کودک همسری

کودک همسری؛ به ازدواج درآوردن دختران کم‌سن‌وسال با مردان بسیار بزرگ‌تر از خود. به ازدواج درآوردن(معمولا بدون رضایت) دختران و پسران نوجوان کم سن و سال که بلوغ و توانایی‌های لازم را برای ورود به زندگی زناشویی کسب نکرده‌اند. نکته مهم آنکه معمولا کودک همسری درخصوص دخترانی بکار‌ می‌رود که مجبور به ازدواج با مردانی با فاصله سنی نامتعارف می-شوند. کودک‌همسری موضوعی جهانی است که براثر عوامل مختلفی رخ می-دهد و چالش‌های گوناگونی دارد ازاین‌رو واکنش‌های مختلف فقهی و حقوقی را درخصوص آن برانگیخته‌است.

آمار جهانی کودک همسری

مطابق آمارهای جهانی در سال 2020 حدود 670 میلیون زن و دختر و 115 میلیون مرد و پسر، قبل از رسیدن به سن هجده‌سالگی ازدواج‌کرده‌اند. کشور‌های نیجریه، چاد، جمهوری آفریقا، بنگلادش، غنا، موزامبیک، مالی، بورکینافاسو، سودان جنوبی و مالاوی ۱۰ کشور با بالاترین نرخ‌ کودک‌همسری در جهان محسوب می‌شوند که به‌جز بنگلادش تمامی این کشور‌ها در قاره آفریقا واقع‌شده‌اند. در جمهوری اسلامی ایران نیز در سال 1394 نیز مطابق آمارهای رسمی 37117 دختر کمتر از ۱۵ سال ازدواج کردند، همچنین دختران سنین 15 تا 19 سال نیز تعداد 196592 ازدواج را به‌نام خود ثبت کردند. در همان سال نیز ازدواج تعداد 6000 پسر کمتر از 15 سال و 17441 پسر بین 15 تا 19 سال به ثبت رسیده-است.

کودک همسری و قانون

کنوانسیون حقوق کودک 15 سالگی را مرز میان کودکی و نوجوانی معرفی ‌کرده‌است، برهمین مبنا ازدواج افرادی که سن و سال کمتر از آن داشته باشند را ازدواج کودکان معرفی می‌خوانند؛ بر این اساس برخی کشورها سن 15 یا 18 سالگی را مرز جواز و عدم جواز ازدواج دانسته‌اند اما برخی کشورها نیز صرفا رسیدن به بلوغ جسمی و بیولوژیکی را برای جواز ازدواج لازم و کافی می-دانند. ایران پیمان‌نامه حمایت از حقوق کودک را در سال 1370 امضا نموده و در سال 1372 توسط مجلس تأیید و مورد اجرا قرار گرفت، که درنتیجه‌ی آن به عضویت این کنوانسیون درآمد؛ اما نکته مهم آنکه شرط ایران برای امضای آن تغییر برخی از بندهای تفاهم‌نامه براساس شرایط دینی و فرهنگی خود بود که با اعتراضات بسیاری همراه بود. قانون ازدواج در ایران مسیر پر پیچ و خمی را طی کرده‌است. در آغاز حکومت پهلوی اولین قانون ازدواج در سال 1313 تصویب ‌گردید و به‌موجب آن ازدواج دختران زیر 15 سال و پسران کمتر از 18 سال را دارای مشروعیت قانونی نمی‌دانست مگر آنکه به‌سبب شرایط خاص ایجادشده یک دادخواهی عمومی ایجاد شود تا درنتیجه‌ی آن محدوده برای دختران تا 13 سال و برای پسران تا 15 سال کاهش یابد، اما کمتر از این دیگر مجاز نبود. در سال 1353 پیرو ماده 23 قانون حمایت خانواده آن زمان، ازدواج زنان قبل از رسیدن به 18 سال و مردان قبل از 20 سالگی ممنوع گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 قانون حمایت از خانواده لغو گردیده و موقتا همان قانون پیشین مدنظر قرار گرفت، تا آنکه در سال 1361 قانون جدید وضع شد و به‌موجب آن حداقل سن ازدواج برای دختران 9 سال تمام و برای پسران 15 سال تمام درنظر گرفته‌شد. نهایتا در سال 1381 این قانون به‌روزرسانی شد و حداقل سن را برای دختران به 13 سال و برای پسران به 15 سال ارتقاء داد.

