدا هزينه نمى‌كنند، ايشان را از عذابى دردناك خبر ده(34)؛ روزى كه آن [گنجينه]ها را در آتش دوزخ بگدازند، و پيشانى و پهلو و پشت آنان را با آنها داغ كنند [و گويند:] «اين است آنچه براى خود اندوختيد، پس [كيفر] آنچه را مى‌اندوختيد بچشيد.»(35)</ref>، و با توجه به ضمیری که تعبیر ﴿یَوْمَ یُحْمَی﴾ بدان باز می‌گردد می‌توان فهمید که اختلاس گران از طریق همان پول هایی که گرد آورده اند- ونه هیزم، فولاد گداخته و یا سایر اسباب عذاب الهی- عذاب خواهند شد. | ||
به تعبیر دقیق تر، روی سخن در آیه 35 سوره مبارکه توبه به کسانی است که طلا و نقره انبان | به تعبیر دقیق تر، روی سخن در آیه 35 سوره مبارکه توبه به کسانی است که طلا و نقره انبان می‌کنند.<ref>. ﴿...وَ الَّذِینَ یَكْنزِونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ....﴾(التوبه/34)</ref> از این رو ﴿یُحْمَی﴾ نیز به همان ذهب و فضه برمی‌گردد و این یعنی خداوند متعال از جای دیگر سکه و آهن برای عذاب اختلاس گران نمی آورد بلکه همان نقره و طلای اختلاسی داغ میشود و به پیشانی اینها مالیده میشود تا غم و اندوهشان بیشتر بشود.<ref> [https://iqna.ir/fa/news/3864905/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%A3%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%BA-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88-%D9%88-%D9%BE%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 اسرار تأکید قرآن بر داغ کردن پیشانی، پهلو و پشت اختلاس‌گران] </ref> | ||
]</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۴: | ||
[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3_(%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%AC%D8%B2%D8%A7) ویکی فقه] | [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3_(%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%AC%D8%B2%D8%A7) ویکی فقه] | ||
[http://wiki.isca.ac.ir/wiki/index.php/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3_(_%D9%81%D9%82%D9%87_) | [http://wiki.isca.ac.ir/wiki/index.php/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3_(_%D9%81%D9%82%D9%87_) دانشنامه‌های علوم اسلامی](فقه) | ||
== ارجاعات == | == ارجاعات == | ||
[[رده:اقتصاد و قرآن]] | [[رده:اقتصاد و قرآن]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۵۵
اختلاس؛ تصرف و تصاحب در اموال متعلق به دولت توسط کارمند دولت. اختلاس از اصطلاحات حقوق جزا بوده و به معنای تصرف در اموال دولتی (بیت‌المال) است که بر عهده فرد یا نهادی قرار گرفته و در جای غیر معین‌شده به نفع خود یا دیگری سوء استفاده میشود. واژه «سحت» در قرآن یکی از مفاهیمی است که مرز نزدیکی با اختلاس دارد. در منظر قرآن بروز ناهنجاری هایی چون اختلاس ریشه در ضعف ایمان به خدا و روز قیامت دارد و فرد اختلاس گر با همان پول هایی که انبان کرده است عذاب خواهد شد.
تعریف لغوی اختلاس
اختلاس در لغت به معنای استلاب (سلب کردن) آمده است. ابن منظور مینویسد: « خلست الشیی: اذا استبلته».[۱] جمله « اختلاس کردم شیء را » درهنگامی گفته میشود که آن شی را سلب کرده باشیم.
تعریف اصطلاحی اختلاس
در دو حوزه فقه، حقوق از اختلاس صحبت شده است. اختلاس در فقه با وجود آنکه لغت نویسان، اختلاس و استلاب را یکی دانسته اند اما در متون فقهی نمیتوان قاطعانه قول به ترادف میان این دو واژه داد زیرا تعاریف فقها از این دو واژه یکسان نیست. برای نمونه ابن ادریس در کتاب «سرایر»[۲] شیخ طوسی در کتاب «نهایه»[۳] و ابن براج در «مهذب»[۴] اظهار داشته اند که مختلس کسی است که بدون به کاری گری اسلحه و بدون قهر، بلکه به صورت استلاب و اختلاس، مال را به طور آشکار در راهها و جادهها سلب می‌نماید. اما در طرف دیگر بعضی از فقها مستلب را در مقابل مختلس آوردهاند. برای نمونه شهید ثانی معتقد است حد قطع دست که برای سارق بیان شده است برای مستلب -کسی که به طور آشکار مال را میگیرد و فرار میکند- و مختلس- کسی که به طور پنهان مال را میگیرد- جاری نمی شود.[۵] در مجموع فقها حکم اختلاس و استلاب را یکی در نظر گرفته اند؛ از این رو نه بر هیچ کدام از آنها محارب یا سارق اطلاق میشود و نه حکم قطع دست بر آنهاجاری میشود. از نظر فقهی حکم این دو تعزیر است که آن هم به دست حاکم صورت می‌پذیرد.[۶]
اختلاس در حقوق
اختلاس از اصطلاحات حقوق جزا بوده و به معنای تصرف در اموال دولتی (بیت‌المال) است که بر عهده فرد یا نهادی قرار گرفته و در جای غیر معین‌شده به نفع خود یا دیگری سوء استفاده میشود. موضوع جرم اختلاس اموال منقول است و در اینکه آیا اموال غیرمنقول هم می‌تواند موضوع اختلاس باشد یا نه اختلاف نظر وجود دارد. متخلس یا رباينده پس از گرفتن مال از او، تعزیر میشود و حدّ دزدی و محارب بر او جاری نمی‌شود. همچنین اختلاس از جرائم مالی و غیرقابل گذشت است که رسیدگی آن در صلاحیت دادسرا و دادگاه عمومی می‌باشد. قانونگذار در اصل ۴۹ قانون اساسی، دولت را موظف کرده است تا ثروت‌های ناشی از اختلاس را گرفته و حسب مورد به بیت‌المال یا صاحب حق عودت دهد. در مواد ۶ و ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری که مصوب ۲۸/۶/۱۳۶۴ مجلس شورای اسلامی است، به تائید مجمع تشخیص مصلحت نظام هم رسیده است.
