آیه وحدت

آیه وحدت؛ یا آیه اعتصام، به آیه صد و سوم سوره آل‌عمران گفته می‌شود. براساس این آیه خداوند به مسلمانان دستور داده به ریسمان الهی چنگ زنند. مفسران این آیه را مبنای اصلی این آیه را دعوت به اتحاد و مبارزه با هر گونه تفرقه میان مسلمانان دانسته اند.

تبیین مفهوم آیه

در قرآن از جمله در آيه ۱۰۳ سوره آل عمران می‌فرمايد: ««وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَىَ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ؛ و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت‏ خدا را بر خود یاد کنید آنگاه که دشمنان [یکدیگر] بودید پس میان دل‌هاى شما الفت انداخت تا به لطف او برادران هم شدید و بر کنار پرتگاه آتش بودید که شما را از آن رهانید این‌گونه خداوند نشانه‏‌هاى خود را براى شما روشن مى‏‌کند باشد که شما راه یابید».، بر شركت در صحنه‌های عبادی و به‌ويژه در ميادين رزم به صورت دسته‌جمعی و گروهی سفارش كرده و از آن به عنوان عامل پيروزی و غلبه مسلمانان بر دشمنان ياد كرده است.همچنين با توجه به آيه ذكر شده خداوند می‌فرمايد: اگر می‌خواهيد هميشه پيروز باشيد بايد سعی كنيد گروهی حركت كنيد و همگی به يك چيز كه آن قرآن است تمسك كنيد چرا كه قرآن محور است و همه حول پيام قرآن اجتماع كنيد زيرا تنها در سايه تمسك به قرآن و اهل‌بيت(ع) و وحدت‌گرايی است كه هدف نهايی حاصل می‌شود و در مقابل آن هرگاه متفرق شويد در واقع مغلوب دشمن شده و موجبات سرور دشمنان و وارد آمدن آسيب بزرگ و جدی به جامعه اسلامی را فراهم كرده‌ايد.در اين آيه الفت و برادری بين مسلمانان امری مطلوب و از الطاف الهی دانسته شده اما تفرقه و دشمنی گناهی است كه مسلمانان نبايد مرتكب آن شوند خداوند در آيه‌‌ای ديگر تفرقه و پراكندگی را شديداً نكوهش كرده است؛ آنجا كه به پيامبر(ص) می‌فرمايد: «تو را با آنها كه دين خويش فرقه‏‌ فرقه كردند و دسته‏‌دسته شدند، كارى نيست. كار آنها با خداست و خدا آنان را به كارهايشان آگاه خواهد كرد. طبق اين آيه مباركه تفرقه و اختلاف آنچنان زشت و نارواست كه كسانى كه دين خود را فرقه فرقه می‌كنند، پيامبر(ص) هيچ‌گونه پيوندی با آنان ندارد و در پيشگاه خداوند مجازات خواهند شد.

خداوند در بخشی ديگر از آيات می‌فرمايد: خداوند هيچ‌گاه سرنوشت قومی را تغيير نمی‌دهد بلكه مردم بايد خودشان در صحنه حاضر شده و سرنوشت خود را بدست بگيرند و در اين‌جا ديگر فردگرايی مطرح نيست و منظور از سرنوشت، سرنوشت سياسی، اجتماعی، اقتصادی و غيره است و اين آيه شريفه به صريح بر اهميت جمع و جمع‌گرايی در اسلام اشاره دارد.اجتماع از مجموعه افراد تشكيل می‌شود و اگر ابتدا افراد به خودسازی فردی بپردازند و خود را به علوم قرآنی و درك كافی از آيات آن بيارايند يقيناً به اهداف اجتماعی خود می‌رسند بنابراين خودسازی فردی مقدمه‌ای برای اصلاح اجتماعی است و بدين جهت تربيت صحيح انسان از مراحل كودكی و در كانون خانواده در واقع گام‌های اصلی و زيربنايی برای ساخت يك جامعه متعالی است.