کودک همسری در فقه

آن‌چنان‌که در امام خمینی تحریرالوسیله مطرح داشته، ازدواج با دختر قبل از سن بلوغ جایز است اما با قید این شرط که رابطه جنسی با کودک باید به نحوی باشد که بدو آسیب نرساند درغیراینصورت درصورت ایجاد مشکلی برای دختر احکام حقوقی مخصوص به‌خود برآن اجرا می-شود؛ مطرح کردن این موضوع باعث بروز شبهاتی نزد افراد شده‌است. باید توجه داشت که هدف از دانش فقه برطرف‌سازی مشکلات روزمره مردم است ازآن‌رو باید بررسی نمود که این حکم در پاسخ به چه مشکلی مطرح شده‌است. در روزگاران قدیم توجه به مسئله محرم و نامحرم بسیار جدی‌تر مطرح‌بوده‌است. تصور کنید در دوران قدیم زنی تنها قصد سفر با یک کاروان را می‌داشته، به‌جهت آنکه مردان کاروان امکان کمک‌رسانی به او را داشته‌باشند و درعین‌حال روابط محرم و نامحرم هم حفظ شود ناگزیر از ایجاد ارتباط محرمیت میان آن زن و یکی از مردان کاروان بودند. درچنین شرایطی بهترین کار برقراری عقد موقت با شرط عدم دخول میان یکی از مردان با دختر آن زن بود چراکه این‌گونه آن زن مادر همسر مرد می‌شد و علاوه بر حفظ حریم جنسی، مشکل محرمیت میان آن دو نیز رفع می‌شد و این‌گونه آن سفر انجام می‌شد. این تنها یکی از کاربردهایی است که می‌توان برای این حکم تصور نمود اما به‌سبب آنکه در کتب فقهی صرفا حکم مطرح شده‌است و به عوامل و شرایط ایجاد آن اشاره‌ای نشده موجب ایجاد شبهه نزد عموم مردم شده‌است.

ادله قرآنی کودک همسری

در آیه چهارم سوره مبارکه طلاق سخن از میزان عده طلاق زنان به‌میان آمده‌است: «وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِنْ نِسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْنَ...: آن زنانی که از عادت ماهانه ناامید شده‌اند، اگر شک دارید که عامل آن چیست، باید سه ماه عده نگه دارند؛ و همین‌طور است عده آن زنانی که هنوز عادت ماهانه ندیده‌اند...»؛ مطابق این آیه حتی دخترانی که هنوز به سن بلوغ نرسیده‌اند نیز می‌توانند ازدواج کنند چراکه قرآن برای عده طلاق آنها حکم صادر کرده و طبعا بدون ازدواج کردن، سخن از طلاق بیهوده می‌نماید که این امر از خداوند متعال بعید است. گروهی براساس این آیه و این استدلال حکم به کودک‌همسری می‌دهند، غافل از آنکه فرهنگ، شرایط و فضای نزول این آیه و حتی میزان توانایی کودکان عصر نزول آن، بسیار با شرایط حال حاضر ما متفاوت است.

عوامل ایجاد کودک همسری

عوامل و شرایط مختلفی عامل بروز کودک همسری می‌شوند که به‌اختصار عبارت‌اند از: فقر(اینکه خانواده امکان تأمین معاش دختران خود را ندارد و زودتر از موعد او را به ازدواج درمی-آورند)، گرم بودن مزاج افراد که موجب بروز نیازهای جنسی و جسمی زودتر از موعد و شدید می-شود، برخی رسومات و آیین‌ها نیز در این مهم موثرند به‌عنوان‌مثال: ازدواج دو فرد از دو قبیله موجب اتحاد آن‌ها می‌شود ازاین‌رو ممکن است دو نفر در کودکی به عقد هم درآیند حال‌آنکه هیچ شناخت و علاقه‌ای نسبت به هم نداشته، گاهی به‌عنوان قصاص قاتل باید یک یا چند زن از خانواده قاتل به عقد خانواده مقتول درآیند تا درنتیجه‌ی آن رضایت خانواده مقتول جلب گردد و از جنگ جلوگیری شود، در برخی جوامع به‌عنوان مهریه یک زن باید خواهر مرد به عقد برادر آن زن درآید، در برخی جوامع نیز به تصور جلوگیری از به گناه افتادن فرزندان آن‌ها را در کودکی وارد در پیوند ازدواج می‌کنند . در برخی جوامع نیز فضای حاکم بر کل جامعه آن است که در کودکی ازدواج کنند و اگر نسبت بدان اهمال کنند دیگر شانس ازدواج برایشان میسر نخواهد گشت.

نتایج و مضرات کودک همسری

هر مقطعی از فرایند رشد انسان مقتضیات خاص خود را دارد که اگر بدان‌ها بی‌توجهی شود آسیب‌های بسیار شدیدی بر شخصیت فرد وارد می‌گردد. کودکی دوران اوج رشد جسمی، بازی، فراقت و آرامش است تا فرد به‌سبب آن‌ها برای ناملایمات و سختی‌های پیشرو آمادگی لازم را داشته باشد. در دوران نوجوانی نیز علاوه بر ادامه رشد جسمی، معمولا افراد با بحران هویت روبرو می‌شوند که پرداختن بدان و یافتن پاسخ برایش نشان‌دهنده مسیر آینده او است. از طرف دیگر ازدواج علاوه بر آنکه نیازمند کسب یکسری آمادگی-هاست، ورود در یک ورطه بسیار پر چالش است تا جایی که حتی عده‌ای توان تحمل آن را ندارند و از آن کناره می‌گیرند. با این اوصاف اگر فردی که هنوز این مراحل بسیار حساس از زندگی خود را پشت سر نگذاشته و شرایط لازم ازدواج را کسب نکرده باشد، قطعاً به‌سبب ازدواج با مشکلات عدیده اجتماعی، روحی و روانی و جسمی و مواجه خواهد شد.

منابع

خبرگزاری ایکنا

ویکی پدیا