مفاهیم مشابه با اختلاس
اصطلاح اختلاس مرز نزدیکی با خیانت در امانت و تصرف غیرقانونی دارد. تصرف غیرقانونی و خیانت در امانت از جرائمی است که شباهت بسیاری با جرم اختلاس دارند، برخلاف اختلاس، هرگاه مامور دولت، قصد تملک وجوه یا اموال دولتی را نداشته باشد، این عمل تصرف غیرقانونی است و مشمول ماده ۵۹۸ قانون مجازات اسلامی است. مرتکب جرم در اختلاس لزوماً باید مامور دولت باشد برخلاف خیانت در امانت. بنابراین وجه تمایز اختلاس با تصرف غیرقانونی عنصر معنوی آنها است که در اختلاس برداشت به قصد تملک وجود دارد اما در تصرف غیرقانونی قصد تملک وجود ندارد.
حکم اختلاس در قانون مجازات اسلامی
قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء اختلاس و کلاهبرداری مصوب ۱۳۶۷/۹/۱۵ مجمع تشخیص مصلحت نظام به این جرم به شرح زیر اشاره کرده‌است: ماده 5:هر یک از کارمندان ادارات و سازمانها و یا شوراها و یا شهرداریها و مؤسسات و شرکتهای دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و دیوان محاسبات و مؤسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می‌شوند و دارندگان پایه قضایی و به طور کلی قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و مامورین به خدمات عمومی اعم از رسمی یا غیر رسمی وجوه یا مطالبات یا حواله‌ها یا سهام یا اسناد و اوراق بهادار و یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمانها و مؤسسات فوق الذکر و یا اشخاص را که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است بنفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نماید مختلس محسوب و به ترتیب زیر مجازات خواهد شد. در صورتیکه میزان اختلاس تا ۵۰۰۰۰ ریال باشد مرتکب به 6 ماه تا 3 سال حبس و یا انفصال موقت و هر گاه بیش از این مبلغ باشد به 2 تا 10 سال حبس و یا انفصال دایم از خدمات دولتی و در هر مورد علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم میشود.
تبصره 1 - در صورت اتلاف عمدی مرتکب علاوه بر ضمان به مجازات اختلاس محکوم میشود.
تبصره 2 - چنانچه عمل اختلاس توام با جعل سند و نظایر آن باشد در صورتیکه میزان اختلاس تا ۵۰۰۰۰ ریال باشد مرتکب به 2 تا 5 سال حبس و 1 تا 5 سال انفصال موقت و هرگاه بیش از این مبلغ باشد به 7 تا 10 سال حبس و انفصال دایم از خدمات دولتی و در هر دو مورد علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم میشود.
تبصره 3 - هرگاه مرتکب اختلاس قبل از صدور کیفر خواست تمام وجه یا مال مورد اختلاس را مسترد نماید دادگاه او را از تمام یا قسمتی از جزای نقدی معاف می‌نماید و اجرای مجازات حبس را معلق ولی حکم انفصال درباره او اجرا خواهد شد .
تبصره 4 - حداقل نصاب مبالغ مذکور در جرایم اختلاس از حیث تعیین مجازات یا صلاحیت محاکم اعم از این است که جرم دفعتا واحده یابه دفعات واقع شده و جمع مبلغ مورد اختلاس بالغ بر نصاب مزبور باشد.
تبصره 5 - هر گاه میزان اختلاس زاید بر ۱۰۰۰۰۰ ریال باشد، در صورت وجود دلایل کافی ،صدور قرار بازداشت موقت به مدت 1 ماه الزامی‌است و این قرار در هیچ یک از مراحل رسیدگی نخواهد بود. همچنین وزیر دستگاه می‌تواند پس از بازداشت موقت، کارمند را تا پایان رسیدگی و تعیین‌تکلیف نهایی وی از خدمت تعلیق کند. به ایام تعلیق مذکور در هیچ حالت هیچگونه حقوق و مزایایی تعلق نخواهد گرفت.