وحدت در نگاه قرآن

اتحاد به‌معناى يكى شدن، در اصل از ريشه وحدت به مفهوم يكتایى و يگانگى است.اتحاد اساسی‌ترين عنصر برای تحقق بخشيدن به آرمان‌های يك امت يا ملت است. به‌همين دليل، يكی از عهد و پيمان‌های الهی با پيامبران، ايجاد وحدت و يگانگی در جامعه است، قرآن كريم به اهميت مسئله اتحاد بسيار تأكيد كرده و برای ايجاد و حفظ اين يگانگى در امت، راهكارهاى گوناگونى را ارائه داده است. در كتاب وحی آيات بسياری را می‌توان يافت كه در آنها به مسئله وحدت اشاره شده است؛ از جمله مفاهيمی، چون «واعتصموا...»نساء/ ۱۶۴، «تعاونوا...»مائده/ ۲، «اصلحوا...»نساء/ ۱۶۴، «اصلاح بين الناس...»همان/ ۱۱۴، «الَّف بينهم...»انفال/ ۶۳، «امّةٌ واحدة...»انبياء. آيه ۹۲، «امّة وسط...»بقره/ ۱۴۲، «حزب الله»مجادله/۲۲، «صبغة الله...»بقره، آيه ۱۲۸ و «اخوة».سوره حجرات، آيه ۱۰. همچنين در آيه ۱۳ سوره حجرات می‌خوانيم: «يا اَیُّهَا النَّاسُ اِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ اُنْثی وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا اِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ اَتْقاكُمْ»، (ای مردم، ما شما را مرد و زن آفريديم و شما را تيره‌ها و قبايلی قرار داديم تا همديگر را درك كنيد و زندگی هماهنگ داشته باشيد) با فضيلت‌ترين شما در نزد خداوند با تقواترين شماست.

در اين آيه تأكيد ويژه‌ای بر وحدت قبايل و گروه‌های انسان‌ها وجود داشته است. بشر تشنه‌ آزادی‌، عدالت و حق است كه اسلام با دعوت به اتحاد توانسته است به‌اين خواسته‌ها پاسخ مثبت دهد. تمسك به‌آيات قرآن كريم هديه و ميراث گرانبهايی است كه در قرآن بر آن تاكيد شده است. قرآن كريم در صريح‏‌ترين آيه خود در مورد وحدت، همه مؤمنان را به چنگ زدن به ريسمان الهى و پرهيز از تفرقه فراخوانده است.

در آيه ۱۰۳ سوره آل عمران می‌فرمايد «وَ اعتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَميعاًوَ لا تَفَرَّقُوا»، (همگی چنگ به‌ ريسمان الهی بزنيد و پراكنده نشويد) نعمت وجود خدا را برخود به ياد آوريد كه چگونه دشمن يكديگر بوديد و او ميان دل‌های شما الفت ايجاد كرد و به‌بركت نعمت او برادر شديد. در اين كه مقصود از ريسمان الهى چيست، مفسران اختلاف دارند. قرآن، كتاب و سنت، دين الهى، اطاعت خداوند، توحيد خالص، ولايت اهل‏ بيت(ع) و جماعت وجوهى است كه در تفسير آن گفته شده است. برخى نيز مفهوم حبل‌اللَّه را شامل همه اين معانى دانسته‏‌اند. نخستين منادی وحدت و امت، واحده شدن قرآن كريم است كه می‌فرمايد، «إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ» (انبياء/۹۱) (اين دين شما و اين امت شماست، دين يگانه و من پروردگار شمايم، پس مرا بپرستيد).

