آیه نجوا

آیه نجوا؛ یا آیه مناجات به آیه دوازدهم سوره مجادله گفته می‌شود. براساس این آیه به مسلمانان ثروتمند خطاب می‌کند که قبل از نجوا (گفتگوی سری) با پیامبر اسلام(ص)، باید صدقه پرداخت کنند.

تبیین مفهوم آیه

خداوند در آیه۱۲ سوره مجادله می‌فرماید: «یا اَیهَا الّذین‌َ ءامَنُوا إذا نَجَیتُم‌ُ الرَّسُول‌َ فَقَدّموا بَین‌َ یدَی‌ْ نَجْواکُم‌ْ صَدَقَه‌ً ذَلِک‌َ خَیرُ لَّکُم‌ْ وَ أَطْهَرُ فَإِن لَّم‌ْ تَجِدُوا فَإِن‌َّ اللهَ غَفُورُ رَّحیم‌ٌ؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید هنگامى که می‎خواهید با رسول خدا نجوا کنید (و سخنان درگوشى بگویید)، قبل از آن صدقه‎اى (در راه خدا) بدهید؛ این براى شما بهتر و پاکیزه‎تر است‌. و اگر توانایى نداشته باشید، خداوند آمرزنده و مهربان است‌.»

شان نزول آیه

در شأن نزول آیه آمده است گروهی از ثروتمندان مسلمان، زیاد نزد پیغمبر(ص) می‌آمدند و با او نجوا (گفتگوی سری) می‌کردند و نوبت فقیران را می‌گرفتند که این کار باعث ناراحتی فقرا می‌شد. در این باره که فقط امیرالمؤمنین(ع) به این آیه عمل کرد، اشاراتی در روایات اهل‎بیت(ع) وجود دارد. ابوبصیر از امام صادق(ع) درباره این آیه پرسید و حضرت فرمود: علی(ع) به آیه نجوا عمل کرد سپس با آیه بعدی نسخ شد. آیه بعد این است: «أَ أَشْفَقْتُمْ‏ أَنْ تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ تابَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ فَأَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ أَطیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ اللَّهُ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُون‏؛ آیا ترسیدید که پیش از گفتگوى محرمانه خود صدقه ‏هایى تقدیم دارید؟ و چون نکردید و خدا [هم‏] بر شما بخشود، پس نماز را برپا دارید و زکات را بدهید و از خدا و پیامبر او فرمان برید، و خدا به آنچه می‎کنید آگاه است.

نسخ و یا عدم نسخ آیه نجوا

معرفت در توجيه عدم نسخ آيه نجوا؛ «یَا أَیُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَیْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْوَاكُمْ...(مجادله: ۱۲)»، به وسيله آيه پس از آن كه می‌فرمايد: «أَأَشْفَقْتُمْ أَن تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ تَابَ اللَّهُ عَلَیْكُمْ...(مجادله: ۱۳)»، می‌نويسد: «اين آيه دارای رسالت جاويدی است كه نسخی در آن رخ نداده است. مسلمانان دوست داشتند با پيامبر(ص) صحبت كنند و اين پيامبر(ص)، همان انسان قبل از بعثت است، كه روابط معمولی و اخلاق خوبی با مردم داشت؛ اما الآن در مدينه يك زعيم و رهبر دينی و سياسی است و اوقات او متوجه امور مهم است و وقت نشستن معمولی با مردم را ندارد.» استاد معرفت می‌گويد: «خداوند با اين آيه می‌خواست به مسلمانان بفهماند كه در مسائل جزئی وقت پيامبر(ص) را نگيرند، مگر آن‌كه امر مهمی باشد كه ارزش صرف مال و وقت را داشته باشد. عرب‌ها ديدند مطلب ارزشمندی ندارند؛ لذا مراجعه نكردند، نه آن‌كه به خاطر صفت خسيسی صدقه ندادند. مفسران امروز می‌گويند اين يك صحنه‌ای بود كه خداوند ايجاد كرد تا پيامی به مسلمانان بدهد؛ لذا نه ناسخ است و نه منسوخ. اين آيه می‌فهماند كه در هر امر جزئی نبايد مزاحم مسئولان جامعه شد مگر در امور مهم و با ارزش.»

با عدم نسخ آيه نجوا، طبق نظر استاد معرفت اين آيه از مهم‌ترين آيات فقهی است كه به مهم‌ترين مسأله سياسی جامعه می‌پردازد؛ لذا ايشان می‌گويد: «اگر كسی بپرسد آيا حكم حكومتی در قرآن وجود دارد، همين آيه را می‌آوريم و اين سوره كلاً در حال آموزش آداب معاشرت است از آيه: «یَا أَیُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَنَاجَیْتُمْ فَلاتَتَنَاجَوْا بِالإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ وَ مَعْصِیَةِ الرَّسُولِ وَ تَنَاجَوْا بِالْبِرِّ وَ التَّقْوَى...»، تا آيه: «یَا أَیُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحْ اللَّهُ لَكُمْ وَ إِذَا قِيلَ انشُزُوا فَانشُزُوا...(مجادله: ۱۱)». و بعد از آن آيه نجوا پيام عام دارند و آداب معاشرت را ياد می‌دهند. پس اين آيات، هم آيات‌الاحكام هستند و هم نسخ نشده‌اند؛ چون پيام جاويدی دارند.

منابع

خبرگزاری ایکنا