تبصره 6 - در کلیه موارد مذکور در صورت وجود جهات تخفیف دادگاه مکلف به رعایت مقررات تبصره یک ماده یک از لحاظ حداقل حبس و نیز بنا به مورد حداقل انفصال موقت یا انفصال دایم خواهد بود.
تبصره 7 -مجازات شروع به اختلاس حسب مورد حداقل مجازات در همان مورد خواهد بود و در صورتی که نفس عمل انجام شده نیز جرم باشد،شروع کننده به مجازات به آن جرم محکوم میشود. مستخدمان دولتی علاوه بر مجازات مذکور چنانچه در مرتبه مدیر کل یا بالاتر و یا همتراز آنها باشد به انفصال دایم از خدمات دولتی و در صورتی که در مراتب پایین تر باشد به 6 ماه تا 3 سال انفصال موقت از خدمات دولتی محکوم می‌شوند.[۷]
اختلاس در قرآن
معادل اختلاس در قرآن از نظر برخی از محققان، واژه «سحت» در آیه «وَتَرَى كَثِيرًا مِّنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ ﴿62﴾ لَوْلاَ يَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالأَحْبَارُ عَن قَوْلِهِمُ الإِثْمَ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ ﴿63﴾[۸] می‌تواند مفهومی وسیع باشد که مجموعه ای از فعالیت‌های اقتصادی حرام، از جمله اختلاس را در بر بگیرد.[۹]
ریشه اختلاس
بر اساس آموزه‌های قرآن، اختلاس ریشه در ضعف ایمان به خدا[۱۰] و همچنین باور ضعیف به قیامت دارد. [۱۱]
عذاب اختلاس گری
بر اساس آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّ كَثِيرًا مِّنَ الأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاَ يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿34﴾ يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لأَنفُسِكُمْ فَذُوقُواْ مَا كُنتُمْ تَكْنِزُونَ ﴿35﴾»[۱۲]، و با توجه به ضمیری که تعبیر ﴿یَوْمَ یُحْمَی﴾ بدان باز می‌گردد می‌توان فهمید که اختلاس گران از طریق همان پول هایی که گرد آورده اند- ونه هیزم، فولاد گداخته و یا سایر اسباب عذاب الهی- عذاب خواهند شد. به تعبیر دقیق تر، روی سخن در آیه 35 سوره مبارکه توبه به کسانی است که طلا و نقره انبان می‌کنند.[۱۳] از این رو ﴿یُحْمَی﴾ نیز به همان ذهب و فضه برمی‌گردد و این یعنی خداوند متعال از جای دیگر سکه و آهن برای عذاب اختلاس گران نمی آورد بلکه همان نقره و طلای اختلاسی داغ میشود و به پیشانی اینها مالیده میشود تا غم و اندوهشان بیشتر بشود.[۱۴]
منابع
خبرگزاری ایکنا
ارجاعات
- ↑ . لسان العرب، ج6: ص 65.
- ↑ . السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، ج 3: ص 512.
- ↑ . سلسلة الینابیع الفقهیة ج 23: ص 102.
- ↑ . سلسلة الینابیع الفقهیة ج 23: ص 171.
- ↑ . مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج 15: ص 20
- ↑ . مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج 15: ص 20
- ↑ . «قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء اختلاس و کلاهبرداری». ۱۳۶۷.
- ↑ . و بسيارى از آنان را مى‌بينى كه در گناه و تعدّى و حرامخوارى خود شتاب مى‌كنند. واقعاً چه اعمال بدى انجام مى‌دادند(62) چرا الهيّون و دانشمندان، آنان را از گفتار گناه[آلود] و حرامخوارگى‌شان باز نمى‌دارند؟ راستى چه بد است آنچه انجام مى‌دادند(63)
- ↑ مصداق بارز «سحت» در جامعه امروز اختلاس، وام‌های کلان و حقوق‌های نجومی است
- ↑ . ریشه اختلاس و احتکار، فراموشی معاد است/ مسئولان در سال ۹۸ پرتلاشتر باشند.
- ↑ . فساد و اختلاس در جامعه ریشه در باور ضعیف به قیامت دارد.
- ↑ . اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، بسيارى از دانشمندان يهود و راهبان، اموال مردم را به ناروا مى‌خورند، و [آنان را] از راه خدا باز مى‌دارند، و كسانى كه زر و سيم را گنجينه مى‌كنند و آن را در راه خدا هزينه نمى‌كنند، ايشان را از عذابى دردناك خبر ده(34)؛ روزى كه آن [گنجينه]ها را در آتش دوزخ بگدازند، و پيشانى و پهلو و پشت آنان را با آنها داغ كنند [و گويند:] «اين است آنچه براى خود اندوختيد، پس [كيفر] آنچه را مى‌اندوختيد بچشيد.»(35)
- ↑ . ﴿...وَ الَّذِینَ یَكْنزِونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ....﴾(التوبه/34)
- ↑ اسرار تأکید قرآن بر داغ کردن پیشانی، پهلو و پشت اختلاس‌گران