بايد مسلمانان آگاه، به‌اهميت اين شعار قرآنی «امت واحد» پی‌ببرند و عظمت آن را درك كنند و تفرقه‌ها را از ميان بردارند و نابود سازند و هرگونه حركتی كه به دوگانگی و تفرقه مسلمانان بينجامد حركتی خواسته دشمنان و برخلاف دعوت قرآن كريم است. در اينجا می‌توان محور وحدت در ديدگاه قرآن را توحيد و در مرتبه ديگر دين اسلام دانست. قرآن كريم، پيامبر(ص) را به سوی اهل كتاب می‌فرستد و از آنان برای پيوستن به شعار توحيد و جدايی از غير او دعوت می‌كند، (ای پيامبر به اهل كتاب بگو، بياييد براساس كلمه‌ای كه بين ما و شما مشترك است، غير از خدا را نپرستيم و يك ديگر را در برابر خداوند به‌عنوان رب و پروردگار نگيريم پس اگر روی برگرداندند بگوييد، شاهد باشيد كه ما اهل تسليم در برابر حق هستيم). قرآن كريم وجود پيامبر(ص) را محورى براى همبستگى و يگانگى مسلمانان می‌شناسد(آل عمران/ ۱۵۹)، همچنين مراجعه به سنت حضرت را راه‏كارهایى براى ايجاد و حفظ يگانگى معرفى كرده است، «فَإِن تَنازَعْتُمْ فِى شَىْ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِ لَى اللَّهِ وَالرَّسُول». (نساء/ ۵۹). اين آيه يادآور می‌شود كه اگر در امری اختلاف پيدا كرديد، به خدا و رسول او رجوع كنيد.

اهمیت انسجام و همبستگی ملل

در آيه ۱۳ سوره حجرات آمده است: «يا اَیُّهَا النَّاسُ اِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ اُنْثی وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا اِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ اَتْقاكُمْ، ای مردم، ما شما را از مردی و زنی آفريديم و شما را تيره‌ها و قبايلی قرار داديم تا همديگر را درك كنيد (و زندگی هماهنگ داشته باشيد) بافضيلت‌ترين شما در نزد خداوند باتقواترين شماست». در اين آيه تأكيد ويژه‌ای بر وحدت قبايل و گروه‌های انسان‌ها وجود داشته است. بشر تشنه‌ آزادی‌، عدالت و حق است كه اسلام با دعوت به اتحاد توانسته است به اين خواسته‌ها پاسخ دهد. تمسك به آيات قرآن هديه و ميراث گرانبهايی است كه در قرآن بر آن تأكيد شده است. احيای ارزش‌های دينی و قرآنی در همه ابعاد در پرتو تحقق اتحاد ملی و انسجام اسلامی ‌از دستاوردهای عمل به آموزه‌های قرآن درباره اتحاد است. مصلحت‌انديشی برای حفظ وحدت امت اسلام با وجود عدم تسامح در اصول و احكام اسلامی ‌مورد تأكيد قرار داشته و در تحقق ارزش‌های اسلامی ‌و قرآنی با توجه به شرايط زمان موضوع اتحاد مورد توجه بوده است. اتحاد اسلامی‌از زمان رسول اعظم(ص) در تعاليم دينی جايگاه ويژه‌ای داشت و از اولين اقداماتی كه رسول گرامی‌ اسلام(ص) بعد از تشكيل حكومت اسلامی‌ در شهر مدينه انجام داد و به وسيله آن آئين آسمانی خود را تقويت كرد، همبستگی مسلمانان در ظاهر و باطن بود. آن حضرت مسلمانان را همچنان كه در ظاهر به گرد پرچم اسلام جمع شده بودند و همه آنان «لا اله الا الله» گويان در اطراف پيامبر(ص) حلقه می‌زدند، دل‌ها و باورهايشان را نيز با اسلام و كلمه توحيد به هم نزديك كرد و روح برادری و همدلی را بر وجود آنان دميد و به اين ترتيب از سويی همبستگی ملی مسلمانان كامل شد و از سوی ديگر خطر تفرقه، يكی از مهمترين خطراتی كه اين آئين جهانی را تهديد می‌كرد و بيم آن می‌رفت كه جمعيت نوپای مسلمانان را پراكنده كند، از ميان برداشته شد.

اعلام همبستگی ميان مسلمانان با اجرای برنامه عقد اخوت از سوی پيامبر عظيم‌الشأن اسلام(ص) كه از سوی خداوند متعال مأموريت يافته بود به نحو شايسته‌ای پايان پذيرفت. آن حضرت به اين وسيله ميان ياران و هواداران خويش پيمان برادری جاری كرد و در محفل انسی كه تشكيل يافته بود، به مسلمانان فرمود: «هر يك از شما با يك نفر از مسلمانان پيمان اخوت ببندد و به اين ترتيب، پيام قرآنی همبستگی را در قالب «انما المومنون اخوه» به مناسبت اهميت اين پيام قرآنی و ضرورت همبستگی مسلمانان عالم به ويژه امت اسلامی‌ايران و شيوه‌های حفظ همبستگی در پرتو قرآن را به كار گرفت. وجود پیامبر (ص) را که نعمت و رحمت الهی است، دومین عامل ایجاد وحدت برشمرد.

وی شخصیت پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) را جامع همه پیامبران توصیف کرد و افزود: پیروان چنین پیامبر بزرگواری باید با یکدیگر وحدت داشته باشند.

همچنين، يكی از مهمترين آيات وحدت در قرآن كريم، آيه ۱۰۳ در سوره آل عمران است كه می‌گويد: «وَ اعتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَميعاًوَ لا تَفَرَّقُوا، همگی چنگ به وسيله الهی بزنيد و پراكنده نشويد». توجه به جلوه‌های اتحاد ملی و انسجام اسلامی ‌نيز بنابر همان ضرورت تاريخی دين اسلام برای ايجاد وحدت بيشتر ميان مسلمانان بوده و نامگذاری شايسته‌ای است و تمامی‌ مسلمانان جهان بايد به پيروی از رهبر فرزانه انقلاب اسلامی‌ در ايجاد وحدت بيشتر بكوشند و از هرگونه اختلاف و تفرقه پرهيز كنند. دشمنان اسلام همواره در طول تاريخ به دنبال ايجاد اختلاف در ميان مسلمانان بودند و تنها راه شكست اين دين آسمانی را در ايجاد اختلاف ميان پيروان اين دين می‌دانستند و اين رويه هم‌اكنون نيز توسط دشمنان دنبال می‌شود. استكبار جهانی به سركردگی آمريكا هم‌اكنون برای ايجاد اختلاف ميان مسلمانان به شيوه‌های مختلف اقدام می‌كند اما از آنجا كه مسلمانان اتحاد و انسجام داشته‌اند، هر بار در اجرای نقشه‌های شوم خود با شكست مواجه شده‌اند. باتوجه به آموزه‌های قرآن و اجرای آن‌ها در عرصه عمل می‌توان اين توطئه‌ها و نقشه‌ها را برای هميشه محكوم و ناكام كرد. اين امر در سايه اتحاد و همبستگی جامعه جهانی مسلمانان و وحدت تمامی‌ اقشار امكان‌پذير می‌شود.

آثار وحدت در اجتماع

اصل وحدت یک اصل عقلی و دینی است. یعنی هر عاقلی این را درک می‌کند که وحدت زمینه‌ساز رشد است و تفرقه عامل تخریب و نابودی. دین هم فراوان بر  همین موضوع تأکید کرده است ولی آنچه لازم است در بحث وحدت مورد توجه قرار گیرد این است که چه چیزی باید محور وحدت باشد، حزب باشد، زبان باشد، یا نژاد و قومیت، و یا مذهب، و یا مرز جغرافیایی. اینها چیزی است که امروز اسباب دست شیاطین برای ایجاد تفرقه بین مسلمانان شده است. قرآن کریم محور وحدت را یک چیز ذکر کرده و آن ریسمان الهی است. این ریسمان دارای چهار رشته است که دست قدرت حق آن را بافته و بین خود و بندگانش آویزان کرده است و کفر به طاغوت، ایمان به خدا، انس با قرآن، تمسک به اهل بیت(ع) این چهار رشته هستند.

هفته وحدت در ایران

دوازدهم ربیع‌الاول به روایت اهل سنت ولادت پیامبر نور و مهربانی است. کسی که بزرگترین تحول را در تاریخ بشریت ایجاد و کامل‌ترین دین را برای سعادت انسان عرضه کرد. در روایات شیعه هفدهم ربیع‌الاول مصادف با ولادت پیامبر اسلام(ص) است. این یک هفته با فرمان امام خمینی(ره) به نام هفته وحدت نام‌گذاری شده است. وحدت در لغت به معنای یکتایی و یک‌رنگی و وحدت اسلامی به معنای اتحاد و همبستگی پیروان مذاهب مختلف اسلامی با تکیه بر مشترکات است تا در برابر دشمنان اسلام از نفوذ و تسلط بر مسلمانان جلوگیری شود. هفته وحدت تنها یک نام‌گذاری نیست و باید فراتر از یک نام‌گذاری ساده به آن پرداخته شود. در کشور پهناور ایران هزاران سال است که اقوام کُرد، لر، فارس، آذری، ترک، بلوچ، عرب و... با مذاهب مختلف زندگی می‌کنند و با تمام ناملایمات و سختی‌ها در کنار هم با یک دلی و اتحاد پیش می‌روند، به گونه‌ای که دشمنان در تمام تاریخ پر تلاطم و کهن این سرزمین همواره با شکست روبه‌رو بوده‌اند.اختلاف در برخي از اعتقادات و احكام نبايد موجب جدايی و دوری قلب‌های مسلمانان از يكديگر شود، اظهار كرد: تنها راه هويت‌بخشی به اسلام در گرو وحدت‌بخشی است و هويت شيعه نيز با وحدت بيشتر می‌شود. اهمیت وحدت در هر جامعه به اندازه‌ای است که خدواند در آیات قرآن مؤمنان را به این امر فرا می‌خواند همچنین در روایات نیز به این مهم توجه شده است. تعدادی از آیات و روایات که به نوعی امر وحدت و دوری از اختلاف مسلمانان را مورد توجه قرار داده‌اند.

وحدت به مثابه فریضه الهی نه سیاسی

بر اساس قرآن، وحدت یک مصلحت سیاسی نیست بلکه امری مربوط به قلب‌های مؤمنان است که به لطف آن مؤمنان با هم برادر می‌شوند و دردها و نیازهای یکدیگر را درک می‌کنند. آنها بر این اساس به یکدیگر احترام می‌گذارند و همچنانکه از خود و نزدیکان خود محافظت می‌کنند، از دیگر مسلمانان نیز حمایت می‌کنند. کسانی که تفرقه را تبلیغ می‌کنند، دشمنان اسلام و مسلمانان و دشمن عدالت هستند. آنها این واقعیت را به‌خوبی می‌دانند. عامل وحدت در بین مسلمانان با توجه به جمعیت زیاد آنها و منابع عظیمی که در اختیار دارند، یک خطر و تهدید برای دشمنان است و از این رو آنها سعی می‌کنند بین مسلمانان تفرقه بیندازند تا آنها را تضعیف کنند. لذا باید وحدت را به‌طور صادقانه و خلاقانه تبلیغ کنند نه اینکه این امر را حرف و سخن ظاهری بدانند و در عمل، جامعه به مسیر دیگری برود. وحدت را باید ضروری و سرنوشت‌ساز به‌شمار آوریم. نباید اینگونه باشد که تنها در برخی مناسبت‌ها مانند محرم و در برابر دوربین‌ها سخن از وحدت باشد و در بقیه زمان‌ها آن را از یاد ببریم. ما همچنین باید با مسلمانانی که به فرمان خدا مبنی بر اینکه «واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا» معتقدند ارتباط برقرار کنیم و به این سمت برویم و کسانی را که از وحدت برای حفظ مقام و منصب خود در جامعه استفاده می‌کنند، طرد کنیم. همچنین فکر می‌کنم باید محیطی را به وجود آوریم که مسلمانان بتوانند به‌طور آزادانه و برادرانه در کنار هم مسائل و مشکلات خود را مطرح کنند و بدین ترتیب قلب آنها به خداوند سبحانه و تعالی نزدیک‌تر شود.

وحدت از دیدگاه روایات

در حدیثی از نبی مکرم اسلام(ص) در رابطه با وحدت آمده است: «مسلمان برادر مسلمان است، هرگز به او ستم نمی‌کند، دست از یاریش برنمی‌دارد، و او را در برابر حوادث تنها نمی‌گذارد».همچنین، در حدیث دیگری از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که فرموده است: «دو برادر دینی همانند دو دستند که هر کدام دیگری را می‌شوید»، از دیدگاه پیامبر(ص)، تعصبات نژادی و گرایش‌های نامعقول و تند و افراطی نسبت به زبان و قوم و ملیت خویش، یکی از بزرگ‌ترین موانع اتحاد مسلمانان محسوب می‌شود.همچنین، امام علی(ع) در حدیثی در رابطه با وحدت می‌فرماید: به شهادت تاریخ، امیرالمومنین(ع) بزرگ پرچمدار وحدت و انسجام میان مسلمانان و جامعه اسلامی بودند. ایشان، بارها در دوران حکومتشان رسماً اعلام کردند که «نقد حکومت و حتی مخالفت با آن پذیرفتی است، اما تا آن جا که اتحاد ملی شکسته نشود و کسی حق ندارد موجب ناامیدی جامعه شود».

امام علی(ع) نه تنها در زمان حکومت، بلکه قبل از حکومت هم، این وحدت را حفظ نمودند، بعضی مراجعه می‌کردند تا به خیال خود حضرت را علیه حکومت تحریک کنند، اما ایشان می‌فرمودند: در این که من انتقاد جدی نسبت به حکومت دارم، اما بدانید در بین امت پیامبر (ص) هیچ کس بیشتر از من به وحدت و الفت این امت دل نبسته است».

آن حضرت همچنین فرمودند: «به خدا سوگند، آن‌ها که دست از یاری یکدیگر بردارند، قطعاً شکست خواهند خورد.»

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «مؤمن برادر مؤمن است، و همگی به منزله اعضاء یک پیکرند، که اگر عضوی از آن به درد آید، دیگر عضوها را نماند قرار، و ارواح همگی آن‌ها از روح واحدی گرفته شده» و در حدیث دیگری از همان امام(ع) می‌خوانیم «مؤمن برادر مؤمن است و به منزله چشم او را راهنمای او است. هرگز به او خیانت نمی‌کند، و ستم روا نمی دارد، با او غش و تقلب نمی‌کند، و هر وعده‌ای را به دهد تخلف نخواهد کرد».

بنابراین وحدت و همدلی، و اتحاد و برادری، عامل اقتدار از اسلام و مسلمین در برابر کفر و نفاق است و اختلاف و جدایی، نفاق و دورویی، آفت بزرگ عزت و استقلال مسلمانان است. حجت‌الاسلام سیدمحسن موسوی، مسئول دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه پیام‌ نور لرستان درگفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، با اشاره به نام‌گذاری ۱۲ تا ۱۷ ربیع‌الاول به نام هفته وحدت گفت: هفته وحدت آغاز پیوند بین مسلمانان و مظهر تجلی حضور یکپارچه مسلمین در عرصه‌های مختلف است.

منابع

خبرگزاری ایکنا